گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در ایران نشان می‌دهد که تعداد کودکان بازمانده از تحصیل طی شش سال گذشته رشد ۱۷.۵ درصدی داشته است و بیش از ۹۱۱ هزار دانش‌آموز از تحصیل بازمانده‌اند. در این گزارش آمده است که استان سیستان‌و‌بلوچستان در دو شاخص «بازماندگی از تحصیل» و «ترک‌ تحصیل» کودکان، بدترین وضعیت را دارد.

بسیاری از فعالان مدنی و فرهنگی در ایران معتقدند که گسترش فقر طی ده‌های اخیر موجب شده است تا خانواده‌های بسیاری توان حمایت از فرزندان خود برای حضور در مدارس را نداشته باشند و افزایش تعداد «کودکان کار» در کارگاه‌های غیرقانونی یا خیابان‌های سراسر کشور نیز نشانه‌ای از همین بحران است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز آمده است که: «بازماندگی از تحصیل با وضعیت رفاه خانوار مرتبط است.»

نجات بهرامی، روزنامه‌نگار، معلم و معاون پیشین روابط عمومی وزارت آموزش‌وپرورش ایران، در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی درباره این اتفاق گفته است: «نکته مهم در این گزارش، ارتباط فقر و گسترش بیکاری و افزایش تورم با میزان ترک تحصیل است. همان‌گونه که آمارها و شاخص‌های اقتصادی به ما می‌گویند اقتصاد ایران به خاطر تداوم همان روند مخرب و غیرعقلانی در سیاست خارجی و سوءمدیریت داخلی، در سراشیبی سقوط افتاده است. به همین نسبت ما شاهد افزایش ترک تحصیل و رشد جمعیت کودکان کار هستیم. مجموعه این شواهد به ما می‌گویند که بین دو شعار حکومتی ز گهواره تا گور دانش بجوی و آمریکا هیچ غلطی نمی‌تواند بکند، تضاد برقراراست و حکومت باید یکی از این دو شعار را رها کند!»

از سوی دیگر، مدارس دولتی که طبق قانون باید کاملا رایگان باشند نیز در یک دهه گذشته برای تامین هزینه‌های روزانه خود به‌دلیل کسری بودجه آموزش‌وپرورش، به دریافت اجباری مبالغی از خانواده‌ها رو آورده‌اند. این در حالی است که حکومت ایران هرساله میزان حمایت مالی خود از نهادهای مذهبی و ایدئولوژیک مانند حوزه‌های علمیه را چند برابر کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس ایران در گزارش تازه خود می‌گوید آمار بازماندگان از تحصیل، هم‌سو با سیاست‌گذاری‌ها و در جهت کاهش و درنهایت به صفر رسیدن نیست، بلکه این نرخ در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نسبت به ســال تحصیلی ۱۳۹۵-۱۳۹۴ به میزان ۱۷.۱۵ درصد افزایش یافته است. آماری که معنایی جز بحرانی‌تر شدن وضعیت دسترسی کودکان به تحصیل رایگان و دوری از محیط‌های مخاطره‌آمیز کاری ندارد. 

در نتایج گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که برخلاف سیاست‌گذاری مکرر در قبل و بعد از انقلاب اسلامی درخصوص پوشش کامل تحصیلی و جذب همه کودکان بازمانده از تحصیل، این اهداف تحقق نیافته‌اند و تعداد «۹۱۱ هزار و ۲۷۲ کودک لازم‌التعلیم» در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از تحصیل بازمانده‌اند و تعداد ۲۷۹ هزار و ۱۹ دانش‌آموز نیز در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ ترک تحصیل کرده‌اند.

وزارت آموزش‌وپرورش که اصلی‌ترین متولی آموزش کودکان در ایران محسوب می‌شود، در این میان در پروژه موسوم به «مولد‌سازی» نه‌تنها در معرض فروش برخی از اموالش قرار گرفته‌، بلکه در لایحه بودجه ۱۴۰۲ هم وظایفش از ۳۲۹ مورد به ۵۹ مورد کاهش یافته است. سایت «رویداد ۲۴» به‌تازگی گزارش داد که برنامه جذب بازماندگان از تحصیل، جزو وظایف آموزش‌وپرورش است که در لایحه بودجه ۱۴۰۲ حذف شده است.

افزایش گرانی‌ها و تورم که در برخی حوزه‌ها مانند مسکن و خودرو طی یک سال به ۲۰۰ درصد رسیده است و گسترش فقر را در ایران در‌پی داشته، طی یک سال اخیر حتی صدای اعتراض بسیاری چهره‌های وابسته به نظام جمهوری اسلامی را نیز بلند کرده است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، پنج استان سیستان‌و‌بلوچستان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، خراسان شمالی و گلستان، بیشترین فراوانی نسبی بازماندگان از تحصیل را داشته‌اند و استان سیستان‌و‌بلوچستان در دو شاخص بازماندگی از تحصیل و ترک تحصیل، «وضعیت بسیار نامناسب‌تری نسبت به سایر استان‌ها دارد.»

نجات بهرامی در بخشی دیگر از گفت‌وگوی خود با ایندیپندنت فارسی گفته است: «عوامل دیگری هم در ترک تحصیل کودکان موثر هستند که در درجه بعدی اهمیت قرار دارند. عامل فرهنگی و مذهبی مانند ممانعت از تحصیل دختران بعد از سن بلوغ در برخی مناطق کشور، نبود مدارس در مقاطع بالاتر در روستاها و اکتفای والدین به مقطع ابتدایی برای فرزندان خود، نبود حمایت‌های دولتی مانند سرویس ایاب‌وذهاب یا تغذیه رایگان در مناطق روستایی و کمبود مجتمع‌‌های شبانه‌روزی برای اقامت کودکانی که از راه دور به شهرها و دهستان‌های دارای مدرسه می‌روند. در کنار همه این عوامل، نبود چشم‌انداز روشنی برای تحصیل و اشتغال و از بین رفتن انگیزه نوجوانان و خانواده‌ها برای ادامه آن را نیز نباید نادیده گرفت.»

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به «تبعیض طبقاتی و جنسیتی»، «فقر فرهنگی» و «محدودیت‌ها و محرومیت‌ها» به‌عنوان دلایل اصلی افزایش محرومیت کودکان ایرانی از تحصیل اشاره شده است. همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید بیشترین آمار بازماندگی از تحصیل با نزدیک به ۵۳۶ هزار نفر در مقطع متوسطه دوم رخ داده است و بیش از ۷۲ هزار کودک فقط در مقطع ابتدایی از تحصیل بازمانده‌اند.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش پیش‌تر از ترک تحصیل ۹۶ دانش‌آموز به‌دلیل «ازدواج» در سال تحصیلی جاری خبر داده بود که این آمار با موضوع «کودک همسری» ارتباط مستقیم دارد. این پدیده که معمولا آمار دقیقی از آن اعلام نمی‌شود، در بیشتر مواقع به‌دلیل مشکلات اقتصادی و عقب‌ماندگی فرهنگی خانواده‌ها اتفاق می‌افتد.