حماس ظرف دو هفته گذشته دو بار با مقام‌های برجسته ترکیه دیدار و گفت‌وگو کرده است. این دیدارها درباره نقش احتمالی آنکارا در تلاش‌های منطقه‌ای میانجی‌گرانه برای بحران نوار غزه به رهبری مصر، قطر و ایالات متحده که در حال حاضر در جریان است، پرسش‌هایی را مطرح کرده است. پرسش دیگری هم که پیش می‌آید این است که با گذشت بیش از چهار ماه از آغاز عملیات نظامی اسرائیل در نوار غزه، مداخله ترکیه تا چه میزان می‌تواند در یافتن راه‌حلی برای پایان دادن به جنگ در نوار غزه مثبت واقع شود؟
حماس سوم فوریه اعلام کرد که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی آن، با ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، درباره جزئیات توافق موردانتظار برای مبادله زندانیان و گروگان‌ها با اسرائیل گفت‌وگو کرده است. به گزارش خبرگزاری جهان عرب، حماس در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو طرف درباره تحولات اوضاع در نوار غزه، راه‌های دستیابی به آتش‌بس، پایان محاصره و رساندن کمک‌های بشردوستانه به ساکنان نوار غزه گفت‌وگو کردند. شبکه تلویزیون دولتی ترکیه (TRT) هم گزارش داد که دو طرف تاکید کرده‌اند تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس عامل اصلی ثبات در منطقه است.
دیدار هنیه و کالین که در دوحه، پایتخت قطر، انجام شد دومین دیدار رئیس دفتر سیاسی حماس و مقام‌های برجسته ترکیه در کمتر از دو هفته اخیر است؛ رئیس دفتر سیاسی حماس ۲۱ ژانویه هم با هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، دیدار و درباره وضعیت نوار غزه با او گفت‌وگو کرده بود.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از آغاز جنگ اسرائیل و حماس در نوار غزه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، پیوسته به دنبال میانجی‌گری است، اما سخت‌تر شدن مواضع او در قبال اسرائيل، تلاش‌های او را با چالش مواجه کرد؛ به‌ویژه اینکه اردوغان نه‌تنها اسرائيل را «دولتی تروریستی» توصیف کرد، بلکه برخلاف اسرائيل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا که حماس را «سازمانی تروریستی» می‌نامند، آن را «گروهی از مبارزان آزادی» خطاب کرد.
اردوغان ۲۱ اکتبر در تماس تلفنی با اسماعیل هنیه، تاکید کرد که آنکارا در تلاش است از رسیدن کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه و امکان مداوای مجروحان در ترکیه (در صورت لزوم) اطمینان حاصل کند. با این حال، کرم سعید، کارشناس متخصص در امور ترکیه در مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام، نقش ترکیه در بحران کنونی نوار غزه را حداقل در کوتاه مدت، رد کرد و گفت: «روابط کنونی ترکیه و اسرائیل نمی‌تواند برای آنکارا فرصتی به منظور ایفای نقش میانجی در این بحران فراهم کند.»
سعید در صحبتی که با الشرق‌الاوسط داشت، افزود: «با توجه به وخامت اوضاع در نوار غزه و احتمال جست‌وجوی طرف دیگری که بتواند بر اسرائيل و ایالات متحده فشار وارد کند، تلاش حماس برای برقراری ارتباط با مقام‌های ترکیه ممکن است ناشی از تمایل حماس به تقویت حضور متحدان این گروه در روند صلح باشد. اما از آنجا که روابط تل‌آویو و آنکارا مانع ایفای نقش ترکیه می‌شود، بعید به نظر می‌رسد که تلاش‌های حماس و آنکارا موفقیت قابل‌ذکری در پی داشته باشند.»
به باور این کارشناس امور ترکیه، تلاش‌های ترکیه برای میانجی‌گری در جنگ غزه تاثیری نخواهد داشت؛ زیرا افزون بر پذیرفته نشدن نقش ترکیه از سوی کشورهای منطقه، آنکارا نمی‌خواهد روابطش با مصر و قطر را خدشه‌دار کند؛ به‌ویژه اینکه روابط آنکارا و قاهره در چند ماه اخیر به میزان قابل‌توجهی بهبود یافته است.
اسرائيل اکتبر گذشته تصمیم گرفت سفیرش را از ترکیه فرا بخواند. چند هفته پس از آنکه تل‌آویو دیپلمات‌هایش را از آنکارا خارج کرد، ترکیه نیز در پاسخ به امتناع اسرائیل از توقف جنگ در غزه، سفیرش را برای مشورت فراخواند.
با وجود تنش میان ترکیه و اسرائيل، روابط آنکار و تل‌آویو هنوز از مسیری که دو کشور چند ماه پیش بر آن توافق کرده بودند، خارج نشده است. بر اساس این توافق، در صورت بروز تنش و بحران میان دو طرف، سطح روابط دپیلماتیک کاهش خواهد یافت، اما به قطع رابطه دو کشور منجر نمی‌شود.
وزیر خارجه ترکیه اوایل اکتبر گفت: «با توجه به وخامت اوضاع در منطقه، در صورت دستیابی به توافق صلح بین اسرائيل و فلسطین، کشورش فرمول ضامن را برای دو طرف درگیر پیشنهاد می‌کند. به این معنی که در صورت احتمال دستیابی به صلح، ترکیه آماده است به عنوان ضامن فلسطین عمل کند؛ اما کشورهای منطقه و غرب به این پیشنهاد توجهی نشان ندادند.»
از سوی دیگر، دکتر جهاد الحرازین، استاد علوم سیاسی دانشگاه قدس، گفت: «تماس بین رهبر حماس و دولت ترکیه را می‌توان در چارچوب حمایت درازمدت آنکارا از حماس قلمداد کرد.»
او افزود: «اقدام حماس برای در جریان قرار دادن ترکیه از آخرین تحولات اوضاع تلاش برای فراهم کردن فرصتی برای میانجی‌گری آنکارا در امور منطقه به‌ویژه در پرونده فلسطین است؛ تلاش‌هایی که با توجه به تشدید جنگ جاری در نوار غزه، به میزان چشمگیری افزایش یافته است.»
الحرزین به الشرق‌الاوسط گفت: «گزارش‌هایی که از درون حماس درز کرده، نشان می‌دهند که شماری از رهبران این جنبش در تلاش‌اند نقش و حضور ترکیه در مرحله بعدی، به‌ویژه در برنامه‌های «روز بعد از جنگ» و بازسازی نوار غزه را تقویت کنند.»
او افزود: «وابستگی‌های خارجی حماس از جمله روابط با ترکیه از اولویت‌های این گروه در طول سال‌های گذشته بوده است و شکی نیست که این وابستگی‌ها بر تلاش‌هایی که در حال حاضر برای برقراری آتش‌بس در نوار غزه در جریان است، تاثیر می‌گذارد.»
این کارشناس فلسطینی با اشاره به اینکه ارتباطات منطقه‌ای برخی گروه‌های فلسطینی در مراحل قبلی مانع از دستیابی به تفاهم در مورد آشتی فلسطین شد، تاکید کرد: «اکنون که مسئله فلسطین به یک دوراهی واقعی رسیده است، این وابستگی‌ها به هیچ صورت برای مردم فلسطین پذیرفتنی نیست.»
باید یادآوری کنیم که مصر و قطر در هماهنگی با ایالات متحده، سعی دارند با میانجی‌گری بین اسرائيل و گروه‌های فلسطینی، مسیر پایان دادن به جنگ غزه و تبادل زندانی میان دو طرف را هموار کنند. کشورهای مزبور اواخر نوامبر موفق شدند آتش‌بسی یک هفته‌ای در نوار غزه برقرار کنند و در حال حاضر نیز به دنبال دستیابی به راه‌حلی‌اند که به توقف جنگ منجر شود.
برگرفته از الشرق‌الاوسط
