اکتشاف در فضا همواره با خطرات و تهدیدهای بسیاری همراه بوده؛ با این حال، انگیزه و میل بشر برای کشف و شناخت فضا به حدی است که فضانوردان بسیاری تاکنون این خطرها را به جان خریده‌ و زمین را ترک کرده‌اند. لایوساینس در گزارشی جدید، به سوانح فضایی پرداخته و به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا تا کنون کسی جان خود را در فضا از دست داده است؟

نایجل پکام، مدیر ایمنی و سلامت ماموریت‌های فضایی ناسا، به لایوساینس می‌گوید: بله، ۲۱ نفر در فضا جان باخته‌اند. او توضیح داد این ۲۱ نفر در جریان پنج ماموریت فضایی که سه تای آن‌ها متعلق به ناسا بود و دو تا هم به اتحاد جماهیر شوروی تعلق داشت، به سرنوشتی مرگباری دچار شدند.

جیم هرمانسون، استاد هوانوردی و فضانوردی در دانشگاه واشنگتن در سیاتل، می‌گوید: «این سوانح معمولا ترکیبی از شرایط غیرعادی، ایراد در تجهیزات، خطای انسانی، سیاست و مدیریت‌اند.»

از این میان، دو فاجعه مرگبار مربوط به ماموریت‌های شاتل فضایی ناسا بود. ژانویه سال ۱۹۸۶ شاتل فضایی چلنجر تنها ۷۳ ثانیه پس از پرتاب منفجر شد و هفت نفر سرنشین آن از جمله کریستا مک‌اولیف، معلمی از نیوهمپشایر که به عنوان فضانورد در این ماموریت فضایی شرکت داشت، جان خود را از دست دادند. دلیل وقوع این حادثه هوای سرد کیپ‌کارناوال اعلام شده که سبب شده بود برخی درزگیرهای موشک انعطاف‌پذیری خود را از دست بدهند.

به گفته هرمانسون، نشت گاز داغ به مخزن سوخت به انفجاری مهیب منجر شد. او می‌گوید مدیران ناسا نیز در این زمینه مقصر بودند چرا که این فضاپیما را به رغم هشدار برخی مهندسان ناسا، پرتاب کردند.

حادثه مرگبار دیگر در پروازهای فضایی در فوریه ۲۰۰۳ رخ داد؛ وقتی شاتل فضایی کلمبیا حین ورود به اتمسفر زمین متلاشی شد و هفت سرنشین آن کشته شدند.

پکام می‌گوید تا پیش از فاجعه انفجار کلمبیا، این تصور وجود داشت که بخش ورود به اتمسفر برای بازگشت ساده‌ترین و بهترین قسمت پرواز فضایی است؛ به ویژه وقتی با مراحل سخت و دشوار پرتاب مقایسه می‌شد.

پکام که خود در تهیه گزارش علت‌یابی این سانحه نقش داشت، می‌گوید فضاپیمای کلمبیا موقع پرتاب آسیب دیده و تکه‌ای از فوم عایق آن شکسته بود؛ اتفاقی که تقریبا در هر پرتاب قبل و بعد از کلمبیا اتفاق می‌افتاد و می‌افتد. اما در این مورد، تفاوت این بود که این فوم به بال فضاپیما اصابت کرد و به آن آسیب زد و بال آسیب‌دیده دیگر قادر نبود دمای بالایی را که هنگام ورود ایجاد می‌شود، تحمل کند. این مسئله سبب متلاشی شدن این فضاپیما شد.

پکام می‌افزاید حادثه آپولو۱ هم با اینکه هرگز زمین را ترک نکرد، در فهرست حوادث فضایی مرگبار قرار دارد: «من شخصا بین اینکه آیا این حادثه در زمین رخ داده باشد یا فضا تفاوتی قائل نیستم. به هر حال، سه فضانورد مذکور عازم فضا بودند اما آزمایش پیش از پرتاب سبب آتش‌سوزی در داخل فضاپیما شد و سه سرنشین آن کشته شدند.»

چهار کیهان‌نورد نیز در پروازهای فضایی دیگر جان خود را از دست داده‌اند. در سال ۱۹۶۷، سایوز۱ اتحاد جماهیر شوروی به دلیل خرابی چتر به زمین سقوط کرد و فضانورد حاضر در آن کشته شد.

پکام می‌گوید که در آن حادثه نیز سیاست تا حدودی مقصر بود؛ چرا که پای یک رقابت فضایی در میان بود و می‌خواستند تاریخ پرتاب با یک رویداد سیاسی هم‌زمان شود. از این رو، پرتاب در شرایطی صورت گرفت که افراد دخیل در این تصمیم می‌دانستند مناسب نیست.

پکام می‌افزاید تیم کنترل ماموریت متوجه شد به محض اینکه فضاپیما وارد مدار شود، مشکلات مربوط به چتر نجات پیش خواهد آمد.

سه فضانورد دیگر نیز سال ۱۹۷۱ در جریان یک حادثه کاهش فشار جان خود را از دست دادند. هرمانسون می‌گوید این حادثه تنها موردی است که واقعا در خارج از جو زمین رخ داد. به طور کلی، مشکل بر سر مراحل ورود و خروج از اتمسفر بود که به باور او، خطرناک‌ترین‌ بخش‌های یک پرواز فضایی به شمار می‌روند.

این فضانوردان بیش از سه هفته را در نخستین ایستگاه فضایی که اتحاد جماهیر شوروی تاسیس کرده بود، سپری کردند. اما به گفته ناسا، هنگامی که عازم بازگشت به زمین شدند، فشار فضاپیمایشان کاهش یافت و آن‌ها لباس فضایی به تن نداشتند.

مدیر ایمنی و سلامت ماموریت‌های فضایی ناسا خاطرنشان می‌کند اگرچه این پنج ماموریت فضایی قطعا فرجامی مرگبار داشتند، به این معنی نیست که سایر ماموریت‌های فضایی با شرایطی مرگبار یا آسیب‌زا مواجه نشده‌اند. بر اساس اطلاعات موجود در دفتر پکام که حوادث فضایی را ثبت می‌کند، تعداد چنین رخدادهایی بیش از پنج مورد است.

پکام می‌گوید امروزه حدود ۶۵۰ نفر پرواز فضایی انجام داده‌اند و به دلیل افزایش تعداد پروازهای تجاری فضایی، این تعداد مدام افزایش می‌یابد. به گفته او، سفر فضایی هرگز بدون خطر نخواهد بود. این چیزی است که برای رسیدن به فضا لازم است اما شناخت خطرات موجود ضروری است. این موضوعی است که تیم پکام روی آن کار می‌کند؛ گردآوری داده‌ها و یافتن روش‌های بهتر برای محاسبه دقیق خطراتی که فضانوردان با آن‌ها مواجه می‌شوند.

او می‌گوید: «ما باید به آن‌ها بگوییم که آن‌ها بخت این را دارند که به خانه برگردند.»