سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در شرایطی از روز چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت‌ماه در مصلای تهران آغاز به کار کرد که اخبار گرانی کتاب‌ و سانسور و ممیزی  بازتابی جدی داشت.

براساس آمارهای رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نمایشگاه کتاب امسال شاهد حضور ۲ هزار و ۷۰۰ ناشر داخلی و ۶۰ ناشر خارجی است.

نکته مهم در بخش بین‌المللی نمایشگاه کنار گذاشته شدن هند از بخش مهمان ویژه در آخرین روزهای آماده‌سازی نمایشگاه بود.

هشتم اردیبهشت‌ماه سخن‌گوی نمایشگاه کتاب اعلام کرد ناشران کشور یمن به‌ جای ناشران هندی  میهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران خواهند بود.

اگرچه طبق ادعای سخن‌گوی نمایشگاه کتاب منع تردد شهروندان هندی در ایران پس از حمله موشکی سپاه به اسرائیل دلیل این تغییر بوده است، اما به نظر می‌رسد چاپ کتابی درسی در هند، که در آن از روح‌الله خمینی با عنوان یکی از جنایت‌کاران تاریخ یاد شده، اصلی‌ترین دلیل این تغییر است.

مهم‌ترین اتفاق در بخش داخلی نمایشگاه کتاب تهران بازگشت برخی ناشران مطرح به نمایشگاه است که در سال ۱۴۰۲ تحت تاثیر خیزش مردمی ایران در آن حضور نداشتند.

نشرهای چشمه، ثالث، ققنوس، مروارید، مرکز، قطره، نی و نگاه از مهم‌ترین ناشران غایب بخش فیزیکی نمایشگاه سال ۱۴۰۲ بودند که برخی از آنان مانند چشمه، ثالث، نگاه و مروارید به نمایشگاه سال ۱۴۰۳ بازگشتند. ناشرانی مانند مرکز، نی قطره و نیلوفر باز هم در بخش فیزیکی نمایشگاه حاضر نشدند.

بازگشت برخی ناشران مطرح این سؤال را برای فعالان حوزه نشر ایجاد می‌کند که اگر سال گذشته دلیل غیبت ناشران گرانی هزینه‌های اجاره غرفه و به‌صرفه نبودن هزینه‌ شرکت در نمایشگاه بوده است، چرا امسال با وجود افزایش هزینه‌ها حاضر به شرکت در آن شده‌اند؟

براساس فهرست ناشران شرکت‌کننده، غیبت ناشران مستقل و کوچک نشان می‌‌دهد میزان استقبال و فروش نمایشگاهی با در نظر گرفتن افزایش هزینه‌های شرکت در نمایشگاه، صرفه اقتصادی حضور در این رویداد را از میان برده است.

همچنین افزایش چندبرابری هزینه‌های چاپ، که مهم‌ترین عامل آن گرانی کاغذ است، باعث شده است برخی ناشران کوچک از انتشار تعداد عناوین لازم برای شرکت در نمایشگاه ناتوان بمانند.

طبق اخبار منتشرشده از نمایشگاه کتاب تهران، مساله گرانی کاغذ یکی از اصلی‌ترین گلایه ناشران هنگام حضور رئیس دولت سیزدهم در این رویداد بوده است.

رئیسی صبح روز شنبه ۲۲ اردیبهشت‌ماه با حضور در مصلای تهران از نمایشگاه کتاب بازدید کرد و مدعی شد دولت توانسته است در مساله کاغذ کشور را به خودکفایی برساند.

ادعای خودکفایی در حوزه کاغذ از زبان وزیر ارشاد در روز افتتاح نمایشگاه نیز شنیده شد. محمدمهدی اسماعیلی مدعی شد: «ظرفیت تولید کاغذ از ۵ هزار تن به ۱۳۰ هزار تن در تابستان امسال افزایش خواهد یافت.»

اصرار دولت به بهبود وضعیت بازار کاغذ در شرایطی مطرح می‌شود که طبق گزارش رسانه‌های نزدیک به دولت قیمت کتاب‌ در ابتدای سال ۱۴۰۳ در قیاس با مدت مشابه در سال ۱۴۰۲ افزایشی نزدیک به ۱۱۰ درصدی داشته است.

این موضوع را می‌توان در واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز مشاهده کرد که گرانی قیمت‌ها در نمایشگاه کتاب را اصلی‌ترین گلایه خود اعلام کرده‌اند.

از دیگر نکات مهم نمایشگاه در روزهای ابتدایی تفاوت روایت ناشران و برگزارکنندگان از میزان استقبال مردمی است.

علی رمضانی، قائم‌مقام و سخن‌گوی سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، روز جمعه ۲۱ اردیبهشت‌، با انتشار آمار فروش ۲ روز نخست، مدعی شد که ناشران در بخش حضوری ۵۲ میلیارد تومان و در بخش مجازی ۲۲ میلیارد تومان فروش داشته‌اند.

آماری که با درنظر گرفتن افزایش قیمت کتاب طی ۲ سال گذشته ادعای بازدیدکنندگان و برخی ناشران را مبنی بر کاهش خریداران نسبت به دوران پیش از همه‌گیری کرونا تایید می‌کند.

برخی ناشران شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی به موارد مختلفی از قبیل کاهش چشمگیر استقبال و تشدید برخورد با زنان به‌بهانه حجاب اجباری اشاره کرده‌اند.

این ناشران تاکید دارند با وجود بازگشت برخی ناشران مطرح، نمایشگاه در ۳ روز نخست با کاهش استقبال روبه‌رو بوده است و در صورت تداوم این وضع بسیاری توان تامین هزینه‌های جاری و هزینه انتشار کتاب‌های عرضه‌شده در نمایشگاه را نخواهند داشت.

ناشران مدعی‌اند تردد آمران به معروف در راهروهای نمایشگاه به نسبت سال گذشته افزایش داشته است و در مواردی غرفه‌داران نیز، علاوه بر نیروهای حراست نمایشگاه، از تذکر این آمران بی‌نصیب نمانده‌اند.

افزایش ناشران نوپا، که از عناوین کتاب‌هایشان مشخص می‌شود ناشران نزدیک به جمهوری اسلامی‌اند، از دیگر نکات قابل‌توجه نمایشگاه کتاب امسال است.

برخی ناشران در گفت‌وگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی یادآور شدند که نکته اصلی نمایشگاه امسال ابهام در نحوه شرکت بعضی ناشران در نمایشگاه است. بسیاری از ناشران مذهبی امسال تعداد عناوین موردنیاز برای شرکت در نمایشگاه را ندارند.

همچنین فروش کتاب‌هایی ازقبیل خاطرات کشته‌شدگان سپاه پاسداران در سوریه، که ذیل روایت مدافعان حرم با عناوین مشترک در غرفه‌های مختلف عرضه می‌شوند، یکی دیگر از موارد نقض ضوابط نمایشگاه است.

جانمایی هدفمند غرفه‌ ناشران به نفع ناشران نزدیک به حکومت، یکی دیگر از گلایه‌های ناشران مستقل شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب تهران است که سال قبل نیز مطرح شده بود.

تشدید نظارت پس از چاپ و جمع‌آوری برخی کتاب‌ها نیز اگرچه در تمامی دوره‌های نمایشگاه رایج بوده اما در ۳ روز نخست نمایشگاه امسال تشدید شده است.

با در نظر گرفتن عواملی که هرکدام نشانه‌ای از دشواری شرکت در نمایشگاه کتاب برای ناشران مستقل است، شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیل شرکت برخی ناشران نیاز به تامین نقدینگی برای بقا در شرایط رکود فروش کتاب است.

شرایط بازگشت سرمایه در بازار کتاب که دوره‌ای نزدیک به یک‌ سال دارد، باعث شده بسیاری از ناشران ناچار شوند در وضعیت افت مداوم ارزش ریال، از نمایشگاه برای جبران بخشی از زیانشان استفاده کنند و با به‌روزرسانی قیمت کتاب‌ها بخشی از کتاب‌های درانبارمانده‌شان را با قیمت جدید بفروشند.

مساله تغییر قیمت کتاب‌ها نیز یکی دیگر از گلایه‌های بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب است که باور دارند به‌روزرسانی قیمت‌ برای کتاب‌هایی که سال‌ها پیش منتشر شده‌اند مصداق بارز گران‌فروشی است.

نمایشگاه کتاب تهران که روزگاری نماد رونق فرهنگی در ایران بود، طی چند سال گذشته بیشتر به فرصتی تبلیغاتی برای حاکمیت بدل شده است تا با دادن  رانت به ناشران همسو با نظام و عرضه کتاب‌های سفارشی از آن بهره ببرد.