محققان بین پیش‌نمونه قدیمی‌ترین سامانه نوشتاری جهان و طرح‌های پیچیده و اسرارآمیزی مهرهای استوانه‌ای حکاکی‌شده لوح‌های گلی با قدمت حدود شش هزار سال، پیوندهایی کشف کرده‌اند.
دانشمندان خط میخی را نخستین سامانه نوشتاری در نظر می‌گیرند. انسان‌ها حدود سه هزار و ۴۰۰ سال پیش از میلاد با استفاده از نمادهای این خط که به شکل گُوه‌‌های کوچک است، زبان‌های باستانی مانند سومری را روی لوح‌های گلی ثبت می‌کردند. گمان می‌رود این ساختار نوشتاری از میان‌رودان (بین‌النهرین) سرچشمه گرفته باشد؛ بخشی از عراق امروزی که نخستین تمدن شناخته‌شده جهان آنجا شکل گرفت.
با این حال قبل از خط میخی، خطی باستانی‌تر معروف به «پیش‌میخی» وجود داشت که در آن از علائم تصویری انتزاعی استفاده می‌شد. این خط نخستین بار حدود سه هزار و ۳۵۰ تا سه هزار پیش از میلاد در شهر اوروک در جنوب عراق امروزی استفاده شد. منشا پیدایش این خط پیش‌میخی همچنان مبهم است و بسیاری از نمادهای آن هنوز رمزگشایی نشده‌اند.
اخیرا پژوهشگرانی که در حال تحلیل دقیق نمادهای پیش‌میخی‌اند، هنگام مطالعه نقش‌های حک شده روی مهرهای استوانه‌ای با قدمت چهار هزار و ۴۰۰ سال پیش از میلاد در اوروک، بین آن‌ها شباهت‌های جالبی یافتند. برخی از این نمادها نه‌تنها دقیقا با هم مطابقت دارند، بلکه به نظر می‌رسد که در معاملات و تجارت‌های باستانی، معانی یکسانی را منتقل می‌کنند.
سیلویا فرارا، یکی از نویسندگان این مطالعه و استاد گروه زبان‌شناسی کلاسیک و ایتالیایی در دانشگاه بولونیا، می‌گوید: «بر اساس یافته‌های ما، طرح‌های حکاکی‌شده روی مهرهای استوانه‌ای با توسعه خط پیش‌میخی در جنوب عراق ارتباط مستقیم دارد. یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که چگونه معنای اولیه‌ای که این طرح‌ها بیان می‌کردند، به‌تدریج در یک سامانه نوشتاری گنجانده شد.»
نتایج این تحلیل می‌تواند دیدگاه دانشمندان را درباره چگونگی اختراع نوشتار و همچنین پیشرفت تمدن‌های باستانی که هزاران سال پیش فناوری‌هایی مانند حسابداری و نوشتن را اختراع کردند، دگرگون کند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از حسابداری تا نوشتار
اوروک که اکنون به نام وارکا شناخته می شود، یکی از نخستین شهرهایی بود که در بین‌النهرین شکل گرفت و منشا آثار فرهنگی به شمار می‌رود که رد آن‌ها را تا جنوب‌غرب ایران و جنوب‌شرق ترکیه می‌توان دنبال کرد. این شهر باستانی جایی بود که مهرهای استوانه‌ای آنجا اختراع و برای مقاصد اداری استفاده شد.
این مهرها در مقطع پیش از اختراع خط و نوشتار، در یک سامانه حسابداری اولیه برای پیگیری تولید، ذخیره و انتقال محصولات کشاورزی و پارچه‌ها استفاده می‌شد و به گفته محققان، طرح‌های روی مهرها به‌نوعی مانند نشان‌های تجاری امروزی، برای شناسایی کالاها عمل می‌کردند.
پژوهشگران مدت‌ها بر این باور بودند که خط پیش‌میخی از این روش حسابداری اولیه شکل گرفته است، اما برای نشان دادن چگونگی این انتقال هیچ پیوند قطعی وجود نداشت و برخلاف مهرهای استوانه‌ای که در مناطق مختلفی استفاده می‌شدند و آثار آن‌ها پیدا شده است، خط پیش‌میخی و نمادهای تصویری مرتبط با آن تنها در لوح‌های گلی که در جنوب عراق یافت شدند، دیده می‌شوند.
سیلویا فرارا گفت: «رابطه نزدیک میان مهرزنی باستانی و اختراع نوشتار در جنوب غرب آسیا مدت‌ها است که شناخته شده، اما رابطه میان تصاویر خاص مهرها و اشکال نشانه‌ها به‌ندرت بررسی شده است و این پرسش آغازین ما بود: آیا تصاویر مهرها در اختراع نشانه‌های نخستین سامانه نوشتاری این منطقه نقش قابل‌توجهی داشتند؟»
تیم تحقیقاتی دانشگاه بولونیا طرح‌های نقش‌بسته بر مهرهای استوانه‌ای را با نگاره‌های پیش‌میخی به‌طور سازمان‌یافته مقایسه کردند تا ببینند آیا از نظر شکل و معنا با یکدیگر همخوانی دارند یا خیر. آن‌ها انتظار داشتند که تنها به ارتباطات جزئی و غیرمستقیمی دست یابند، اما در عوض، تصاویری از مهرها را شناسایی کردند که به نظر می‌رسید مستقیم به نشانه‌های پیش‌میخی تبدیل شده‌اند. به گفته فرارا، این یافته‌ها نشان می‌دهند که مهرها در تحولاتی که به پیدایش اولین سیستم نوشتاری منجر شد، نقش داشتند.
اکارت فرام، استاد زبان‌ها و تمدن‌های خاور نزدیک دانشگاه ییل که در این پژوهش شرکت نداشت، می‌گوید: «این مقاله برای نخستین‌بار به‌طور قانع‌کننده‌ای نشان می‌دهد که تعداد زیادی از نشانه‌های پیش‌میخی با تصاویر موجود در مهرها شباهت‌های نزدیکی دارند. نویسندگان مقاله تلاش کرده‌اند نشان دهند که گروهی از تصاویر روی مهرها را می‌توان در ترکیب‌های مشابه روی لوح‌های گلی یافت.»
به نظر می‌رسد که میان‌رودانی‌های باستانی به مدت هزاران سال از مهرها در کنار نوشتار استفاده می‌کردند، بنابراین یک نوع تصویرسازی (نگارش نمادها) به‌سادگی جایگزین دیگری نشده است.
این تیم اکنون مشتاق است تا بررسی کند چرا این تصاویر در طول قرن‌ها و در مناطق جغرافیایی گسترده دوام آورده‌اند و چرا این مبادلات تجاری آنقدر اهمیت داشتند که روی لوح‌های گلی ثبت شوند.
به گفته نویسندگان مطالعه، هرچه پژوهشگران درباره شهرهای باستانی مانند اوروک و ارتباط میان نمادشناسی تمدن‌های باستانی بیشتر بدانند، احتمال بیشتری وجود دارد که بتوانند صدها نگاره ناشناخته پیش‌میخی را رمزگشایی کنند. درک این نکته که طرح مهرها با نگاره‌هایی که در نهایت پایه‌گذار نخستین سیستم نوشتاری شدند مرتبطند، نشان می‌دهد که چگونه معنا از تصاویر به نوشتار منتقل شد.
سیلویا فرارا افزود: «جهش مفهومی از نمادگرایی پیش‌نوشتاری به نوشتار پیشرفتی بزرگ در فناوری‌های شناختی انسان است. اختراع نوشتار گذار از ماقبل تاریخ به تاریخ را مشخص می‌کند و یافته‌های این مطالعه با نشان دادن اینکه چگونه برخی از تصاویر اواخر دوران پیش‌تاریخی در یکی از نخستین سیستم‌های نوشتاری به کار گرفته شدند، این فاصله را پر می‌کند.»
