جنبش تحفظ پشتون روز یکشنبه ۲۲ مهر، به نشست سه‌روزه خود تحت عنوان «جرگه قومی پشتون» در ایالت خیبرپختون‌خوا پاکستان پایان داد و شرکت‌کنندگان با صدور قطعنامه‌ای از ارتش پاکستان و شبه‌نظامیان فعال در این کشور خواستند قلمرو پشتون‌نشین پاکستان را ظرف ۶۰ روز آینده ترک کنند.

این نشست که در آن هزاران نفر از پشتون‌های پاکستان شرکت کردند، پس از آن برگزار شد که حکومت پاکستان اوایل هفته گذشته به دلیل آنچه نگرانی‌های امنیتی خوانده شد، فعالیت جنبش تحفظ پشتون را غیرقانونی خواند.

در قطعنامه پایانی نشست جنبش تحفظ پشتون مسائلی مطرح شدند که از سال‌ها پیش محور منازعه پشتون‌ها با حکومت‌های پاکستان بوده‌اند. در قطعنامه پایانی جرگه قومی پشتون آمده است که مرز دیورند میان افغانستان و پاکستان باید بدون کنترل امنیتی و به روی ترددکنندگان باز باشد و حکومت‌ها در پاکستان و افغانستان نباید از ساکنان مناطق پشتون‌نشین دو طرف مرز برای رفت‌وآمد گذرنامه یا روادید بخواهند.

این جنبش از مرز دیورند به نام «خط فرضی دیورند» یاد می‌کند و این مرز را که حکومت پاکستان و جامعه بین‌المللی مرز رسمی میان افغانستان و پاکستان می‌دانند، به رسمیت نمی‌شناسد.

تردد میان افغانستان و پاکستان از مرز سپین بولدک‌‌ــ چمن از سال‌ها پیش برای پشتون‌های ساکن در دو طرف مرز آزاد بود و ترددکنندگان با کارت شناسایی می‌توانستند روزانه از مرز عبور کنند. این روند بر اساس خواست قبایل پشتون ساکن دو طرف مرز برقرار شد، چون ساکنان روستاها و شهرهای مرزی برای دادوستد یا روابط خانوادگی هر روز میان دو کشور رفت‌وآمد می‌کنند.

در سال‌های اخیر و پس از افزایش فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان و پاکستان و همچنین گسترش قاچاق اسلحه و مواد مخدر، نگرانی از دست داشتن شهروندان افغانستان و پاکستان که از امتیاز تردد آزادانه از مرز برخوردار بودند، در جابه‌جایی این اقلام ممنوعه افزایش یافت. 

حکومت پاکستان اوایل اکتبر ۲۰۲۳ قانون تردد آزادانه از مرز سپین بولدک‌ــ‌چمن را لغو و اعلام کرد شهروندان ساکن افغانستان و پاکستان برای تردد از مرز نیاز به گذرنامه و ویزا دارند و در این زمینه هیچ استثنایی وجود ندارد.

پس از لغو تردد آزادانه میان افغانستان و پاکستان، اعتراض‌های گسترده‌ای در چمن پاکستان برگزار شد و شرکت‌کنندگان از حکومت پاکستان خواستند محدودیت‌های جدید را لغو کند، چون ساکنان دو طرف مرز با مشکلاتی از جمله جدا شدن از خانواده‌ها و از دست دادن کسب‌وکارهایشان مواجه شده‌اند.

حکومت پاکستان در پاسخ به اعتراض‌ها گفت تحریک طالبان پاکستان و دیگر شبه‌نظامیان با سوءاستفاده از آزادی تردد میان افغانستان و پاکستان اقدام‌های مرگباری انجام می‌دهند و این وضعیت به افزایش ناامنی در پاکستان منجر شده است.

هم‌زمان با افزایش ناامنی در پاکستان و قاچاق دلار و قاچاق طلا، اسلحه، مواد مخدر و دیگر اقلام از افغانستان به پاکستان افزایش یافت.

افغانستان و پاکستان دو هزار و ۶۴۰ کیلومتر مرز مشترک دارند که بخش‌ زیادی از این مرز‌ها سال‌ها بدون کنترل و مرزبانی بوده و شورشی‌ها و قاچاقچیان از این وضعیت سود برده‌اند.

اعضای تحریک طالبان پاکستانی هم عموما از قبایل پشتون‌اند. تعداد آن‌ها حدود ۶۰ هزار نفر براورد می‌شود و خیبرپختون‌خوا از مکان‌های تحت نفوذ این گروه است. طالبان پاکستان دوشنبه گذشته، پس از آنکه جنبش تحفظ پشتون از برگزاری نشست مردمی بزرگ خبر داد، اعلام کرد که به احترام این نشست به مدت یک هفته آتش‌بس می‌کند.

تحریک طالبان پاکستان در سال ۲۰۰۸ از به هم پیوستن چندین گروه شبه‌نظامی تشکیل شد و اکنون قدرتمندترین گروه جهادی در پاکستان است. این گروه برای برپایی رژیمی مشابه امارت طالبان افغانستان می‌جنگد و خود را بخشی از طالبان افغانستان می‌داند. البته طالبان افغانستان پس از بازگشت به قدرت ادعا می‌کنند که با طالبان پاکستان ارتباطی ندارند، اما افراسیاب ختک، سناتور پیشین پاکستان و از چهره‌های متنفذ پشتون در خیبرپختون‌خوا، چندی پیش در گفت‌وگو با ایندیپندنت فارسی گفت که مفتی نورولی محسود، رهبر تحریک طالبان پاکستان، با ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان افغانستان، بیعت کرده است و هردو گروه یک ایدلوژی و یک برنامه دارند.

جنبش تحفظ پشتون ارتش پاکستان و گروه‌های شبه‌نظامی فعال در مناطق پشتون‌نشین را عامل عقب‌ماندگی، ناامنی، قتل‌های زنجیره‌ای و ناپدید شدن افراد در این مناطق می‌دانند و به همین دلیل ادعا می‌کند که در چند سال اخیر، دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از قبایل پشتون آواره و ۷۶ هزار نفر کشته شده‌اند. با این حال جنبش تحفظ پشتون توضیح نداده است که اگر ارتش پاکستان مناطق پشتون‌نشین را ترک کند، برای اداره این مناطق چه طرحی دارد.

از سوی دیگر این جنبش مشخص نکرده است تحریک طالبان پاکستان با حدود ۶۰ هزار جنگجو که بر اساس گزارش شورای امنیت بخشی از آنان در شرق افغانستان مستقرند، در صورتی که حاضر شوند مناطق پشتون‌نشین را ترک کنند، کجا مستقر خواهند شد.

طالبان پاکستان یک گروه برخاسته از جامعه پشتون پاکستان است و مهم‌ترین چالش امنیتی این کشور به حساب می‌آید و به همین دلیل هنوز به هیچ یک از فشارهای حکومت پاکستان تن نداده است.

در قطعنامه جنبش تحفظ پشتون، خواسته‌های دیگری از جمله ارزان شدن برق برای ساکنان مناطق پشتون‌نشین، تلاش برای حل اختلاف‌های قبایل و طوایف و مداخله نکردن حکومت پاکستان در امور فرهنگی و سنتی پشتون‌ها نیز ذکر شده است.

برگزاری نشست قومی پشتون‌های پاکستان واکنش‌های گسترده‌ای در داخل افغانستان به همراه داشت و بسیاری از چهره‌های پشتون در افغانستان از این نشست حمایت کردند. از جمله حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، که در پیامی در ایکس، با استقبال از برگزاری این نشست، آن را «گامی نیک و موثر در جهت حل مشکلات منطقه» دانست.