مطالبه مبلغ اضافی از بیماران نیازمند عمل جراحی در ایران پدیده‌ای است که از سال‌ها قبل آغاز شده و طی سال‌های اخیر با تشدید نابسامانی وضعیت اقتصادی رواج بیشتری نیز پیدا کرده است. پزشکان متخصص ریشه این پدیده را در تعرفه‌های پزشکی نامتناسب و کمبود متخصص می‌دانند. مسئولان دولتی هم ادعا می‌کنند مردم می‌توانند تخلفات پزشکان از جمله مطالبه وجه اضافی را به سامانه‌های نظارتی گزارش دهند اما بیماران و اطرافیانشان می‌گویند که در این چرخه معیوب، جز پرداخت پول اضافی یا همان زیرمیزی چاره‌ای ندارند و امکان پیگیری این تخلف‌ها نیز آن‌طور که مسئولان ادعا می‌کنند، وجود ندارد. این گزارش به بررسی موضوع زیرمیزی گرفتن پزشکان و عوامل آن می‌پردازد.
خلاصه ماجرا این است که بسیاری از پزشکان متخصص از بیماران نیازمند به عمل جراحی می‌خواهند که علاوه بر هزینه‌های بیمارستان، مبلغی هم به خود آنان پرداخت کنند که گاه دو برابر یا بیشتر از هزینه‌های کل بیمارستان است.
برخی پزشکان این مبالغ را تحت عنوان «حق مطب» از بیماران طلب می‌کنند و برخی دیگر نیز به‌صراحت می‌گویند که پول اعتبار و تخصصشان را می‌گیرند.
رواج گسترده پدیده زیرمیزی پزشکان
بررسی‌های میدانی نشان میدهد زیرمیزی گرفتن پزشکان در ایران اکنون به‌شدت رواج یافته است و محدود به تهران و دیگر شهرهای بزرگ نیست و در شهرهای کوچک‌تر هم وجود دارد. بیماران نیز به اجبار و اکراه یا رضایت این مبالغ را می‌پردازند.
صنم که حدود پنج ماه پیش تحت عمل جراحی داخلی شکم قرار گرفت و مجبور شد وجه اضافی به پزشک معالج بپردازد، به ایندیپندنت فارسی گفت: «هیچ‌کس از اینکه پول زیادی پرداخت کند، خوشحال نمی‌شود اما من به عمل جراحی اورژانسی نیاز داشتم و نمی‌توانستم هزینه بیمارستان خصوصی را بدهم. پزشک معالج از مطب برای من از بیمارستان دولتی که آنجا کار می‌کند، وقت گرفت و گفت که می‌توانم به‌سرعت بستری شوم. ابتدا تصورم این بود که همه چیز به خوبی پیش می‌رود، چون من بیمه تامین اجتماعی دارم، اما لحظه‌ای که می‌خواستم از اتاقش بیرون بروم، گفت که به‌عنوان دستمزد پزشک باید ۶۰ میلیون تومان نقد به منشی مطب بدهم.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
صنم با کمک خانواده‌اش در کمتر از یک روز این مبلغ را جور کرد اما پزشک متخصص واریز پول به حساب را قبول نکرد و آن‌ها به‌ناچار پول را نقد کردند و به مطب بردند، اما منشی مطب حتی به آن‌ها رسید هم نداد و فقط خیالشان را راحت کرد که جراحی بدون هیچ مشکلی انجام می‌شود.
رویا، ساکن تهران نیز که تجربه پرداخت وجه اضافی به پزشک معالج را دارد، گفت: «من به دلیل تصادف شدید با آمبولانس به بیمارستان منتقل شدم. یک پا و یک دستم شکسته بود. چند ساعتی در بیمارستان دولتی درد کشیدم و هیچ‌کس کاری برایم نکرد. خانواده‌ام مستاصل و پریشان بودند، تا اینکه جراح ارتوپد آمد معاینه‌ام کرد و گفت که همین الان باید به اتاق عمل منتقل شوم، بعد هم آهسته در گوش برادرم گفت که دستمزد این عمل اورژانسی هزار دلار است. فقط هم دلار قبول می‌کند.»
آیدا زن جوانی است که به‌تازگی تحت عمل سزارین قرار گرفته است. او می‌گوید طی ۹ ماه حاملگی تحت نظر یک پزشک متخصص زنان و زایمان بود و از ابتدا نیز قرار بود خود او در یکی از بیمارستان‌های شرق تهران نوزاد را به دنیا بیاورد: «آخرین باری که به مطب خانم دکتر رفتم، گفت که وقتش رسیده و می‌توانم فردا در بیمارستان بستری شوم. بعد هم رو به همسرم گفت که هدیه‌اش برای به دنیا آوردن فرزندمان یک سکه بهار آزادی است و البته قبل از عمل آن را می‌گیرد.»
از تعرفه‌های نامناسب تا کمبود پزشک متخصص
پدیده زیرمیزی گرفتن پزشکان حالا دیگر آن‌قدر رایج شده که برای بسیاری از بیماران امری عادی است. تا آنجا که طبق گزارش‌های میدانی، بیماران و اطرافیانشان از پزشکان می‌خواهند این مبلغ را زودتر اعلام کنند تا آن‌ها برای جور کردن پول فرصت کافی داشته باشند.
در این میان، برخی پزشکان تاکید می‌کنند که این مسئله را نباید به همه متخصصان تعمیم داد اما بعضی دیگر آن را امری عادی تلقی می‌کنند.
دکتر سعید کریمی، پزشک عمومی ساکن تهران، درباره دلایل رواج پدیده زیرمیزی به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «من پزشک عمومی‌ام و طبیعتا حتی اگر بخواهم نمی‌توانم زیرمیزی بگیرم، بنابراین دفاع من از پزشکان را شخصی تلقی نکنید. مسئله در تعرفه‌های نامناسب پزشکی ریشه دارد. دولت فشار مالی ناشی از تورم عمومی را بر دوش پزشکان می‌گذارد و از مناسب‌سازی تعرفه‌های آنان خودداری می‌کند. پزشکی که سال‌ها تحصیل کرده و حالا برای تامین هزینه‌های حداقلی زندگی به چالش خورده است، شاید جز تامین کسری درآمد از محلی دیگر چاره‌ای ندارد.»
دکتر کریمی در عین حال تاکید می کند که زیرمیزی گرفتن به همه پزشکان و متخصصان تعمیم‌پذیر نیست و این بیشتر در پزشکان جوان‌تر به چشم می‌خورد و نسل قدیم پزشکان معمولا چنین کاری نمی‌کنند.
او خودداری بیمه‌ها از اجرای تعهداتشان و کمبود پزشک را نیز در رواج پدیده‌هایی مانند زیرمیزی موثر می‌داند. مواردی که این پزشک عمومی اشاره کرد، پیش‌تر از زبان برخی مسئولان دولتی هم شنیده شده بود؛ از جمله حسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت دولت حسن روحانی، که طی سخنانی درباره پدیده زیرمیزی پزشکان گفته بود: «برخی می‌گویند چرا زیرمیزی اتفاق می‌افتد؛ خب وقتی شما هزینه تمام‌شده خدمت را حساب نمی‌کنید، یک سود منطقی هم درنظر نمی‌گیرید، معلوم است که در ارائه خدمت یا کم‌فروشی می‌شود یا در آن تقلب می‌آید یا فساد به راه می‌افتد.»
از نظر سلیمان حیدری، مدیر سابق دفتر اعتباربخشی بیمارستان‌ها، نیز «ریشه تخلف در حرفه پزشکی در تعرفه‌های غیرواقعی است که با هزینه‌های واقعی مطابقت ندارند».
به گفته او، اگر شرکت‌های بیمه پوشش تعرفه‌ها را افزایش دهند، جامعه پزشکی هم با توجه به تعرفه‌های واقعی، بهترین و باکیفیت‌ترین خدمات را ارائه می‌کند.
محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی، نیز اواخر اردیبهشت‌ماه درباره چرایی شیوع این پدیده گفت: «بخشی از آن به وضعیت معیشتی و تعرفه‌های پایین برمی‌گردد که اصلا تکافوی زندگی را نمی‌دهد. بنابراین برخی از آن‌ها با این روش‌های ناصواب می‌خواهند به درآمد بیشتری برسند.»
رئیس‌زاده امکان مقابله با زیرمیزی را تا زمانی که مشکل کمبود پزشک حل نشود، «سخت» می‌داند.
قوانین و مقررات ناکارآمد
طبق مقررات وزارت بهداشت، در صورتی که اثبات شود پزشک از بیمار زیرمیزی گرفته است، برای بار اول ۱۰ برابر، برای بار دوم ۲۵ برابر و برای بار سوم تا ۵۰ برابر جریمه می‌شود. مدیرکل بازرسی و پاسخگویی به شکایات وزارت بهداشت هم اعلام کرده است که مردم می‌توانند هرگونه اضافه پرداختی یا درخواست پزشکان برای مبلغ اضافی را به سامانه ۱۹۰ اطلاع دهند و مطمئن باشند که این مسئله پیگیری خواهد شد. اما پیگیری کردن اتهام زیرمیزی گرفتن پزشکان آن‌طورکه این مقام دولتی ادعا می‌کند، آسان نیست، زیرا پزشکان به این نکته واقف‌اند که نباید رد و سندی به جا بگذارند؛ بنابراین بیشتر آن‌ها از بیماران پول نقد، سکه یا دلار و یورو طلب می‌کنند و بابت دریافت آن رسید هم نمی‌دهند.
حسین حاجی‌میرزایی، رئیس سابق اداره نظارت بر موسسات درمانی وزارت بهداشت، نیز به این موضوع اذعان کرده و گفته بود که دریافت پول نقد، ارز و طلا از بیماران اثبات وقوع تخلف‌هایی مانند زیرمیزی را سخت می‌کند.
هرچند وزارت بهداشت و سازمان تعزیرات حکومتی از مردم می‌خواهند مطالبه زیرمیزی پزشکان را به سامانه‌های نظارتی گزارش دهند، از آنجا که برای اثبات تخلف هیچ سند معتبری وجود ندارد، پیگیری موضوع عملا امکان‌پذیر نیست. کما اینکه به گفته رئیس سابق اداره نظارت بر موسسات درمانی وزارت بهداشت، نهادهای قضایی برای اثبات دریافت تعرفه خارج از مصوب یا زیرمیزی گرفتن پزشک، از وزارت بهداشت مستندات کاغذی درخواست می‌کنند یعنی گیرندگان خدمت وقتی مراجعه و شکایاتی مطرح می‌کنند، اگر مستند کاغذی زیرمیزی مانند رسید واریز برای پزشک یا مرکز درمانی را داشته باشند، در این صورت تخلف پزشک برای نهادهای نظارتی محرز می‌شود.
مجموع این سخنان نشان میدهد که وزارت بهداشت، قوه قضاییه و سازمان تعزیرات حکومتی به‌رغم ادعاهایی که درباره رسیدگی به تخلف‌های پزشکی مطرح می‌کنند، برای پیشگیری از این تخلف‌ها راهکاری ندارند و حتی آن‌طور که ادعا می‌کنند، هم نمی‌توانند با «پزشکان متخلف» برخورد کنند؛ زیرا نهادهای نظارتی راهکاری برای احراز تخلف ارائه نداده‌اند.
در سوی دیگر ماجرا نیز بیماران و خانواده‌های آنان‌اند که مایل نیستند زیرمیزی را گزارش کنند. رویا دلیل اکراه بیماران از ارائه گزارش به نهادهای نظارتی را این‌گونه توضیح میدهد: «من بعد از عمل جراحی، تا دو سال، دو بار در ماه تحت نظر پزشک جراح بودم. جدا از اینکه برای گرفتار شدن در پیچ‌وخم‌های اداری شکایت حال جسمی مساعدی نداشتم، چطور می‌توانستم از پزشکی که ماهی دو بار به مطبش می‌روم شکایت کنم؟ اصلا به فرض شکایت، چطور می‌توانستم این موضوع را اثبات کنم؟»
به عقیده دکتر سعید کریمی، اصل ماجرا در ساختار معیوب وزارت بهداشت، دانشکده‌های علوم پزشکی، تعرفه‌های نامناسب پزشکی و نبود قوانین بازدارنده ریشه دارد و اینکه وزارت بهداشت مدام با اعلام یک شماره تلفن، از مردم می‌خواهد تخلف‌ها را گزارش دهند، راهکار این ماجرا نیست؛ زیرا حتی خود مسئولان نیز اذعان کرده‌اند که در مقابله با این پدیده ناتوان‌اند.
مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم، اردیبهشت امسال، حدود دو ماه قبل از اینکه رئیس‌جمهوری شود، درباره پدیده زیرمیزی پزشکان، انگشت اتهام را به سمت دولت سیزدهم گرفته و گفته بود: «وقتی کشور تورم ۶۰ درصدی دارد، دولت مجوز تعرفه‌ها را در اختیار گرفته است و اجازه افزایش بیش از ۲۰ درصد را نمی‌دهد، این می‌شود که پزشکان سکه و زیرمیزی می‌گیرند و دولت هم نمی‌تواند جلو این مسئله را بگیرد.»
