همزمان با افزایش تنش‌ها بین جمهوری اسلامی و اسرائیل و مطرح شدن سناریوهایی مانند حمله به تاسیسات اتمی، تهران بار دیگر کارت هسته‌ای را بالا برده است. در مجلس شورای اسلامی ۳۹ نماینده از «تعییر دکترین دفاعی و لزوم ساخت سلاح هسته‌ای» سخن می‌گویند و زمزمه‌های احتمال تغییر فتوای رهبر جمهوری اسلامی به‌گوش می‌رسد. در رسانه‌های جریان اصلی در خارج از ایران هم نوشته می‌شود، «اگر ایران گوشه رینگ قرار بگیرد به سمت تولید سلاح هسته‌ای می‌رود.»

پس از اینکه میزان دقت موشک‌های سپاه پاسداران در دو حمله به سوی اسرائیل به‌طور نسبی روشن شد، اکنون مقامات جمهوری اسلامی، منطقه و غرب را با «ورود به باشگاه هسته‌ای» تهدید می‌کنند. این در حالی است که «هسته‌ای شدن جمهوری اسلامی»، تهدیدی است که همین حالا هم شواهد کافی برای ردِ آن وجود ندارد.

سپاه پاسداران در فاصله زمانی شش ماه، در دو مرحله، صدها موشک به سوی اسرائیل پرتاب کرد. تصاویر ماهواره‌ای، عکس‌های ثبت‌شده در محل و گزارش‌ها نشان می‌دهد، اغلب این موشک‌ها در لحظه پرتاب دچار نقص فنی یا منفجر شدند، در راه سقوط کردند و یا رهگیری و منهدم شدند. تعداد اندکی که به خاک اسرائیل رسیدند نیز در برخورد به هدف ناکام ماندند و در موارد معدودی خسارت کم برجا گذاشتند.

در چنین شرایطی، تهدید هسته‌ای شدن که هنوز به بوته آزمون گذاشته نشده، می‌تواند تهدیدی قوی‌تر نسبت به حمله موشکی باشد که تا کنون دوبار پیش چشم جامعه بین‌المللی اجرا شده است.

اما نکته‌ای که در برآورد این تهدید، در تحلیل‌ها و گزارش رسانه‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، این است که آیا برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تا کنون «صلح‌آمیز» بوده است؟ 

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در فتوایی در سال ۱۳۸۹، کاربرد سلاح هسته‌ای، شیمیایی و میکروبی را حرام اعلام کرد.

فارغ از اینکه این فتوای مذهبی تا چه اندازه می‌تواند مبنای نتیجه‌گیری درباره موضوع فنی و علمیِ صلح‌آمیز بودن یا نبودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد، گزارش‌های متعدد شامل گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نشان می‌دهد در سال‌های پس از این فتوا، در خوش‌بینانه‌ترین حالت، هیچگاه غیرنظامی بودن اهداف هسته‌ای تهران به تایید نرسیده است.

بسیاری از تحلیلگران و مقامات، از جمله مقامات آمریکا نیز به صراحت اعلام کرده‌اند، سطح فعالیت‌های هسته‌ای کنونی جمهوری اسلامی، «توجیه غیرنظامی ندارد.» 

هزینه توسعه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی که ۲۳ سال از افشای آن می‌گذرد، و پیامدهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های مرتبط با آن تا امروز صدها میلیارد دلار بوده است. اما این پروژه پرهزینه، کمترین اثر را در تحقق هدف مورد ادعای جمهوری اسلامی، یعنی تولید برق داشته است. در سال‌های اخیر بسیاری از شهرهای ایران در تابستان و زمستان با قطع مکرر برق و گاز مواجه بوده‌اند.

اکنون این پرسش پدید می‌آید که چرا جمهوری اسلامی باوجود هزینه هنگفت و بازده اندک (در عرصه تولید انرژی یا پزشکی) همچنان به توسعه پروژه هسته‌ای ادامه می‌دهد؟

پاسخ این پرسش باتوجه به ضعف نظارت‌های بین‌المللی و فقدان شفافیت، می‌تواند براساس سوابق، برخی گزارش‌ها و گمانه‌زنی‌ها-نه نتیجه‌گیری قطعی، باشد.

سوابق هسته‌ای جمهوری اسلامی تا سال ۲۰۰۲ حاکی از رویکرد نظامی است. گزارش‌های پس از افشای فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی نیز عمدتا صلح‌آمیز یا نظامی بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تایید یا تکذیب نکرده‌اند. اما فارغ از کاهش سطح همکاری‌ها با آژانس و ابهامات مطرح؛ زیرزمینی شدن تاسیسات پیشرفته غنی‌سازی، انباشت ذخایر اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا و تهدید به هسته‌ای شدن در زمان‌های بحرانی؛ نشانه‌هایی است که گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال نظامی بودن یا تلاش برای نظامی کردن فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی را تقویت می‌کند.

برای ردِ این سناریو، باید نشانه‌ها و مدارکی در تایید صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ارایه داد که تا امروز نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و نه دیگر مقامات و کارشناسان هسته‌ای موفق به انجام آن نشده‌اند. در تازه‌ترین مورد نیز در به‌روزرسانی جدید گزارش دفتر مدیر اطلاعات ملی آمریکا به کنگره در مورد فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران عبارتی کلیدی حذف شده است. در گزارش‌های پیشین دفتر مدیر اطلاعات ملی آمریکا از سال ۲۰۱۹ به این‌سو همواره از این عبارت استفاده شده بود: «ایران در حال حاضر فعالیت‌های کلیدی توسعه تسلیحات هسته‌ای را که برای تولید یک ابزار هسته‌ای قابل‌آزمایش ضروری است انجام نمی‌دهد.» اما در گزارش ۲۰۲۴، این عبارت حذف شده است. گزارش‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد که در دولت اوباما با هدف شکل‌گیری توافق هسته‌ای، برخی اسناد مرتبط با گسترده فعالیت‌های هسته‌ای ایران مخفی شد.

در چنین شرایطی، تهدید به «تغییر استراتژی هسته‌ای»، آدرس غلطی است که جمهوری اسلامی و لابی‌اش، به منطقه و غرب می‌دهند تا یک خطر دیگر را از منافع خود دور کنند.

جمهوری اسلامی در مواردی در دو دهه اخیر در بازی با کارت هسته‌ای برنده بوده و به‌نظر نمی‌رسد دیدگاه حاکمیت امروز آمریکا و متحدانش به نحوی تغییر کرده باشد که این فرصت را از تهران سلب کند.