پس از حمله مرگبار داعش خراسان به سالن کنسرت کروکوس در مسکو که به کشته شدن بیش از ۱۴۰ نفر و زخمی شدن ده‌ها تن منجر شد، یک بار دیگر نام رهبر جوان این گروه سرخط رسانه‌ها شد. اما درباره هویت واقعی این مرد که در پس حملات مرگبار داعش خراسان قرار دارد، همواره اطلاعاتی ضدونقیض و اغلب گمراه‌کننده در رسانه‌ها بازتاب یافته است. اینک ایندیپندنت فارسی از طریق مصاحبه با آشنایان سابق و برخی منابع اطلاعاتی که پرونده او را دنبال کرده‌اند، در مورد زندگی خصوصی و مسیر رسیدن او به رهبری شبکه تروریستی مخوف‌ داعش خراسان، به جزئیاتی تازه دست یافته است.

از ثناءالله غفاری، معروف به شهاب المهاجر، گاه به عنوان عضو شبکه حقانی یاد شده است. در مواردی هم یک کارت‌شناسایی جعلی از او به عنوان محافظ امنیتی معاون رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان منتشر شده است و اخیرا هم شایعاتی در مورد عضویت او در ارتش پیشین افغانستان در رسانه‌های بین‌المللی دست به دست می‌شود. اما ثناءالله غفاری واقعا کیست، اهل کجا است و چگونه به رهبری شاخه خراسان داعش رسید؟

شاخه خراسان داعش، تنها شاخه عملیاتی فعال این گروه در آسیای مرکزی به مرکزیت افغانستان، در یک سال گذشته چندین حمله مرگبار در خارج از خاک افغانستان طراحی و اجرا کرده است. رهبری این شاخه داعش را که اکنون در حال تبدیل شدن به یک تهدید جدی برای امنیت منطقه است، مرد جوانی به اسم ثناءالله غفاری، اهل شهرستان میربچه کوت کابل، بر عهده دارد.

منابعی در میان اعضای نسبتا دور خانواده ثناءالله غفاری به ایندیپندنت فارسی در مورد هویت قومی و محل سکونت خانواده او گفتند که او فرزند عبدالجبار، عضو پیشین حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار و اصالتا از قبیله خروتی قوم پشتون است. خانواده او از که خانواده‌های شدیدا معتقد حنفی‌مذهب‌اند، در روستای خروتی بین شهرستان‌ میربچه کوت و شکردره کابل زندگی می‌کنند.

بر اساس اطلاعات این منابع، خانواده او هرچند به‌شدت مذهبی بودند، گرایش سلفی نداشتند. با این حال ثناءالله غفاری از دوران دانشجویی در دانشگاه کابل بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴، جذب افکار سلفی شد و به گروه‌های تروریستی پیوست.

خبرگزاری رویترز، اخیرا در گزارشی به نقل از منابع طالبان، در مورد هویت ثناءالله غفاری نوشته که او تاجیک‌تبار است و عضو ارتش ملی دولت پیشین افغانستان بوده است؛ ادعایی که منابع معتبر در اداره امنیت ملی دولت پیشین افغانستان با قاطعیت رد می‌کنند.

یک افسر ارشد اداره امنیت ملی افغانستان که در دوره تصدی‌اش شخصا پرونده ثناءالله غفاری را دنبال می‌کرد، به ایندیپندنت فارسی گفت که غفاری هرگز جزو نیروهای امنیتی دولت افغانستان نبود و زمانی که دانشجوی دانشگاه کابل بود، جذب گروه‌های تبلیغی سلفی شد. سپس به دلیل درایتی که در تبلیغ دینی میان دانشجویان از خود نشان داد، شبکه حقانی او را به وزیرستان پاکستان فراخواند.

این منبع افزود: «غفاری در وزیرستان تحت‌نظر شبکه حقانی دوره‌های نظامی را گذراند و چون با برنامه‌های کامپیوتری آشنایی داشت، در زمینه طراحی، عکسبرداری و تدوین عکس و ویدیو برای شبکه حقانی مشغول به کار شد.» اما چندی نگذشت که عملا مسئولیت طراحی حملات تروریستی شبکه حقانی را به عهده گرفت و در حالی که همچنان گمنام و دور از سودای نام و شهرت، کار می‌کرد، به یک نیروی جدی برای شبکه حقانی تبدیل شد.

بازی با اسم‌ها و تبدیل شدن عضو شبکه حقانی به رهبر داعش

در مورد چگونگی پیوستن ثناءالله غفاری به گروه تروریستی داعش اطلاعات ضدونقیضی در رسانه‌ها منتشر شده است. برخی گفته‌اند که او رابط شبکه حقانی و گروه داعش است و برخی نیز این ادعا را مطرح کرده‌اند که سراج‌الدین حقانی او را به پیوستن به داعش وادار کرده است؛ ادعاهای که هیچ دلیل متقنی برای اثبات آن‌ها در دست نیست.

اما افسر ارشد امنیت ملی دولت پیشین افغانستان راز پیوستن ثناءالله غفاری به داعش را این گونه فاش کرد: «یکی از ترفندهای همیشگی این مرد بازی با اسامی مختلف در موقعیت‌های مختلف بود. ثناءالله غفاری وقتی برای شبکه حقانی هم کار می‌کرد، در جریان طراحی و اجرای حملات هرگز خود را با یک اسم به دو فرد یا دو گروه معرفی نمی‌کرد، بلکه با هزار اسم مختلف با شبکه‌های عملیاتی ارتباط برقرار می‌کرد.»

به گفته این افسر، حوالی سال ۲۰۱۴، هنگامی که داعش خراسان در افغانستان ظهور کرد، او با کمک همین ارتباط گسترده با شبکه‌های تروریستی آن هم با اسم‌های مختلف، به داعش نزدیک شد و سرانجام از دامن شبکه حقانی به دامن داعش افتاد.

این افسر ارشد امنیت ملی برای اثبات این ادعا، به یک مثال در دوران ماموریتش استناد کرد و گفت: «پس از آنکه حملات داعش در افغانستان شدت گرفت، ما در اداره امنیت ملی هر بار که افراد مرتبط با داعش را که در حملات نقش داشتند، بازداشت می‌کردیم، از آنان در مورد هویت فرمانده‌شان می‌پرسیدیم و آن‌ها اسامی مختلفی به زبان می‌آوردند. اما وقتی از آن‌ها می‌خواستیم جزئیات چهره رهبر یا فرمانده‌شان را شرح دهند، همگی جزئیات یک چهره خاص را تعریف می‌کردند و ما با تطبیق پرتره‌های که بر اساس روایت آن‌ها ترسیم کرده بودیم، پی بردیم که همه این اسامی به یک شخص تعلق دارند و آن ثناءالله غفاری بود.»

ترفند «فعالیت گمنام»، راه نجات رهبر داعش خراسان از دام‌های امنیتی

ایالات متحده در فوریه ۲۰۲۲ اعلام کرد بابت اطلاعاتی که به شناسایی و دستگیری رهبر شاخه خراسان داعش منجر شود تا ۱۰ میلیون دلار جایزه می‌دهد.

از ثناءالله غفاری چند قطعه عکس وجود دارد که وزارت خارجه آمریکا هم آن‌ها را به‌عنوان عکس رهبر داعش خراسان، منتشر و سن او را ۲۹ سال اعلام کرده است اما منابع مطلع در دستگاه اطلاعاتی دولت پیشین افغانستان به ایندیپندنت فارسی گفتند که عکس منتشرشده از رهبر داعش خراسان مربوط به حدود ۱۰ سال قبل است و او حدود سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تقریبا ۲۴ ساله بوده است که با این حساب، اکنون حدود ۳۴ تا ۳۵ سال دارد.

در همین حال، یک همکلاسی ثناءالله غفاری در دانشگاه کابل هم به ایندیپندنت فارسی گفت که او حداقل ۱۰ سال پیش دانشجوی دانشگاه بود و بالای ۲۲ سال سن داشت. او اطلاعات منتشرشده در رسانه‌ها در مورد رشته تحصیلی غفاری را نیز تصحیح کرد و گفت که آن‌ها در دانشکده اقتصاد دانشگاه کابل همکلاسی بوده‌اند. این در حالی‌ است که برخی رسانه‌ها به تحصیلات ثناءالله غفاری در دانشگاه مهندسی پلی‌تکنیک کابل و برخی دیگر در دانشکده الهیات دانشگاه کابل اشاره کرده‌اند.

در همین حال، منابع امنیتی نکاتی را در مورد چگونگی روش‌های محافظتی رهبر داعش خراسان افشا کردند. افسر ارشد اداره امنیت ملی دولت پیشین افغانستان، به ایندیپندنت فارسی گفت که ثناءالله غفاری تلاش می‌کند در گمنامی کامل فعالیت کند و به همین دلیل «هرگز تلفن همراه ندارد و تیم محافظتی ویژه‌ای نیز دوروبر او دیده نمی‌شود».

با این حال این افسر ارشد امنیتی خاطرنشان کرد که او چندین بار از حملات اداره امنیت ملی افغانستان جان سالم به در برده است. این منبع تصریح کرد: «اداره امنیت ملی افغانستان در سال ۲۰۱۸ دو حمله برای بازداشت یا از بین بردن ثناءالله غفاری در روستای کوچکن شهرستان شکردره کابل اجرا کرد اما او از این حملات جان به در برد و به دام نیفتاد.»

او افزود: «رهبر داعش تنها یک دستیار ويژه به اسم صلاح‌الدین دارد که ظاهرا از همکلاسی‌های دانشگاهش بوده و اکنون به عنوان معاون عملیاتی داعش خراسان فعالیت می‌کند و همیشه کنار ثناءالله غفاری است.»

در مورد محل سکونت رهبر داعش خراسان هم گفته می‌شود که او در مواردی به پاکستان سفر کرده است، اما منابع امنیتی به ایندیپندنت فارسی گفتند که ثناءالله غفاری به جز دوره آموزشی که در وزیرستان شمالی زیر نظر شبکه حقانی گذراند، تمام مدت در افغانستان بوده است و اکنون نیز در داخل افغانستان زندگی می‌کند.

نفوذ عمیق داعش در درون دستگاه طالبان

گروه طالبان در دو سال و هفت ماه گذشته پس از به قدرت رسیدن در افغانستان، همواره ادعا کرده‌اند که داعش خراسان را در افغانستان سرکوب کرده‌اند و دیگر این گروه تهدیدی در افغانستان به شمار نمی‌آید. در آخرین مورد نیز ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، به رادیو‌تلویزیون ملی افغانستان (تحت کنترل طالبان) گفت که داعش در افغانستان توانایی عملیاتی‌اش را از دست داده است.

اما اطلاعات منابع اطلاعاتی دولت پیشین افغانستان خلاف این ادعا است. این منابع می‌گویند که در عملیات‌های طالبان که هرازگاهی با عنوان تخریب پناهگاه‌های داعش انجام می‌شود، اغلب غیرنظامیان هدف قرار می‌گیرند؛ در حالی که اعضای داعش نه‌تنها در مخفیگاه‌هایشان در افغانستان حضور دارند، بلکه به طور گسترده در میان صفوف طالبان نیز نفوذ کرده‌اند.

این منبع به عنوان یک مثال به قتل عبدالرحیم حقانی، مغز متفکر شبکه حقانی، در حمله انتحاری به کابل، اشاره کرد و گفت: «قتل عبدالرحیم حقانی را یکی از اعضای پیشین شبکه حقانی به اسم حاجی بشیر که در زندان کابل به گروه‌های سلفی پیوسته و جذب داعش شده بود، طراحی کرد.» او افزود: «حاجی بشیر راننده عبدالرحیم حقانی را استخدام کرد تا فرد انتحاری‌کننده را به داخل محوطه مدرسه دینی که عبدالرحیم حقانی مسئول آن بود، ببرد.»

به گفته منابع امنیتی، شماری زیادی از اعضای طالبان که در سال‌های اخیر در زندان‌های افغانستان بودند، جذب افکار سلفی شدند و پس از آزاد شدن از زندان، اغلب به داعش پیوستند.

این مثال نشان می‌دهد که برخلاف ادعای طالبان، داعش خراسان در لایه‌های مختلف دستگاه طالبان نفوذ دارد. حملات مرگباری که داعش خراسان اخیرا در ایران، پاکستان و روسیه انجام داد هم برای برخی اعضای رده‌‌میانی، طالبان جذاب و تشویق‌کننده بوده است.

برخی گزارش‌ها از جمله گزارش شورای امنیت سازمان ملل نشان می‌دهد که داعش حدود چهار تا شش هزار جنگجو (به همراه خانواده‌هایشان) در افغانستان دارد که برخی از این افراد اعضای پیشین طالبان‌اند، برخی دیگر نیز از طریق ترکیه و ایران به افغانستان رفته و به این گروه پیوسته‌اند. اطلاعات منابع امنیتی نشان می‌دهند که برخی اعضای شاخه اصلی داعش که از عراق و سوریه به ترکیه فرار کرده‌ بودند، نیز به عنوان نیروی ذخیره داعش آنجا حضور دارند و هرازگاه از راه‌های غیرقانونی به ایران و از آنجا به افغانستان می‌روند.

آیا مهار تهدید روبه رشد داعش در افغانستان امکان‌پذیر است؟

پس از خروج نیروهای ایالات متحده آمریکا و ناتو از افغانستان، آمریکا مدعی شد که مبارزه با تروریسم در این کشور را از طریق نظارت هوایی ادامه می‌دهد. اما نکته اینجا است که ایالات متحده از طالبان به عنوان نیروی اطلاعاتی مستقر در زمین استفاده می‌کنند تا موقعیت‌های تهدیدآمیز را شناسایی کند و هدف قرار دهد.

منابع امنیتی در دولت پیشین افغانستان به ایندیپندنت فارسی گفتند که طالبان درحال حاضر ظرفیت و توان جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز برای نیروی هوایی آمریکا را ندارند و تا زمانی هم که نیروی لازم در زمین وجود نداشته باشد، امکان عملیات هوایی علیه گروه‌ موردنظر وجود ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد که در حال حاضر هیچ تهدید هوایی جدی متوجه داعش در افغانستان نیست و به همین دلیل این گروه آزادانه در حال طراحی و اجرای حملات پیچیده و پرتلفات در داخل و خارج افغانستان است.