کشف سه معدن در دامنه کبیرکوه واقع در منطقه زاگرس و شهرستان آبدانان استان ایلام که قدمت آن‌ها احتمالا به زمان هخامنشیان می‌رسد، مهم‌ترین خبر باستان‌شناسی روزهای اخیر بود. چرا که نتایج بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد این معادن، به احتمال زیاد محل تامین سنگ‌های استفاده‌شده در ساخت کاخ آپادانا در شهر باستانی شوش بوده‌اند.

محمدابراهیم زارعی، رئیس پژوهشگاه میراث‌ فرهنگی و گردشگری، نیز تایید کرد که شواهد موجود نشان می‌دهد این معادن متعلق به دوره هخامنشی‌اند و این موضوع برای کارشناسان میراث فرهنگی تا حد زیادی اثبات شده است. هرچند در علم باستان‌شناسی تا زمانی که کاوش‌های علمی و پژوهشی به سرانجام نرسد، هیچ چیز به‌طور قطع و مسلم تایید نمی‌شود و در حال حاضر نیز آزمایش‌ها و تحقیقات علمی برای تایید این فرضیه ادامه دارد.

معادن نویافته که به‌طور اتفاقی و پس از انتشار ویدیویی در اینستاگرام موردتوجه لقمان احمدزاده شوهانی، باستان‌شناس و سرپرست پروژه معادن آبدانان، قرار گرفتند و کشف شدند، در فاصله‌ حدود ۱۵۰ کیلومتری شوش قرار دارند؛ مسافتی که به دلیل دشواری‌های جغرافیایی و ناهموارهای آن، این سوال را به‌ وجود می‌آورد که  این سنگ‌های حجیم چگونه بیش از دو هزار سال پیش به شوش منتقل شدند.

پژوهشگران فعال در سایت‌های باستانی پاسارگاد و تخت جمشید (پارسه)، که پیش‌تر در این مناطق معادن سنگ متعلق به دوره هخامنشی را شناسایی کرده‌اند، شواهدی به‌ دست آورده‌اند که نشان می‌دهد سنگ‌های سنگین از دل کوه‌ها چگونه جابجا می‌شدند.

محمد حسینی گورجی، کارشناس مرمت محوطه میراث جهانی پاسارگاد، بر اساس پژوهش‌هایی که روی سنگ‌نبشته‌ها انجام شده، به خبرگزاری ایسنا گفت که هر بلوک سنگی کوچک‌تر که ارابه توانایی حمل آن را داشت، با ارابه‌ای که توانایی جابجایی آن را داشت، تا مسافتی حدود ۳۰ کیلومتر به سمت پاسارگاد منتقل می‌شد. او افزود که کوروش بزرگ برای ساخت دیوارهای تخت‌گاه از ماهرترین معماران و سنگ‌تراشان سرزمین‌های تحت شاهنشاهی خود، از جمله هنرمندان لودیه و ایونی، استفاده کرده بود.

حسینی به جابجایی سنگ‌های حجیم و بزرگ در منطقه «تل تخت» که در محل ارگ سلطنتی پاسارگاد قرار دارند، هم اشاره کرد. این سنگ‌ها که مکعبی‌شکل و به ارتفاع ۱۵ مترند، به‌طور قطع با ارابه جابجا نمی‌شدند. او توضیح داد که برای جابجایی این بلوک‌های سنگین، از میله‌های فولادی روی زمین استفاده می‌شد و سنگ‌ها را گروهی از کارگران با استفاده از حیوانات روی این میله‌ها حرکت می‌دادند.

نقش‌برجسته‌ای از قوم آشور که به دوره هخامنشی نزدیک است، نیز نحوه جابجایی سنگ‌ها به دست نگهبانان کاخ‌ها را نشان می‌دهد. در این نقش‌ها، گروهی شامل ۶۰ تا ۷۰ نفر و چندین گاو نر، هم‌زمان با استفاده از طناب‌ها و ابزارهای مختلف، سنگ‌ها را جابجا می‌کنند.

این کارشناس مرمت در ادامه افزود که در کاوش‌های انجام‌شده در پارسه و شوش، قرقره‌هایی کشف شد که نشان می‌داد هخامنشی‌ها ممکن است از سیستم‌ مشابه جرثقیل استفاده می‌کردند. او تاکید می‌کند اینکه هخامنشی‌ها برای جابجایی سنگ‌های سنگین از جرثقیل‌های پیچیده استفاده کرده باشند، چندان بعید نیست. انسان‌ها می‌توانستند با ترکیب چندین قرقره و استفاده هم‌زمان قدرت جابجایی را چندین برابر کنند.

در نهایت حسینی به نقش‌‌برجسته‌هایی از دوره هخامنشی اشاره می‌کند که در آن‌ها، ترکیب چندین قرقره و سیستم‌های مکانیکی به‌ کار رفته‌اند. این نقش‌ها نشان می‌دهند که با استفاده از این سیستم‌ها، گروهی از افراد می‌توانستند با کمک پا و دست، سنگ‌های سنگین تا حدود ۳۰ تن را جابجا کنند.

به اعتقاد کارشناسان کشف معادن سنگ‌های کاخ آپادانای شوش «شگفت‌انگیز» است و می‌تواند یکی از مهم‌ترین اکتشاف‌های باستان‌شناسی سال‌های اخیر در خاورمیانه به شمار رود. چنانچه داریوش بزرگ، شاهنشاه هخامنشی، هم در کتیبه یادبود بنیاد کاخ آپادانا در شوش به محل تامین سنگ استفاده‌شده در این کاخ با نام ابیرادوش اشاره کرده است، اما محل دقیق این معدن تاکنون ناشناخته مانده بود و حالا کشف این معادن در آبدانان در دامنه‌های کبیرکوه می‌تواند یک معمای تاریخی دو هزار ساله را حل کند.

کارشناسان می‌گویند مسیر احتمالی حمل‌ سنگ‌ها از معدن تا کاخ آپادانا ترکیبی از جاده‌های کوهستانی و مسیر‌های آبی رودخانه کرخه بوده است.

کاخ آپادانای شوش یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های معماری سلطنتی دوره هخامنشی، در حدود سال‌های ۵۲۱ تا ۵۱۵ پیش از میلاد به فرمان داریوش بزرگ بر ویرانه‌های تمدن عیلامی در شهر باستانی شوش ساخته شد. این کاخ نه‌تنها اقامتگاه زمستانی شاهان هخامنشی بود، بلکه نمادی از قدرت امپراتوری ایران باستان هم به شمار می‌رفت. بنای آپادانای شوش از نظر معماری نیز ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارد.

معادن سنگ و آهن دوران باستان در ایران که چندین مورد آن‌ها طی سال‌های اخیر کشف شده‌اند، علاوه بر اینکه تمدن‌ بزرگ ایران باستان را نمایندگی می‌کنند، این نکته را یادآور می‌شوند که ایرانیان باستان نه‌تنها در حوزه‌های فرهنگی و هنری بلکه در زمینه‌های صنعتی و مهندسی نیز توانمندی قابل‌توجهی داشتند و در استفاده از طبیعت برای ساخت سازه‌های عظیم و پیچیده‌ای چون کاخ‌ها صاحب دانش بالایی بودند.