در ماه‌های پایانی سال قبل و پس از حمله پهپادها به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو، قیمت نفت افزایش یافت؛ اما پس از اینکه آرامکو توانست به ظرفیت تولید و صادرات پیش از حمله برسد ثبات نسبی به بازار نفت بازگشت. پس از آن، با توجه به عرضه مازاد نفت در بازار و کاهش رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف کننده نفت، تغییر خاصی در بازار نفت مشاهده نشد.

تحولات ژئوپلتیک تاثیر مستقیمی‌ بر بازار نفت دارد. هر گونه ناامنی در مسیر ترانزیت انرژی و در مناطقی که تولید کننده نفت هستند، باعث افزایش قیمت نفت می‌شود - که معمولا موقتی است. با ایجاد امنیت در مسیر ترانزیت انرژی و رفع تنش و درگیری در منطقه، تعادل به بازار برمی‌گردد. اما در مواردی که تولید کنندگان دیگر نفت نتوانند کسری تولید یک یا چند کشور دیگر را جبران کنند و تنش در منطقه تداوم یابد، قیمت نفت بالا می‌رود. اگر تقاضا برای نفت بیش از عرضه باشد، قیمت نفت بیشتر افزایش می‌یابد.

کشته شدن قاسم سلیمانی و افزایش قیمت نفت

پس از کشته شدن قاسم سلیمانی در فرودگاه بغداد توسط پهپادهای آمریکایی، شوک آنی به بازار نفت وارد شد. روز جمعه سوم ژانویه، بهای نفت در بازار لندن با ۳. ۷ درصد افزایش به ۶۸. ۷۰ دلار در هر بشکه و در بازار آمریکا نیز با ۳. ۶ درصد افزایش به حدود ۶۳. ۴۰ دلار رسید. دلیل اصلی این افزایش قیمت، نگرانی بازار نفت از اقدام تلافی‌جویانه ایران بود.

قطر

قطر، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده وصادر‌کننده ال ان جی، همیشه روابط خوبی با ایران داشته است. یک روز پس از ترور قاسم سلیمانی، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر، عازم تهران شد و با جواد ظریف دیدار کرد. تمامی ‌ال ان جی صادراتی قطر از تنگه هرمز حمل می‌شود و بدیهی است که هر گونه درگیری در منطقه باعث قطع صادرات ال ان جی این کشور خواهد شد. قطر پس از ترور قاسم سلیمانی با صدور بیانیه‌ای از طرفین خواست از خود نهایت خویشتنداری را نشان دهند و از وارد کردن منطقه به موج جدیدی از تنش‌ها خودداری ورزند.

برنامه عراق برای افزایش تولید و صادرات نفت

کشور عراق به عنوان یکی از کشورهای عمده صادر کننده نفت عضو اوپک، در سال‌های اخیر با تسهیل شرایط سرمایه گذاری شرکت‌های خارجی درصدد افزایش تولید و صادرات نفت بوده است. این کشور ۱۲% ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارد. عراق در حال حاضر به طور متوسط روزانه حدود ۴. ۸۸ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند؛ و هدف کوتاه‌مدت رسیدن به رقم ۶. ۱ میلیون بشکه تولید نفت تا پایان سال را برای خود تعیین کرده است. در میان‌مدت این کشور در نظر دارد در پایان سال ۲۰۳۰، به تولید روزانه ۹ میلیون بشکه در روز برسد. هر گونه نا امنی در عراق - پس از ترور قاسم سلیمانی و احتمال درگیری در منطقه و اقدام تلافی جویانه ایران علیه اهداف و منافع آمریکا در منطقه، رابطه مستقیمی‌ با امنیت ملی و تولید نفت این کشور خواهد داشت.

ناامنی در تنگه هرمز و حمله به زیرساخت انرژی عربستان

اوایل بهار گذشته و هم‌زمان با کاهش مداوم صادرات نفت ایران، تنگه هرمز شاهد افزایش ناامنی بود. توقیف و حمله به نفتکش‌ها، کشورهای عمده مصرف کننده انرژی را بر آن داشت که با استفاده از ابزار دیپلماسی درصدد کاهش تنش در منطقه برآیند. در این بین آمریکا با ایجاد ائتلاف دریایی خواستار حضور بیشتر در منطقه شد. ایران نیز پیشنهاد تشکیل ائتلاف منطقه‌ای صلح و امید را برای افزایش امنیت کشتیرانی در منطقه ارائه کرد که با استقبال کشورهای منطقه روبرو نشد.

حمله پهپادها به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو - علاوه بر کاهش میزان ظرفیت تولید و صادرات نفت آرامکو، ضعف عربستان را در امنیت زیرساختی انرژی این کشور آشکارتر نمود. آمریکا برای محافظت از زیر ساخت انرژی عربستان، پس از اقدام به اعزام نیروی نظامی ‌به این کشور، تصمیم گرفت سیستم دفاع موشکی پاتریوت را به عربستان بفروشد.

واردات نفت چین از تنگه هرمز و رابطه ایران و چین

فروش نفت در بازار خاکستری و یا فروش نفت از طریق کشور ثالت، از روش‌هایی است که ایران توانسته از طریق آن‌ها، بخشی از سهام خود را در بازار حفظ کند. چین یکی از کشورهای خریدار نفت در بازار خاکستری است. جنگ تجاری آمریکا و چین هم شرایط را برای تداوم فروش نفت ایران به چین در بازار خاکستری مهیاتر کرد. در هفته گذشته هم ایران، همراه با چین و روسیه اقدام به برگزاری مانور دریایی در اقیانوس هند کرد تا نشان دهد که منزوی نشده و توانسته است با دو قدرت بزرگ منطقه ای و جهانی مانور برگزار کند. هر چند منافع روسیه و چین از شرکت در این مانور متفاوت بود، ایران توانست با برگزاری این مانور منزوی نبودن خود را نشان دهد.

بیش از ۵۰ % نفت وارداتی چین از طریق تنگه هرمز حمل می‌شود. این کشور هم چنین در حدود ۳۰% ال ان جی خود را از این تنگه وارد می‌کند. هر گونه ناامنی در مسیر ترانزیت انرژی به طور مستقیم بر امنیت انرژی و رشد اقتصادی این کشور تاثیر می‌گذارد. بدیهی است که پس از ترور قاسم سلیمانی، چین از تمامی‌ ابزارهای لازم برای جلوگیری از تشدید تنش در منطقه و اقدام احتمالی تلافی‌جویانه ایران استفاده خواهد کرد.

به جرئت می‌توان ادعا کرد ژئوپلتیک انرژی در منطقه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی تغییر خواهد کرد. در صورت حمله به تانکرها در تنگه هرمز و هم چنین حمله دوباره به زیرساخت‌های انرژی عربستان، باید شاهد افزایش آنی قیمت نفت بود. اگر حمله شدیدتری از حملات ماه سپتامبر به زیرساخت‌های انرژی عربستان و یا دیگر کشورهای عمده تولیدکننده نفت منطقه صورت گیرد و کشور مورد حمله نتواند در کوتاه‌مدت نسبت به ترمیم خسارت احتمالی وارد شده اقدام کند، آیا کشورهای دیگر می‌توانند درباره عرضه نفت مورد نیاز بازار کاری صورت دهند؟

اقدام احتمالی تلافی‌جویانه ایران و بازار انرژی

نکته قابل توجه این است که ایران حتما دست به اقدامی تلافی‌جویانه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی خواهدزد، اما پیش‌بینی و تخمین میزان شدت آن، کار آسانی نیست. احتمال دارد به طور مستقیم علیه منافع و پایگاه‌های آمریکا در منطقه اقدامی صورت دهد و یا گروه‌های نیابتی به منافع آمریکا در منطقه حمله کنند؛ و یا این گروه‌ها زیرساختار انرژی عربستان را هدف قرار دهند. اگر سطح حمله احتمالی به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو بیش از حمله پهپادها به تاسسات پالایشگاهی آرامکو باشد، ریسک ژئوپلتیک در منطقه افزایش خواهد یافت. در این بین این سئوال مطرح می‌شود که آیا عربستان آماده مواجهه با چنین حملات احتمالی هست؟

اگر حمله‌ای به شرکت‌های نفتی و یا میادین نفتی در منطقه صورت گیرد، احتمال خروج شرکت‌های نفتی از منطقه و یا تعلیق فعالیت‌های آن‌ها وجود خواهد داشت. در چنین شرایطی ریسک سرمایه گذاری در پروژه‌های نفتی منطقه افزایش خواهد یافت.

بدیهی است که آمریکا برای محافظت از پایگاه‌های خویش در منطقه و همچنین سفارتخانه‌های خود، سطح تدابیر امنیتی را افزایش دهد؛ چنان‌که بلافاصله پس از کشته شدن قاسم سلیمانی اعزام بیش از سه هزار نیروی جدید به خاورمیانه خبر داد. آمریکا هدف از اعزام این تعداد نیرو را رویارویی با خشونت‌های احتمالی پیش‌ رو اعلام کرد.

اقدام تلافی‌جویانه ایران در هر مقیاسی که صورت گیرد، خواه یا ناخواه امنیت انرژی چین و بقیه کشورهای عمده مصرف کننده انرژی به خطر خواهد افتاد. شرکت‌های حمل و نقل نفت و ال ان جی هزینه حمل این مواد را افزایش خواهند داد. همین‌طور شرکت‌های بیمه بیمه تانکرهای نفت را بالا خواهند برد. باید به این نکته اشاره کرد که بازار انرژی در مورد اقدام تلافی‌جویانه ایران، آمادگی یا نا امنی در تنگه هرمز و پروژه‌های انرژی را ندارد و نگرانی از اقدام تلافی جویانه ایران، تا مدت‌ها در منطقه و بازار جهانی انرژی ادامه خواهد داشت.