نحوه تقسیم و تکثیر یک تک‌سلول انسان که سرانجام به انسانی با بیش از ۳۰ تریلیون سلول تبدیل می‌شود و آنچه در ماه اول رخ می‌دهد هنوز یکی از بزرگ‌ترین معماهای علم است. از لحظه ادغام اسپرم و تخمک، زنجیره‌ای از فرایندهای پیچیده صورت می‌گیرد که آنچه علم در این زمینه می‌داند در نتیجه تحقیق روی حیوانات است، زیرا بررسی جنین انسان در بیشتر کشورها تحت کنترل و نظارت سختگیرانه قرار دارد.

به گزارش سی‌ان‌ان، جیکوب هانا، استاد زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی و جنین‌شناسی در موسسه علوم ویزمن در اسرائیل، می‌گوید: «ماه اول همچنان تا حد زیادی مانند جعبه سیاه است.»

رمزگشایی این جعبه سیاه دنیایی از احتمالات زیست‌پزشکی ایجاد می‌کند و به شناخت بهتر دلایل سقط جنین، نقص‌های مادرزادی و عوارض جانبی داروهای دوران بارداری منجر می‌شود.

اکنون برخی پژوهشگران معتقدند راهی یافته‌اند این کار را بدون نیاز به تخمک یا اسپرم انسان انجام دهند.

شماری از پژوهشگران در سراسر جهان با استفاده از پیشرفت‌ها در زمینه سلول‌های بنیادی، ساختارهای جنین‌مانند ساخته‌اند‌ــ گروهی از سلول‌ها که مانند رویان عمل می‌کند اما به جنین تبدیل نمی‌شود.  

دانشمندان چه دستاوردی داشته‌اند؟

این ساختارهای رویان‌مانند در واقع توده‌ای از سلول است که در آزمایشگاه کشت داده شده و کوچک‌تر از دانه برنج است و نخستین مراحل رشد انسان، پیش از تشکیل اعضای بدن را نشان می‌دهد. این ساختار رویان‌مانند مغز یا ضربان قلب ندارد.

تاکنون، پیشرفته‌ترین نمونه‌ها را گروهی از پژوهشگران اسرائیلی ارائه کرده‌اند که دارای سلول‌های حیاتی برای رشد رویان است مانند جفت، کیسه زرده، کیسه کوریون (برون‌شامه) و سایر بافت‌ها.

این توده سلولی هشت روز رشد کرده که مرحله رشدی روز چهاردهم رویان انسان در رحم است، زمانی که در رویان طبیعی ساختار درونی لازم ایجاد می‌شود تا به مرحله بعدی رشد و آغاز تشکیل اعضا برسد.

چگونه رویان در آزمایشگاه کشت می‌شود؟

این گروه پژوهشی اسرائیلی از تخمک‌های بارورشده استفاده نکرده‌اند. آن‌ها با سلول‌های موسوم به سلول‌های بنیادی پرتوان شروع کردند، که توانایی تبدیل به انواع سلول‌ها را دارند. برخی از آن‌ها از سلول‌های پوست انسان گرفته شدند.

آن‌ها سپس این سلول‌ها را دوباره برنامه‌ریزی کردند و به مرحله روز هفتم رشد رویان طبیعی انسان رسیدند، تقریبا زمانی که در رحم لانه‌گزینی می‌کند. این سلول‌ها به سه گروه تقسیم شدند.

گروهی که قرار بود به رویان تبدیل شود دست‌نخورده باقی ماند. دو گروه دیگر در معرض مواد شیمیایی قرار گرفتند تا ژن‌های خاص برای تبدیل سلول به بافت‌های ضروری رشد رویان مانند جفت فعال شوند. پس از سه روز، سه گروه در کنار هم قرار داده شدند.

البته فقط یک درصد از این مجموعه سلول‌ها به رشد ادامه دادند و به ساختار رویان‌مانند تبدیل شدند.

این دستاورد چه محدودیت‌هایی دارد؟

تا امروز، هیچ‌کدام از نمونه‌های رویان بیش از ۱۴ روز رشد نکرده‌اند، بیشتر به دلیل محدودیت‌ها و چالش‌های کشت این ساختارهای سلولی.

با وجود این، روز چهاردهم مرحله مهمی است، زیرا زمانی است که پژوهش مجاز روی رویان کشت‌شده انسان به پایان می‌رسد. این محدودیت بر اساس قانون بارورسازی و رویان‌شناسی بریتانیا است که در سال ۱۹۹۰، پیش از رواج آی‌وی‌آف، و در پی نگرانی‌ افکار عمومی در مورد آزمایش نوزادان در لوله آزمایشگاه، تصویب شد.

این قانون محدودیت ۱۴ روزه را چند کشور دیگر نیز اتخاذ کردند تا سرانجام به‌عنوان یک محدودیت اخلاقی در سراسر جهان به رسمیت شناخته شد.

نمونه‌های رویان ساخته‌شده از سلول‌های بنیادی مشمول این محدودیت نمی‌شوند و به گفته «انجمن بین‌المللی پژوهش سلول‌های بنیادی»، رویان در نظر گرفته نمی‌شوند.

اما این انجمن انتقال نمونه رویان به رحم انسان یا حیوان را ممنوع اعلام کرده است.

امکان دارد در آینده این نمونه‌ها برای بررسی رشد انسان پس از مرحله ۱۴ روزگی استفاده شوند. هانا و سایر گروه‌های پژوهشی تاکنون فقط نمونه‌های رویان موش را تا مراحل بعدی رشد داده‌اند.