با وجود وعده‌های پیاپی دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی، طی بیش از چهار دهه گذشته فاصله مردم ایران با خانه‌دار شدن روزبه‌روز بیشتر شده و کار به جایی رسیده است که حالا دیگر بسیاری آن را «رویای خانه‌دار شدن» می‌نامند. با این حال، مرکز آمار ایران در یکی از گزارش‌هایش ادعا کرده‌ است که تنها حدود ۲۳ درصد خانوارهای ایرانی مسکن شخصی ندارند. این ادعا در حالی است ‌که براوردهای اقتصادی و نسبت درآمد و هزینه‌ خانوارها، به‌خصوص در کلان‌شهرها، نشان می‌دهد که مردم ایران ۱.۵ قرن با خانه‌دار شدن فاصله دارند.

روزنامه دنیای اقتصاد روز چهارشنبه ۲۸ شهریور در گزارشی تحت عنوان «۱.۵ قرن تا خانه‌ اول»، نوشت که در سال ۱۴۰۲، مدت زمان انتظار برای خرید مسکن در تهران به ۱۵۲ سال افزایش یافت. این مدت‌انتظار نجومی در دیگر شهرهای ایران دست‌کم ۵۹ سال است.

این گزارش برخلاف گزارش مرکز آمار ایران، نشان می‌دهد بیشتر خانوارهای ایرانی نه‌تنها از رفاه ملکی برخوردار نیستند، بلکه شدت فقر مسکن در پایتخت و دیگر کلان‌شهرها بیشتر هم شده است.

شاخص دسترسی به مسکن بر اساس نسبت قیمت خرید یک خانه متعارف با درآمد سالانه خانوار محاسبه می‌شود. عدد طبیعی این شاخص بر اساس تعریف دفتر اسکان بشر سازمان ملل متحد، زیر پنج سال است؛ به این معنا که سیاست‌گذاری‌ دولت‌ها در حوزه مسکن باید طوری باشد که هر خانوار حداکثر پس از پنج سال بتواند با درآمد سالانه‌اش خانه بخرد.

از آنجا که هزینه‌های ضروری دیگری هم وجود دارد و تمام درآمد سالانه خانوار نمی‌تواند صرف پس‌‌انداز برای خرید مسکن شود، شاخص مدت زمان انتظار تا خانه‌دار شدن در برخی کشورها بر مبنای «میزان پس‌‌انداز سالانه» خانوار محاسبه می‌شود. بر اساس این شاخص، هر خانوار باید بتواند حداکثر پس از ۱۵ سال خانه بخرد.

مقایسه این شاخص با واقعیت‌های روز ایران نشان می‌دهد که مدت زمان انتظار برای خرید خانه ‌‌اول در پایتخت ایران تا متوسط جهانی ۱۰ برابر فاصله دارد و تازه این همه ماجرا نیست؛ زیرا بسیاری از مردم ایران نه‌تنها قدرت خرید خانه ندارند که توان پرداخت اجاره‌بهای مسکن را هم از دست داده‌اند.

گزارش‌ رسمی نهادهایی مانند مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که خانوارهای شهری در ایران نزدیک به ۴۰ درصد درآمدشان را صرف اجاره‌بهای مسکن می‌کنند. این رقم در تهران به حدود ۶۰ درصد هم می‌رسد.

با این حال، مرکز آمار ایران مدعی است که نزدیک به ۶۹ درصد خانوارهای ایرانی در مسکن شخصی سکونت دارند و حدود ۲۳ درصد مستاجرند. این مرکز همچنین مدعی شد که نیمی از خانوارهای ایرانی در سال ۱۴۰۲ صاحب خودرو شخصی بودند و در ازای رشد ۵۴ درصدی درآمد، هزینه‌ها ۵۱ درصد بالا رفته است.

سایت فرارو با تحلیل داده‌های گزارش عجیب مرکز آمار ایران آمار نوشت: «تعداد صاحبخانه‌ها رشد چشمگیری پیدا کرده و جمعیت مستاجران آب رفته است.»

تورم سالانه اجاره‌خانه در سال‌های اخیر به گسترش حاشیه‌نشینی، زندگی در خانه‌های اشتراکی و افزایش انواع مختلفی از بی‌خانمانی منجر شده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز پیش‌تر در گزارشی از وضعیت مسکن در شهرهای بزرگ، تایید کرد سیاست‌هایی که طی سال‌ها و دهه‌های گذشته در حوزه مسکن اجرا شدند، نه‌تنها به ترقی خانواده‌های کم‌درآمد از نردبان مسکن منجر نشدند که سقوط طیف گسترده‌ای از مستاجران از این نردبان را در پی داشتند و به شیوع اشکال مختلف بی‌خانمانی دامن زدند.