در حالی که مقام‌های رسمی جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های پیگیر برای دستیابی به حقابه ایران از رود هیرمند و همچنین تعامل با طالبان در تامین امنیت مرزهای ایران و افغانستان صحبت می‌کنند، کارشناسان ایرانی می‌گویند نه‌تنها طالبان به تعهد خود در تامین حقابه ایران از رود هیرمند عمل نکرده است، بلکه با دیوارکشی اشتباه جمهوری اسلامی در مرز ایران و افغانستان، بخشی از خاک ایران به دست طالبان افتاده است.

پیرمحمد ملازهی، کارشناس امور افغانستان، در گفت‌وگو با خبرگزاری انتخاب گفت: «ما اشتباهی در کشیدن دیوار مرزی در زابل کردیم و بخشی از زمین‌های کشاورزی مردم ایران آن طرف دیوار قرار گرفته و طالب معتقد است مرز همان دیوار است. بنابراین، طالبان زمین‌ها را تصاحب کرده‌اند و به کشاورزان ایرانی اجازه نمی‌دهند کشاورزی کنند.»

ملازهی افزود که اگر قرار بود دیواری در مرز کشیده شود، باید دقیق روی خطوط تعیین‌شده مرزی کشیده می‌شد تا خاک ایران به دست طالبان نمی‌افتاد.

این کارشناس ایرانی افزود که مشکل دیگر در مرز ایران با افغانستان این است که به‌دلیل وضع جغرافیایی، در صورتی که باران زیاد ببارد، رود هیرمند تغییر مسیر می‌دهد و این نیز باز به نفع طالبان است. ملازهی گفت مشکلات حقابه ایران از رود هیرمند باعث شده است که سیستان ایران از نظر جمعیتی تخلیه شود. امروزه سیستانی‌ها بیشتر در اطراف تهران و گرگان ساکن شده‌اند.

در همین حال، محسن روحی‌صفت، دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران در افغانستان، در مصاحبه با روزنامه جمهوری اسلامی گفت که طالبان به تعهد خود در معاهده حقابه ایران عمل نکرده‌اند. او افزود: «اگر در سال‌های گذشته آب هیرمند وارد ایران شده است، فقط و فقط به‌خاطر سیلاب‌ها بوده است. یعنی آبی که افغانستان نتوانسته آن را کنترل کند به طرف مرز ایران روانه شده است. اما در این دو سال، با احداث سدها و کانال‌های انحرافی، که آب را در موقع سرریز به هامون گودزره می‌برد، حتی آب‌های سرریز از سیلاب هم به سمت استان سیستان و بلوچستان نمی‌رود.»

دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران در افغانستان تصریح کرد که بر اساس عکس‌های ماهواره‌ای در مسیر منشأ آب تا مرز ایران، زمین‌هایی که پیش‌تر خشک بودند حالا به مزارع سرسبزی تبدیل شده‌اند که مواد مخدر در آن‌ها کشت می‌شود.

روحی‌صفت در پاسخ به این پرسش که آیا واگذاری سفارت افغانستان در تهران به طالبان، پیش از آنکه طالبان به تعهد خود عمل کنند، اشتباه بود، گفت: «بله، قطعا اشتباه بود. نه‌فقط در مسئله حقابه، بلکه در مسائل فرهنگی و تمدنی و حتی بشردوستانه این کار غلط بود.»

دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران در افغانستان جمهوری اسلامی ایران را «دولت نیازمند و ناتوان» تعریف کرد و گفت هیچ‌کس با دولتِ نیازمند معامله و چانه‌زنی نمی‌کند.

در حالی که سه ماه ازهشدار ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، به طالبان در مورد عمل کردن به معاهده حقابه ایران از رود هیرمند می‌گذرد، محسن روحی‌صفت می‌گوید هیچ اراده و خواستی در جمهوری اسلامی ایران برای وادار کردن طالبان به پرداخت حقابه ایران وجود ندارد.

پیش از این نیز نمایندگان سیستان و بلوچستان به‌علت آنچه پیامدهای کم‌آبی در آن استان خواندند خواستار تعطیل شدن سفارت طالبان افغانستان شدند و هشدار دادند که کمبود آب در سیستان زندگی هزاران انسان را تهدید می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران، که به همدستی و حمایت از طالبان در افغانستان متهم است، در دو سال گذشته بارها از طالبان خواسته است که به معاهده ۱۳۵۱ که در آن حقابه ایران از رود هیرمند مشخص شده است عمل کند. طالبان در پاسخ به مقام‌های ایرانی گفته‌اند در صورتی که پشت سدهای افغانستان در مسیر رود هیرمند آب کافی جمع شود، دریچه‌‎های سدها را به سوی ایران باز می‌کنند، اما به‌علت کاهش باران، آب کافی پشت سدها نیست.

در تازه‌ترین تحول، قرار شد هیئتی فنی از ایران برای بررسی سدهای افغانستان در مسیر رود هیرمند برود و ببیند که ادعای طالبان در مورد کمبود آب پشت این سدها درست است یا خیر. هرچند وزارت امور خارجه ایران حدود یک ماه پیش گفت طالبان با اعزام هیئت فنی ایران برای بررسی سدها، از جمله سد کمال خان و سد کجکی، موافقت کرده‌اند، تا کنون این هیئت به افغانستان نرفته است.

در هفته‌های اخیر، شماری از ساکنان استان سیستان و بلوچستان نیز در تجمع‌هایی به بی‌توجهی مسئولان جمهوری اسلامی در تامین آب این استان اعتراض کردند.

دیپلمات پیشین جمهوری اسلامی ایران در افغانستان نیز ضمن هشدار دادن درباره پیامدهای بی‌توجهی جمهوری اسلامی به این مسئله، گفت: «باید به مسئولان گفت همان‌قدر که سرمایه‌گذاری در بخش نظامی مهم است، تشنگی و کمبود آب مردم یک استان هم اهمیت دارد و باید از الان برای آن فکری بکنند. منتها هیچ نیتی و هیچ عزمی در این زمینه وجود ندارد.»