ارزیابی «سازمان امداد اسلامی» از شرایط پناهجویانی که از پاکستان به افغانستان بازگشته‌اند، نشان می‌دهد که این مهاجران در آستانه فصل سرما با وضعیت دشواری مواجه‌اند و ۹۰ درصد آنان برای گذراندن زمستان سرد پیش رو سرپناهی ندارند. 

این سازمان چهارشنبه هشتم آذر (۲۹ نوامبر) با انتشار گزارشی، وضعیت درمانی و بهداشتی این پناهجویان را وخیم اعلام کرد و گفت که بیشتر آن‌ها به بیماری‌های گوارشی مبتلا شده‌اند. بر اساس گزارش امداد اسلامی، حدود یک‌سوم این تازه‌وارد‌ها (۳۲ درصد) به‌شدت با کمبود غذا مواجه‌اند و تقریبا از هر سه نفر، دو نفر (حدود ۶۲ درصد) با مشکلات جسمی از جمله اسهال و سایر بیماری‌های گوارشی درگیر است. 

بر اساس آمارهای سازمان ملل متحد، از ۱۵ سپتامبر که پاکستان اعلام کرد مهاجران افغان بدون مدرک باید آن کشور را ترک کنند تاکنون، حدود ۴۰۰ هزار مهاجر افغان مجبور شده‌اند پاکستان را ترک کنند. بنا بر این تصمیم پاکستان، قرار است حدود ۱.۷ میلیون مهاجر افغان بدون مدرک از آن کشور اخراج شوند. 

شماری از این مهاجران که در زمان تهاجم شوروی سابق به افغانستان به پاکستان مهاجرت کردند، بیش از ۳۰ سال است که آنجا زندگی می‌کنند و در جامعه آن کشور ادغام شده‌اند و خانه، زمین یا سرپناهی در افغانستان ندارند. سازمان امداد اسلامی که با بیش از ۳۰۰ تن از این مهاجران بازگشته از پاکستان مصاحبه کرده است، در گزارشی اعلام کرد که اکثر آن‌ها با آینده‌ای مبهم مواجه‌اند. این سازمان اضافه کرد که برای کمک به مهاجران بازگشته از پاکستان در شش ماه آینده یک طرح ۲.۵ میلیون پوندی راه‌اندازی کرده است که در قالب آن، کمک‌های نقدی، حمایت‌های پزشکی، لوازم آموزشی و همچین زیرساخت‌های تامین آب آشامیدنی و خدمات بهداشتی ارائه می‌کند. 

در گزارش این سازمان تاکید شد: «امداد اسلامی از عودت‌کنندگان در هر دو طرف مرز پاکستان و افغانستان حمایت می‌کند و قصد دارد از آن‌ها هنگام رسیدن به مقصد در افغانستان نیز حمایت کند.» 

ارزیابی سازمان امداد اسلامی که در گذرگاه مرزی تورخم انجام شد، نشان می‌دهد ۹۲ درصد از افراد مصاحبه‌شونده به آب سالم به‌راحتی دسترسی ندارند و در عین حال، ۷۱ درصد مشکلات دسترسی نداشتن به امکانات بهداشتی، ۹۸ درصد نگرانی‌های حفاظتی مانند ایمنی و محافظت کودکان و سالمندان گزارش شده است. 

در کنار این چالش‌های دشوار بر سر راه این مهاجران بازگشته از پاکستان، بیشتر آن‌ها در مصاحبه‌هایشان از سرنوشت کودکان دخترشان در افغانستان ابراز نگرانی کرده‌اند. در بخش از گزارش امداد اسلامی آمده است: «۹۰ درصد مهاجران بازگشته از پاکستان در مصاحبه‌هایشان با ما، از دسترسی نداشتن کودکان‌ــ به‌ویژه کودکان دختر‌ــ به آموزش ابراز نگرانی کرده‌اند.» 

حکومت پاکستان اوایل اکتبر به تمام مهاجران بدون اجازه اقامت قانونی در آن کشور اعلام کرد که تا اول نوامبر فرصت دارند پاکستان را داوطلبانه ترک کنند وگرنه بازداشت خواهند شد. پس از پایان این مهلت، پلیس پاکستان بازداشت و اخراج مهاجران را آغاز کرد. بر اساس گزارش سازمان ملل، روزانه هزاران نفر وارد افغانستان می‌شوند. 

این تصمیم حکومت پاکستان برای اخراج گروهی مهاجران افغان در آستانه فصل سرما هم‌زمان با وضعیت اقتصادی نابسامان افغانستان با واکنش‌ گسترده نهادهای حقوق‌بشری مواجه شد اما پاکستان بدون اعتنا به این واکنش‌ها، به روند اخراج مهاجران افغان ادامه داد. 

رحمت‌الله خوگیانی، مدیر منطقه‌ای سازمان امداد اسلامی در استان ننگرهار در شرق افغانستان که اکثر عودت‌کنندگان از آنجا وارد خاک افغانستان می‌شوند، گفت: «درمانگاه موقت ما در گذرگاه مرزی تورخم بیش از ۱۲ هزار نفر را با بیماری‌های مختلف ثبت کرده است که اکثر آن‌ها زن و کودک‌اند. اگر کمک‌ها در اسرع وقت افزایش نیابد، خطر شیوع بیماری‌های عفونی قریب‌الوقوع خواهد بود.»

افزایش فقر و بیکاری و کاهش کمک‌های بین‌المللی در افغانستان از چالش‌های جدی پیش روی این مهاجران است. به گفته این سازمان امدادی، سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۳ تنها ۱۵ درصد از بودجه برنامه‌های امدادی‌اش را برای پناهجویانی که از کشورهای همسایه افغانستان از جمله پاکستان و ایران اخراج شده‌اند، تامین کرده است.