خانه تاریخی بروجردی‌ها در کاشان که یکی از مهم‌ترین و مشهورترین خانه‌های تاریخی ایران است و هنر و معماری ایران در دوران قاجار را نمایندگی می‌کند، قرار است در ازای ساخت ساختمان اداره کل میراث فرهنگی کاشان به یک هتل‌دار بانفوذ واگذار شود. مدیرکل میراث فرهنگی کاشان نه‌تنها این خبر را تایید کرده بلکه از موافقت وزارت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با این واگذاری خبر داده است.

زمزمه‌های واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها به سرمایه‌گذاری که مالک هتل مجاور این خانه‌ تاریخی است، از مدت‌ها پیش شنیده می‌شد. مدیران میراث فرهنگی کاشان با این توجیه که سرمایه‌گذار قصد دارد ساختمان اداره‌کل میراث فرهنگی کاشان را بسازد، واگذاری آن را توجیه می‌کنند. این در حالی است که خانه تاریخی بروجردی‌ها در فهرست میراث ملی ایران ثبت است و هرگونه واگذاری اثر ملی با قانون مغایرت دارد.

طی ماه‌های اخیر، کنشگران میراث فرهنگی در کاشان و برخی خبرنگاران محلی درباره واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها ابراز نگرانی کردند. با این حال، گزارش‌های میدانی آشکار می‌کند که مقدمات واگذاری این اثر تاریخی انجام شده و هتل‌دار بانفوذ «مرمت» بخش‌هایی از خانه بروجردی‌ها را نیز آغاز کرده است.

مهدی عرشی، فعال میراث فرهنگی، با بیان اینکه ماجرای واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها از یک سال پیش آغاز شد، به روزنامه اینترنتی فراز گفت که خریدار این اثر تاریخی بنا دارد آن را به هتل تبدیل کند. این فعال میراث فرهنگی افزود که سرمایه‌گذار خانه تاریخی بروجردی‌ها در سال‌های گذشته فرماندار بوده است و نفوذ زیادی دارد.

ماجرا از این قرار است که شهرداری کاشان زمینی به مساحت دو هزار مترمربع به میراث فرهنگی این شهر داده است. طبق توافق میراث فرهنگی و مالک هتل مجاور خانه تاریخی بروجردی‌ها، قرار است سرمایه‌گذار در این زمین دو هزار متری برای میراث فرهنگی اداره‌ای بسازد و در ازای آن، خانه تاریخی بروجردی‌ها را بگیرد و در آن هتل بسازد.

مهدی عرشی درباره پیامدهای ساخت هتل در خانه‌ تاریخی بروجردی‌ها هشدار داد و گفت که با ساختن این هتل، راه‌های خانه تاریخی بروجردی‌ها نیز بسته می‌شود. او همچنین افشا کرد که هتل‌دار بانفوذ حدود دو ماه قبل، علی‌اصغر مونسان، وزیر پیشین میراث فرهنگی، را به کاشان آورده بود اما درباره اینکه او به چه دلیل به این شهر آمد، کسی اطلاعی ندارد.

این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه هنوز قیمت واگذاری خانه‌ تاریخی بروجردی‌ها اعلام نشده و درباره اینکه پس از واگذاری قرار است چه اتفاقی برای آن بیفتد، اطلاعات شفافی وجود ندارد، گفت: «احتمال اینکه ساخت این هتل برای رقابت با خانه عامری‌ها باشد، کم نیست.»

گزارش‌های میدانی و تایید فعالان میراث فرهنگی آشکار می‌کند که خانه‌ تاریخی بروجردی‌ها بدون سروصدا و چراغ‌ خاموش به این هتل‌دار بانفوذ واگذار شده و این فرد حالا دخالت در این اثر تاریخی را به نام «مرمت» در بخش‌هایی از دیوارهای آن آغاز کرده است. آن هم در شرایطی که کنشگران میراث فرهنگی برای ثبت جهانی این اثر تاریخی تلاش می‌کنند و هرگونه مرمتی در آثار تاریخی باید زیرنظر متخصصان انجام شود.

احمد دانایی‌نیا، مدیر میراث فرهنگی کاشان، هفته پایانی آذر در یک نشست خبری، واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها به بخش خصوصی را تایید کرد و گفت: «واگذاری بناهای ثبت ملی به بخش خصوصی مشروط به طی سه مرحله شهرستان، اداره کل استان و وزارتخانه است و هیچ بنایی یک‌شبه و بدون بررسی و نظارت واگذار نمی‌شود.»

سخنان این مدیر دولتی از این حقیقت پرده برمی‌دارد که واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها در سطح اداره کل استان و وزارت میراث فرهنگی هم تایید شده و مقام‌های رده بالای دولتی در آن نقش داشته‌اند.

پیش‌ از آن هم ویدیویی از نشست خبری مدیر میراث فرهنگی کاشان در رسانه‌های اجتماعی فراگیر شده بود که طی آن خبرنگار یکی از سایت‌های محلی به این مدیر دولتی بابت واگذاری خانه تاریخی بروجردی‌ها اعتراض می‌کند. دانایی‌نیا در آن نشست نیز تاکید کرد که این موضوع در اداره کل استان و وزارتخانه بررسی خواهد شد.

کنشگران میراث فرهنگی می‌گویند آثاری مانند خانه‌ تاریخی بروجردی‌ها، باغ فین و تپه‌های سیلک هویت تاریخی کاشان‌اند و دولتی‌ها به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانند آن‌ها را به بخش خصوصی واگذار کنند. در سوی دیگر ماجرا، دولت ادعا می‌کند که در بحث واگذاری‌ها، مالکیت بناهای تاریخی واگذار نمی‌شود و تنها بهره‌برداری از آن‌ها را به بخش خصوصی می‌سپارد. به‌رغم این ادعا شواهد نشان می‌دهد که برخی آثار تاریخی پس از واگذاری به بخش خصوصی به دلیل دخالت‌ها و دستکاری‌ها به نام مرمت و توسعه هویت تاریخی‌شان را از دست داده‌اند.

خانه تاریخی بروجردی‌ها را سید حسن نطنزی در نیمه دوم قرن ۱۳ هجری هنگامی‌ که سلسله قاجار در ایران قدرت داشت، ساخت. پشت ماجرای ساخت این عمارت تاریخی باشکوه روایتی عاشقانه نهفته است. هنگامی‌ که حسن بروجردی، دختر حاج سید جعفر طباطبایی، تاجر مشهور کاشان، را برای فرزندش سیدمهدی خواستگاری کرد، پدر دختر رضایت به این وصلت را به این مشروط کردکه داماد خانه‌ای هم‌تراز با خانه پدری عروس بسازد و چنین بود که ساخت عمارت بروجردی‌ها در نزدیکی خانه طباطبایی‌ها آغاز شد.

کار ساخت عمارت بروجردی‌ها چندین سال طول کشید و تا حدود یک دهه پس از وصلت بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها نیز ادامه یافت. این خانه دو قسمت بیرونی و اندرونی و دو ورودی اصلی و فرعی دارد، دو طبقه است و با نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های منحصربه‌فرد صنیع‌الملک تزیین شده است. معمار این عمارت نیز علی مریمی کاشانی بود.

خانه تاریخی بروجردی‌ها یکی از شاهکارهای هنر معماری ایران در دوران معاصر و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کاشان است. سازمان یونسکو طی سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ این عمارت تاریخی را از نظر جاذبه توریستی به عنوان انتخاب برتر معرفی کرد.

پیش‌تر عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، به تخصیص نیافتن بودجه برای رسیدگی و نگهداری بناهای تاریخی در دولت ابراهیم رئیسی اعتراف کرده و مدعی شده بود برای اینکه این بناها از بین نروند باید آن‌ها را به بخش خصوصی واگذار کرد.

ضرغامی درباره اینکه چرا دولت بودجه کافی برای نگهداری میراث تاریخی و ملی ایران اختصاص نمی‌دهد توضیحی نداد و همچنین نگفت که خود او در مقام وزیر تاکنون چه اقدامی برای افزایش اعتبار بناهای تاریخی ایران انجام داده است. او در عین‌ حال دو راه بیشتر پیش پای علاقه‌مندان میراث تاریخی ایران باقی نگذاشت؛ یا با روند تخریب و فرسودگی آثار تاریخی کنار بیایند یا با واگذاری آن‌ها به بخش خصوصی موافقت کنند.

واگذاری اختیار یادگارها و بناهای تاریخی به بخش خصوصی رویه‌ای است که در برخی کشورهای دنیا هم وجود دارد با این تفاوت که در کشورهای دیگر، این آثار با نظارت کامل دولت‌ها در اختیار علاقه‌مندان میراث تاریخی و متخصصان قرار می‌گیرند تا با مشارکت آن‌ها بهتر محافظت شوند و آنچه دوستداران و کنشگران میراث تاریخی در ایران را نگران‌ کرده‌، سابقه جمهوری اسلامی در واگذاری یادگارهای ملی و تاریخی به خودی‌های حکومت است که اصلا تخصصی نیز در این زمینه ندارند.