چند هفته‌ پس از آغاز جنگ غزه، رهبر جمهوری اسلامی دیداری با رهبران گروه‌های شبه‌نظامی عضو «محور مقاومت» داشت.

به نوشته وال‌استریت ژورنال، به نقل از دو مقام بلندپایه حماس و حزب‌الله، رهبر جمهوری اسلامی پشت درهای بسته به نمایندگان ارشد حماس، و رهبران سایر گروه‌های شبه‌نظامی لبنانی، عراقی، یمنی و فلسطینی گفت که تهران قصد ورود مستقیم به درگیری و گسترش جنگ را ندارد.

او به نمایندگان گفت نبردهای جانبی توجه جهان را از حمله اسرائیل به غزه منحرف می‌کند. پیام این بود: حماس تنها است.

سون راسموسن، سامر سد، بنویت فاکون و استیسی میچری در این مقاله مشترک در وال‌استریت ژورنال می‌نویسند اکنون محور مقاومت با لحظه‌ حقیقتی سرنوشت‌ساز مواجه است. در حالی که متحدان جمهوری اسلامی آتش‌افروزی در منطقه را افزایش داده‌اند، از حمله به کشتی‌ها در دریای سرخ گرفته تا حمله اخیر به نیروهای آمریکایی که سه کشته به جا گذاشت، تهران به مرز درگیری مستقیم با واشنگتن نزدیک‌تر می‌‌شود، محدوده‌ای که همواره سعی داشته است از آن بپرهیزد.

هرچند ائتلاف «محور مقاومت» از حمایت نظامی و مالی جمهوری اسلامی برخوردار است، همه اعضا به ایدئولوژی شیعی جمهوری اسلامی پایبند نیستند و تمام گروه‌ها اهداف داخلی دارند که گاهی با اهداف تهران در تعارض است.

از منظر جمهوری اسلامی، نقطه قوت محور مقاومت در «انکارپذیری» است که از استقلال عملیاتی و جغرافیایی اعضا ناشی می‌شود. جمهوری اسلامی می‌تواند فاصله‌اش را با این گرو‌ه‌های شبه‌نظامی حفظ کند، حتی وقتی در خدمت منافع راهبردی جمهوری اسلامی عمل می‌کنند و قدرت آمریکا و اسرائیل در منطقه را به چالش می‌کشند.  

حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل، که حمله اسرائیل به غزه را در پی داشت، تهران را سر دوراهی بزرگی قرار داد: از متحد فلسطینی‌اش دفاع کند و خطر جنگی منطقه‌ای که ممکن است ایران را درگیر کند به جان بخرد، یا کناری بایستد و شاهد نابودی یک شریک مهم این ائتلاف باشد؟

حمله حماس به اسرائیل در راستای منافع تهران بود، روند برقراری رابطه دیپلماتیک میان اسرائیل و عربستان سعودی را متوقف کرد و به جمهوری اسلامی امکان داد در قامت قهرمان آرمان فلسطینیان ظاهر شود.

به‌رغم سال‌ها حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی جمهوری اسلامی از حماس، تهران برای اجتناب از اقدام تلافی‌جویانه اسرائیل یا آمریکا، هرگونه دخالت در برنامه‌ریزی یا مشارکت در حمله حماس را به‌سرعت تکذیب کرد.

متحدان جمهوری اسلامی در عین وابستگی به تهران، همگی برنامه‌ها و اهداف خاص خودشان را دارند، که گاهی با اهداف جمهوری اسلامی در تضاد بوده است. حوثی‌ها برخلاف توصیه جمهوری اسلامی، صنعا، پایتخت یمن، را تصرف کردند. قیس الخزعلی، رهبر عصائب اهل حق عراق، زمانی در پاسخ به درخواست جمهوری اسلامی برای توقف حملات به نیروهای آمریکایی گفته بود: «آمریکایی‌ها کشور ما را اشغال کرده‌اند، نه کشور شما را.» حزب‌الله نیز از وقتی به بزرگ‌ترین حزب سیاسی لبنان تبدیل شده، ناچار است بین درخواست‌های رای‌دهندگان و برنامه‌های برون‌مرزی نیروی قدس سپاه پاسداران توازن برقرار کند.

در جریان جنگ داخلی سوریه نیز در حالی که جمهوری اسلامی از دولت بشار اسد حمایت می‌کرد، حماس تاکتیک‌های جنگ چریکی را به شورشی‌های سنی آموزش می‌داد. پس از آنکه یحیی سنوار اداره غزه را در سال ۲۰۱۷ بر عهده گرفت، اختلاف‌های میان حماس و جمهوری اسلامی رفع شد و هیئتی از حماس برای ترمیم روابط به تهران رفت.

به عقیده مهند الحاج‌ علی، معاون پژوهشی مرکز خاورمیانه مالکوم کر کارنگی در بیروت، جمهوری اسلامی با نزدیکی به حماس در تلاش بود نقطه‌ای پایانی بر جنگ‌های فرقه‌ای در عراق و سوریه بگذارد و در قامت حامی فلسطینیان در منطقه مشروعیت پیدا کند.

در پی کشته شدن قاسم سلیمانی در بغداد، آمریکا و اسرائیل امیدوار بودند مرگ او نیروی قدس سپاه را مهار کند. اما این اتفاق نیفتاد.

پس از انتصاب اسماعیل قاآنی به فرماندهی نیروی قدس سپاه، جمهوری اسلامی بیش از پیش به ترویج تفکر ایجاد جبهه‌ای متحد متشکل از گروه‌های شبه‌نظامی پرداخت.

از سال ۲۰۲۰ به این‌سو، و با امضای پیمان ابراهیم برای عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و برخی کشورهای عربی، جمهوری اسلامی نگران تغییر معادله قدرت و گسترش نفوذ اسرائیل در منطقه بوده است.

به گفته یک مقام جمهوری اسلامی و مشاور سپاه پاسداران، نیروی قدس سپاه در جریان گفت‌و‌گوهای درون‌سازمانی تاکید کرده بود که در تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و کشورهای عربی اختلال ایجاد خواهد کرد. مقام‌های نیروی قدس سپاه بیمناک بودند این آشتی با اسرائیل حملات محور مقاومت در شبه‌جزیره عرب یا دریای سرخ را محدود کند.

رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی ۳ اکتبر، چهار روز پیش از حمله حماس به اسرائیل، به دولت‌های عرب هشدار داد که ترمیم روابط با اسرائیل اشتباه است.

پس از حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل، برخی گروه‌‌های محور مقاومت علاقه داشتند با کشاندن جمهوری اسلامی به درگیری، جنگ را گسترش دهند، در حالی که سایرین از جمله خود جمهوری اسلامی در تلاش بوده‌اند از تشدید تنش‌ها جلوگیری کنند. ماهیت بخش‌بخش تعامل‌‌های اعضای ائتلاف ممکن است به این معنی باشد که حتی مقام‌های ارشد همیشه تصویر کاملی از وقایع ندارند.

در حالی جمهوری اسلامی ابتدا از حمله حماس به اسرائیل استقبال کرد و آن را پیروزی عظیم محور مقاومت خواند، رهبرانش به‌سرعت از هرگونه تصور و گمان که در این عملیات دخالتی داشته‌اند فاصله گرفتند. سایر متحدان از جمله حزب‌الله لبنان نیز هرگونه اطلاع قبلی از این حمله را تکذیب کردند.

تحلیلگران می‌گویند حمله حماس در تضاد با شیوه‌ چهار دهه گذشته جمهوری اسلامی بوده است که سطح درگیری با دشمنانش را پایین نگه داشته بود تا از واکنش تلافی‌جویانه‌ای که به سرنگونی رژیم منجر شود اجتناب کند.

این حمله به منافع جمهوری اسلامی نیز ضربه زد. آتش‌بس چندماهه میان آمریکا و گروه‌های شبه‌نظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی در عراق و سوریه از بین رفت، مبلغ شش میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که قرار بود آزاد شود دوباره بلوکه شد، و به نظر می‌رسد امید تهران به لغو تحریم‌ها به‌شدت کمرنگ‌تر شده است.

یک مقام امنیتی غربی با اشاره به این موضوع گفت: «آن‌ها توی بازی خودشان گرفتار شدند.»

در هر صورت، به گفته منابع آگاه، خامنه‌ای در دیدار با رهبران گروه‌های عضو محور مقاومت تصریح کرده بود که از نارضایتی حماس از سخنان حسن نصرالله مبنی بر نامناسب بودن زمان برای درگیری گسترده‌تر آگاه است و از راهبرد اجتناب از جنگ تمام‌عیار حمایت کرده و گفته بود نمی‌خواهد توجه‌ها از جنگ فلسطینیان منحرف شود که به‌رغم تلفات در غزه، به‌نفع حماس است.

امیل حکیم، کارشناس امور خاورمیانه در موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی، می‌گوید جمهوری اسلامی محور مقاومت را ایجاد کرده است تا از بقای خودش اطمینان حاصل کند، نه حماس. در حالی که این گروه فلسطینی متحدی مهم محسوب می‌شود، جمهوری اسلامی قصد ندارد شریکی قدرتمندتر (حزب‌الله) را به خطر بیندازد تا حماس را نجات دهد.

او در ادامه می‌افزاید: «آن‌ها قصد ندارند حزب‌الله را وارد جنگی کنند که از نظر جمهوری اسلامی موجودیتش را تهدید نمی‌کند.»