حمله سایبری به حساب‌ کاربران مشروطه‌خواه و حامیان سلطنت در توییتر و اینستاگرام تازه‌ترین اخلال هدفمند در آزادی بیان علیه مخالفان جمهوری اسلامی است؛ حملاتی که به نظر می‌رسد مشخصا یک جریان سیاسی را هدف قرار داده‌اند تا مانع از حضور و فعالیت آن‌ در فضای مجازی شوند.

در حمله مجازی اخیر، تا زمان نوشته شدن این گزارش بیش از ۴۰۰ حساب کاربری در توییتر و حدودا همین تعداد در اینستاگرام و به تعداد کمتر در فیس‌بوک به طور هم‌زمان تعلیق و از دسترس خارج شدند. کاربرانی که اعلام کرده‌اند وجه اشتراک این حساب‌ها حمایت از مشروطه‌خواهی است، بر این باورند در این موج سرکوب باید ردپای ارتش سایبری جمهوری اسلامی و بعضی جریان‌های دیگر را دنبال کرد که تلاش دارند مانع شنیده‌ شدن صدای مخالفانشان شوند.

ارتش سایبری جمهوری اسلامی از آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی» برای مدیریت فضای مجازی به انواع مختلف تلاشی هدفمند را تدارک دید. مدیریت روانی این فضا در کنار برنامه‌ریزی برای حذف مخالفان به‌صورت سازمان‌یافته و هک حساب‌های کاربری بخشی‌هایی از این برنامه‌‌اند.

غلامرضا سلیمانی، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، آبان ۱۴۰۰ در ششمین جشنواره مالک‌اشتر، اعلام کرد بسیج به عرصه فضای مجازی هم وارد شده و با تشکیل ۹۸۲ گردان سایبری شهرستانی و دو هزار و ۵۰۰ گردان حوزه‌محور در حال فعالیت و روشنگری است؛ اما برای کاربران رسانه‌های اجتماعی آنچه فرمانده بسیج «روشنگری» می‌نامید، مفهوم دیگری داشت.

ماموریت گردان‌های سایبری ایجاد «تور فریب» از طریق ساخت حساب‌های کاربری، هشتگ‌سازی و مقابله با فعالیت مخالفان جمهوری اسلامی است. این نیروها در همان روزهای نخست خیزش سراسری مردم ایران، تلاش کردند با کمک حساب‌های سایبری، تحت عنوان شهروندان عادی روایت حکومت از مرگ مهسا امینی را تایید کنند. با گسترش هشتگ مهسا_امینی، موج تازه فعالیت این جریان با ساخت بیش از ۲۳ هشتگ‌ مشابه ادامه یافت؛ روندی که ارتش سایبری تا امروز نیز آن را دنبال می‌کند. اما هیچ‌کدام از اقدام‌های موازی سبب نشدند وظیفه اصلی این جریان که پاکسازی رسانه‌های اجتماعی از طریق از دسترس خارج‌ کردن حساب‌های مخالف نظام است، فراموش شود.

از نیمه دوم مهرماه و با آغاز فراخوان‌های خیابانی، کاربران بار دیگر ایجاد شبهه درباره فراخوان‌ها را شاهد بودند. تنها در فراخوان‌های مشهور به «شنبه‌های اعتراضی»، تلاش شد با انتشار فراخوان‌های مشابه و معرفی سه تا پنج محل متفاوت حلقه‌های اعتراض گسسته شوند.

خبرگزاری فارس ۱۷ مهر مدعی انتشار ۱۷ هزار خبر جعلی علیه حکومت شد. در بررسی اخباری که جعلی بودن آن‌ها قابل‌اثبات است، مشخص شد سرمنشا نشر اخبار حساب‌هایی‌اند که با ظاهر حمایت از اعتراض‌ها، در سوابق خود نمونه‌های حمایت از اخبار همسو با حکومت و همراهی با برنامه‌های سایبری را دارند.

مرور روند هفت ماه گذشته جنگ روانی و سایبری جمهوری اسلامی این نکته را روشن می‌کند که فعالیت این نیروها در چند مقطع زمانی مشخص، شدت یافته است.

پس از ماجرای فراگیر شدن هشتگ مهسا امینی در توییتر و اینستاگرام، نیروهای سایبری ناامید از تسلط گفتمانی بر فضای رسانه‌های اجتماعی، به‌سرعت ساخت حساب‌های کاربری‌ را آغاز کردند که عموم آن‌ها نام و هویتی نامشخص داشتند و همسو با گسترش خیزش مردمی، علیه حکومت هم فعالیت می‌کردند. بررسی حساب‌هایی که عموما در بدو اعتراض‌ها ایجاد شدند و در کمتر از یک ماه به بیش از ۵۰۰ دنبال‌کننده‌ دست یافتند، نشان می‌دهد که گاه مطالبی با بیش از یک هزار بازنشر، کمتر از ۲۰ بار پسندیده (لایک) شده‌اند.

موجی دیگر حملات سایبری در زمان آغاز کارزار «وکالت می‌دهم» به شاهزاده رضا پهلوی رخ داد. در آن مقطع نیز این کارزار هدف حمله مجازی جمهوری اسلامی قرار گرفت و حساب‌های لشکر سایبری در ایجاد انواع تورهای امنیتی نقش کلیدی داشتند.

زبان گفتمانی این حساب‌های ناشناس نفرت‌پراکنی، خشونت‌طلبی و تولید اخبار دروغ علیه نیروهای سرشناس مخالف جمهوری اسلامی و ارسال گزارش‌های غیرواقعی در توییتر و اینستاگرام بود؛ رویه‌‌ای که پیش‌تر روح‌الله مومن‌نسب، از حامیان طرح صیانت، رسما آن را اعلام کرده بود. مومن‌نسب فروردین ۱۴۰۱ در یک برنامه تلویزیونی گفته بود که نیروهای تحت پوشش موسسه او به‌ عنوان فعالیت بسیجی و جهادی نزدیک به ۲۵۶ حساب جعلی به نام افراد مشهور مخالف نظام ساخته و با تولید اخبار دروغ یا مطالبی علیه دیگر چهره‌های مخالف، اختلاف ایجاد کرده و بی‌اعتمادی به آن‌ها در فضای مجازی را افزایش داده‌اند.

این رویه مشهودترین فعالیت نیروهای سایبری جمهوری اسلامی طی هفت ماه گذشته است. بررسی محتوای تولیدشده در اینستاگرام و توییتر هم مشخص می‌کند که ریشه اصلی بسیاری از شایعات علیه جریان‌های سیاسی و اشخاص همین روال بوده است.

برنامه‌ریزی برای حذف حساب‌های کاربری متعلق به حامیان جریان‌های سیاسی اثرگذار مخالف و برانداز با هدف اختلاف‌افکنی و تفرقه نیز بخش مهمی از این فعالیت‌ها در ماه‌های گذشته است. با بررسی فعالیت حساب‌هایی که طی ماه‌های اخیر وابستگی سایبری آن‌ها به جمهوری اسلامی افشا شده است، متوجه می‌شویم تمامی این افراد در پروژه «تور فریب» نقش بازی کرده‌اند.

پروژه تور فریب برنامه امنیتی‌ــ‌‌‌سایبری جمهوری اسلامی است که بخشی از آن با ایجاد حساب‌های کاربری مخالف نظام با عناوین مختلف برنامه‌ریزی‌ شده است. این حساب‌ها از مهر ۱۴۰۱ با وظیفه تفرقه‌اندازی میان جریان‌های برانداز فعالیت خود را آغاز کردند.

برخی کاربران دارای تخصص در حوزه فضای مجازی بر اساس بررسی داده‌‌های حساب‌های فعال در ماه‌های نخست خیزش مردمی به آماری دست یافتند که نشان می‌داد هم‌زمان با شروع اعتراض‌ها، نزدیک به ۴۰ هزار حساب کاربری جدید در توییتر آغاز به فعالیت کرده‌اند که اکثر آن‌ها هویت ناشناس دارند. این عدد یادآور سخنان مسلم معین، رئیس سازمان فضای مجازی بسیج، است که سال ۱۳۹۸ گفته بود بیش از ۸۰ هزار نیرو در بخش رسانه‌های اجتماعی فعال‌اند؛ نیروهایی که در سال‌های بعد نیز از افزایش مداوم آن‌ها به منظور آنچه جهاد تبیین در عرصه مجازی نامیده می‌شد، اخباری منتشر شد.

نخستین اقدام در طرح تور فریب برنامه به دام انداختن حساب‌های کاربری مخالف نظام در موج‌های خبری مختلف بود. مشخص‌ترین نشانه این تور توهین به چهره‌های سرشناس خیزش مردمی است. با شکل‌ گرفتن حلقه فریب، در گام بعدی حساب‌های سایبری با ارسال گزارش علیه حساب‌های به‌دام‌افتاده با ادعای ناامن بودن آن‌ها، برای توقف فعالیت آنان اقدام می‌کردند. این روش علیه بسیاری از کاربران ناشناس که دنبال‌کنندگان زیادی ندارند، به کار گرفته شد و البته علیه کاربران مشهورتر نیز انجام شد.

بخش مهم عملیات تور فریب در چارچوب تخریب، ترور شخصیت و تولید اخبار جعلی دنبال می‌شود. با توجه‌ به اینکه یکی از مهم‌ترین دلایل تعلیق حساب افراد به‌ویژه در توییتر تولید اخبار جعلی است، این موضوع نیز فرصتی را برای ارتش سایبری فراهم کرد تا با انتشار یک خبر جعلی و بهره‌ بردن از هیجان خیزش مردمی، بسیاری از حساب‌های مخالف را با خود همراه کند.

پس از این مرحله، نشردهندگان ابتدایی اخبار جعلی به گزارش‌دهنده حساب‌های بازنشردهنده اخبار تبدیل شدند و از این طریق مدیران بخش صحت‌سنجی محتوای توییتر درخواست تعلیق و بسته‌ شدن حساب مخالفان را به‌راحتی پذیرفتند.

در اوج خیزش مردمی، بیشترین نوشته‌ها در دفاع از خشونت‌ورزی و کارزارهای نامتعارف و اخباری از این‌ دست معمولا در حساب‌های کاربری منتشر شدند که طی ماه‌های بعد وابستگی‌ برخی از آن‌ها به جریان سایبری جمهوری اسلامی فاش شد.

از دیگر مواردی که طی ماه‌های اخیر مشخص شد بازوی حذف مخالفان در فضای مجازی است، بهره‌گیری از فرصت نفوذ در شرکت مسئول مدیریت محتوای اینستاگرام است. اردیبهشت‌ ۱۴۰۱ خبری مبنی بر نفوذ جمهوری اسلامی در شرکت تلاس اینترنشنال که مسئولیت نظارت بر پست‌های اینستاگرام را بر عهده دارد، منتشر شد و برخی از کارمندان سابق این شرکت فاش کردند که جمهوری اسلامی به اشکالی موفق شده است تعدادی از کارمندان ایرانی این شرکت را برای حذف پست‌ها و صفحات مخالفان و تعلیق حساب افراد تحت‌فشار بگذارد.

این افشاگری سبب شد بار دیگر پرونده حذف پست‌های معترضان و محدود شدن حساب کاربری فعالان سیاسی مخالف جمهوری اسلامی در اینستاگرام مطرح شود. به نظر می‌رسد با وجود آنکه شرکت متا، مالک اینستاگرام، از رسیدگی به این پرونده خبر داده است، موضوع نفوذ در میان کارمندان بخش تایید محتوای رسانه‌های اجتماعی یکی از بازوهای جمهوری اسلامی برای حذف مخالفان در این رسانه‌ها باشد.

رخداد دیگری که به کمک ارتش سایبری جمهوری اسلامی آمد، درخواست ایلان ماسک، مالک توییتر، از مدیران این شرکت برای حذف حساب‌های کاربری ناشناس بود. اگرچه هدف ایلان ماسک حذف ربات‌ها بود، تغییر الگوریتم توییتر سبب شد جمهوری اسلامی بتواند حساب‌هایی را که به دلیل امنیتی هویت خود را پنهان می‌کنند، به‌عنوان حساب جعلی به توییتر معرفی کند. به‌ویژه آنکه مهم‌ترین عامل برای حذف این حساب‌ها گزارش گروهی بود و همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، عملیات گزارش گروهی بخشی از شرح وظایف ارتش سایبری است.

طی ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۱ و با شکل‌گیری اتحاد میان نیروهای برانداز مطرح و برگزاری تجمع‌های بزرگ ایرانیان خارج از کشور، فعالیت ارتش سایبری جهتی تازه یافت و این بار در اوج جلسات و نشست‌های مخالفان جمهوری اسلامی تلاش بر این بود به بهانه شایعاتی که صحت آن‌ها هرگز تایید نشد، فضای رسانه‌های اجتماعی دچار چنددستگی شود.

در حقیقت آنچه جمهوری اسلامی و ارتش سایبری‌اش را در اجرای پروژه «تور فریب» موفق کرد، از سویی وجود یک ساختار و شبکه گسترده با توان مالی زیاد و بهره‌ بردن از متخصصان فضای مجازی و از سوی دیگر هیجان و رفتار احساسی افرادی بود که گمان می‌کردند هر حساب کاربری که علیه جمهوری اسلامی خبری منتشر می‌کند، با آن‌ها همسو است.

این در حالی است که چهره‌های شاخص مخالف نظام بارها از حامیان خود خواسته‌اند هوشیار باشند و در دام بازی نیروهای سایبری نیفتند و از تخریب جریان‌های دیگر خودداری کنند؛ درخواستی که اگر تمام نیروهای مخالف جمهوری اسلامی در فضای مجازی آن را بپذیرند، به ابزاری موثر برای برهم‌ زدن برنامه تور فریب تبدیل خواهد شد.