بیش از یک هفته از جلسه مشترک اوپک و شرکای غیر اوپکی گذشته است و به نظر می‌رسد که بازار، هیجان اولیه نسبت به تصمیم غافلگیرکننده «اوپک پلاس» برای تعمیق کاهش تولید نفت را از سر گذرانده است. این گروه اعلام کرد که علاوه بر کاهش قبلی روزی ۱.۲ میلیون بشکه، روزی ۵۰۰ هزار بشکه دیگر نیز از تولید می‌کاهد تا میزان کل کاهش روزانه به روزی ۱.۷ میلیون بشکه برسد. علاوه بر آن، عربستان سعودی نیز به کاهش داوطلبانه روزی ۴۰۰ هزار بشکه ادامه می‌دهد که میزان کل کاهش را از روزی ۲.۱ میلیون بشکه فراتر می‌برد. این توافق از ۱ ژانویه ۲۰۲۰ اجرایی می‌شود و تمام کشورهای شرکت‌کننده موظف به عمل به آن هستند. دو جلسه بعدی وزرای «اوپک پلاس»، در روزهای ۶ مارس و ۱۰ ژوئن برگزار خواهد شد. 

در پی جلسه «اوپک پلاس» در روز شش دسامبر، شاهد بالاترین قیمت نفت در ۱۲ هفته پیش از آن بودیم (با افزایش حدود بشکه‌ای چهار دلار)، اما همچنان، واکنش کلی بازار چندان محکم نبوده است. گزارش اخیری از «آژانس بین‌المللی انرژی» بر یک دلیل این واکنش خفیف تاکید می‌کند، و آن بالا بودن میزان ذخایر موجود نفت است که اثر کاهش تولید در بازار را خنثی می‌کند. این نهاد انتظار دارد که میزان ذخایر موجود نفتی در فصل اول سال ۲۰۲۰، روزی ۷۰۰ هزار بشکه افزایش یابد و در نتیجه، اگر تقاضای نفت یکسان بماند، تصمیم «اوپک پلاس» نمی‌تواند تاثیرگذار باشد. در آمریکا نیز شاهد انتشار گزارش هفتگی اداره اطلاعات انرژی بودیم که نشان می‌دهد محصولات نفت خام آمریکا (از جمله ذخایر استراتژیک نفت) نسبت به هفته قبل ۱۷ میلیون بشکه افزایش داشته‌اند.

مشکل عدم تبعیت

اگر کاهش روزی ۵۰۰ هزار بشکه عملی شود، کشورهای عضو اوپک باید روزی ۳۷۲ هزار بشکه کاهش داشته باشند و مابقی ۱۳۰ هزار بشکه کاهش، به عهده کشورهای غیرعضو خواهد بود. از بین کشورهای عضو اوپک، بیشتر کاهش توسط عربستان سعودی انجام می‌شود‌ (روزی ۱۶۷ هزار بشکه) و سپس امارات (روزی ۶۰ هزار بشکه)، کویت (روزی ۵۵ هزار بشکه)، عراق (روزی ۵۰ هزار بشکه) و نیجریه (روزی ۲۱ هزار بشکه.) ایران و لیبی از کاهش معاف خواهند بود. از بین کشورهای شرکت‌کننده غیر عضو اوپک، روسیه (با ۷۰ هزار بشکه در روز) در صدر است و سپس مکزیک (۱۸ هزار بشکه در روز) و قزاقستان (۱۷ هزار بشکه در روز.)

این محاسبات روی کاغذ ساده به نظر می‌رسند، اما در تحلیلی که اخیرا سیتی‌‌گروپ منتشر کرد، می‌بینیم که محاسبه اندازه واقعی و موثر بودن میزان کاهش تولید نفت، امری پیچیده است.  نخست، میعانات نفتی اکنون از میزان سهمیه‌ تولید کشورهای غیراوپک معاف هستند، و این امر به‌خصوص در مورد روسیه حائز اهمیت است (این معافیت از قبل برای کشورهای اوپک برقرار بود.) روسیه از آن رو خواهان این معافیت شد که این میعانات، بخش مهمی از تولیدات و صادرات نفتی‌ آن هستند، و دلیل آن که در ماه‌های گذشته فرای سهمیه خود تولید کرده است، نیز دقیقا همین است. روسیه در مقابل توافق کرده است که سهمیه نفت خام خود را روزی ۷۰ هزار بشکه کاهش دهد. اما تداوم تولید میعانات توسط روسیه در سال ۲۰۲۰ که می‌تواند بیش از روزی ۱۰۰ هزار بشکه افزایش یابد، باعث کاهش اهمیت میزان کل کاهش تولید محصولات نفتی می‌شود. همچنین، پنهانکاری نیز ممکن و محتمل است، زیرا بعید نیست که تولید نفت خام در مواردی تحت عنوان میعانات انجام شود.

دوم، عربستان گفته است که تنها در صورتی به کاهش بیش از حد لازم کنونی خود ادامه می‌دهد که سایر اعضای اوپک حداقل به میزان کاهشی که متعهد شده‌اند، پایدار بمانند. حال این پرسش مطرح خواهد شد که آیا عربستان به این تهدید عمل می‌کند، یا نه؛ یعنی اگر سایر اعضا از تعهدات خود تبعیت نکنند، همچنان میزان تولید نفت خود را پایین نگاه می‌دارد یا خیر (تا کنون که چنین کرده است). آیا محتمل خواهد بود که در صورت ادامه تولید بیش از حد مجاز توسط کشورهایی مثل عراق، نیجریه و روسیه، عربستان ناگهان تولید خود را افزایش دهد؟ طبق تحلیل سیتی‌گروپ، اگر عربستان سعودی دست به چنین کاری بزند (یعنی مثلا تولید را از میزان کنونی روزی ۹.۷یا ۹.۸ میلیون بشکه، به روزی ۱۰.۱ یا ۱.۳ میلیون برساند)، بازار با ضربه‌ای ناگهانی مواجه خواهد شد و قیمت نفت بشکه‌ای ۵ تا ۱۰ دلار کاهش خواهد یافت. 

عامل دیگر عدم اطمینان، معافیت ایران، لیبی و ونزوئلا از سهمیه‌های تعیین‌شده است، که باعث می‌شود هرگونه تغییر در میزان تولید این کشورها بر بازار تاثیر بگذارد. برای مثال، ایران و ونزوئلا شاید بتوانند با رهایی از تحریم‌ها، صادرات نفتی خود را افزایش دهند و این احتمال، به میزان مازاد موجود در بازار نفت خواهد افزود. 

تصمیم «اوپک پلاس» تنها در کوتاه مدت سازنده است

انتظار می‌رود که تصمیم «اوپک پلاس» برای تعمیق میزان کاهش خود، فعلا نقشی سازنده داشته باشد؛ حداقل در تضمین این‌ که قیمت نفت از بشکه‌ای ۶۰ یا ۶۵ دلار پایین‌تر نیاید. اما افزایش تولید نفت از جانب کشورهای غیر عضو اوپک (مشخصا برزیل، کانادا، چین، گویان، نروژ، ‌و آمریکا)، میزان بالای ذخایر نفت توسط کشورهای مصرف‌کننده، و نیز مخاطرات اقتصادی در صورت عدم پیش‌روی مذاکرات آمریکا و چین برای رسیدن به توافق بازرگانی، عواملی هستند که بر بازار فشار گذاشته‌اند. در طولانی‌مدت‌تر، دخالت «اوپک پلاس» به افزایش عرضه توسط کشورهای بیرون از اوپک پلاس (از طریق بالا نگه‌داشتن قیمت‌ها) و کاهش سهم کشورهای اوپک پلاس از بازار کمک می‌کند. برخی از تحلیل‌گران حتی از این می‌گویند که در شرایطی که شاهد فراوانی زیادِ منابع هیدروکربن (به نسبت تقاضای موجود) هستیم و قیمت نفتی که بازار تعیین کند باید حدود بشکه‌ای ۴۰ تا ۶۰ دلار باشد، به نظر می‌رسد که دخالت «اوپک پلاس» باعث شده است تا وظیفه مبرم کنار آمدن با واقعیت جدید، مدام به تاخیر افتد.