دسامبر ماه آگاهی‌بخشی در مورد افسردگی فصلی است که دلیل آن هم تقریبا مشخص است؛ روزها کوتاه‌اند، حتی طولانی‌ترین شب سال در این ماه است، هوا سرد و آسمان اغلب گرفته است و خیلی‌ها وقتی از سر کار به خانه برمی‌گردند، هوا دیگر تاریک شده است.

این تغییرات فصلی برای بسیاری از افراد آزاردهنده‌اند اما به گزارش یاهولایف، حدود پنج درصد از بزرگسالان و همچنین کودکان آمریکایی به نوعی افسردگی به نام «اختلال عاطفی فصلی» (SAD) مبتلا می‌شوند که از جمله علائم آن کاهش انرژی، خواب بیش از حد، میل به خوردن کربوهیدرات یا تغییرات دیگر در اشتها، اجتناب از معاشرت و احساس غم و بی‌حالی در بیشتر مدت روز است.

از آنجا که کمی احساس غم، بی‌حوصلگی، یا کاهش انرژی و انگیزه در ماه‌های سرد غیرمعمول نیست، اختلال عاطفی فصلی اغلب به‌اشتباه همان «افسردگی زمستانی» محسوب می‌شود. از طرفی تصور می‌شود که این اختلال فقط به ماه‌های زمستان محدود است، در حالی برخی افراد در بهار و تابستان نیز با این وضعیت مواجه می‌شوند.

این دو مورد تنها بخشی از تصورات اشتباه درباره این وضعیت روانی‌اند که می‌توانند باعث شوند افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی علائمشان را نادیده بگیرند و به دنبال کمک موردنیاز نروند. در ادامه، کارشناسان توضیح می‌دهند کدامیک از چیزهایی که درباره اختلال عاطفی فصلی می‌دانیم اشتباه است و چرا شناخت این اختلال اهمیت دارد.

باور غلط شماره ۱: اختلال عاطفی فصلی همان «افسرگی زمستانی» است 

بسیاری از افراد ممکن است هنگامی که خورشید ساعت ۴ بعدازظهر غروب می‌کند و هوا سرد و تاریک می‌شود، احساسی ناخوشایند داشته باشند زیرا نمی‌توانند برخی فعالیت‌های موردعلاقه‌شان را انجام دهند. با این حال، همه این افراد به اختلال عاطفی فصلی مبتلا نیستند. اختلال عاطفی فصلی یک وضعیت روانی قابل‌تشخیص است که می‌تواند بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و با احساس ناراحتی موقت یا «افسردگی زمستانی» فرق دارد.

اختلال عاطفی فصلی چیزی فراتر از بی‌حوصلگی و احساس کسالت در زمستان است و در واقع یک نوع افسردگی بالینی با پایه‌های عصبی واقعی است که بر خلق‌وخو، انرژی، خواب، اشتها و عادات اجتماعی فرد تاثیر می‌گذارد و نیازمند رسیدگی یک متخصص است.

باور غلط شماره ۲: اختلال عاطفی فصلی فقط زمانی رخ می‌دهد که هوا سرد و تاریک باشد

بسیاری از مردم اختلال عاطفی فصلی را به اواخر پاییز و زمستان که روزها کوتاه‌تر می‌شوند و دما کاهش می‌یابد، ربط می‌دهند، اما این اختلال به فصل‌های سرد و تاریک محدود نیست و می‌تواند تحت شرایط مختلفی رخ دهد. 

عطیه عوض‌الله، روان‌درمانگر و بنیان‌گذار مرکز مشاوره لنورا، توضیح می‌دهد که عامل اصلی بروز علائم اختلال عاطفی فصلی تغییر ساعات روشنایی روز است، نه صرفا سرما و حتی در مناطقی آفتابی هم افراد ممکن است به دلیل واکنش مغز به تغییرات نور فصلی که باعث اختلال در تولید سروتونین و ملاتونین می‌شود، این اختلال را پیدا کنند.

از طرفی، اگرچه اختلال عاطفی فصلی زمستانی رایج‌ترین نوع این اختلال است، برخی افراد به اختلال عاطفی فصلی تابستانی مبتلا می‌شوند، که علائم آن در ماه‌های روشن‌تر و گرم‌تر ظاهر می‌شود. این نوع اختلال عاطفی فصلی ناشی از روزهای بلندتر، گرمای شدید و اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن است که می‌تواند انرژی، خواب و ثبات احساسی فرد را مختل کند.

برای افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی زمستانی، افزایش ملاتونین و کاهش سروتونین عامل خستگی و علائم افسردگی است. اما در اختلال عاطفی فصلی تابستانی، کاهش ملاتونین ممکن است خواب را دشوار کند و گرمای زیاد و شب‌های کوتاه‌تر نیز می‌توانند سبب اختلال خواب شوند.

عوامل فردی مانند ژنتیک یا حساسیت بیشتر ساعت بیولوژیکی بدن به تغییرات فصلی نیز در بروز این اختلال نقش دارند. به همین دلیل، حتی در مناطق آفتابی هم افرادی که زمان زیادی را در محیط‌های بسته و دور از نور طبیعی می‌گذرانند، ممکن است با اختلال عاطفی فصلی مواجه شوند.

باور غلط شماره ۳: اختلال عاطفی فصلی فقط بر خلق‌و‌خو تاثیر می‌گذارد

گرچه اختلال عاطفی فصلی اغلب به‌صورت احساس غم یا افسردگی ظاهر می‌شود، آثار آن فقط به خلق‌وخو محدود نیست و می‌تواند تاثیر گسترده‌تری داشته باشد.

در اختلال عاطفی فصلی تابستانی، علائمی مانند بی‌خوابی، کاهش اشتها و تحریک‌پذیری رایج است. در مقابل، اختلال عاطفی فصلی زمستانی ممکن است باعث خواب‌آلودگی مفرط در روز، کاهش انرژی و ولع به کربوهیدرات‌ها شود که می‌تواند به افزایش وزن منجر شود. این تغییرات جسمی به تلاش مغز برای سازگاری با تغییرات مدت در معرض نور قرار گرفتن و کاهش سطح سروتونین ربط داده می‌شود که نه‌تنها بر خلق‌وخو بلکه بر خواب، هضم، سلامت استخوان، میل جنسی و موارد دیگر نیز تاثیر می‌گذارد.

علاوه بر این، عوض‌الله اشاره می‌کند که تحقیقات جدید نشان می‌دهند تغییرات در سیستم ایمنی و التهاب نیز ممکن است به خستگی و علائم شناختی مرتبط با اختلال عاطفی فصلی کمک کنند.

باور غلط شماره ۴: نوردرمانی راه‌حل سریعی برای درمان اختلال عاطفی فصلی است

به گفته متخصصان، اگرچه نوردرمانی برای بسیاری از افراد موثر است، نه یک درمان فوری است و نه راه‌حلی جامع محسوب می‌شود، زیرا اثربخشی آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است و مانند هر درمانی، برای مشاهده نتایج به زمان و تداوم نیاز دارد. از طرفی نوردرمانی در ترکیب با سایر روش‌های درمانی موثرتر است؛ مثل درمان شناختی رفتاری، فعالیت فیزیکی منظم، رعایت بهداشت خواب و تقویت ارتباطات اجتماعی.

عطیه عوض‌الله معتقد است مصرف غذاهای مغذی و مراقبت کلی از سلامت روان هم می‌تواند به کنترل بهتر اختلال عاطفی فصلی کمک کند.

باور غلط شماره ۵: اختلال عاطفی فصلی تغییری فصلی و کوتا‌مدت است

برای افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی، فصل‌هایی که با علائم این اختلال مواجه‌اند، گاه بسیار طولانی و طاقت‌فرسا به نظر می‌رسد.

بنا بر اعلام انجمن روانپزشکی آمریکا، علائم اختلال عاطفی فصلی معمولا تا ۴۰ درصد از سال ادامه دارند؛ آنچه این مشکل را از احساسات گذرا یا موقتی غم و اندوه به‌وضوح  متمایز می‌کند.

باور غلط شماره ۶: اختلال عاطفی فصلی را می‌توان به تنهایی کنترل کرد

برای مقابله با اختلال عاطفی فصلی باید تغییرات مختلفی در زندگی‌ ایجاد کرد (مانند تغییرات رفتاری و درمانی). همچنین به حضور دیگران نیاز است تا بهتر بتوان با این وضعیت کنار آمد اما متاسفانه، وقت‌گذرانی با دیگران برای مبتلایان اختلال عاطفی فصلی، ممکن است آن‌طور که به نظر می‌رسد، ساده نباشد.

افسردگی می‌تواند باعث شود فرد نتواند لذت ببرد، برای تعامل با دیگران انرژی نداشته باشد یا احساس کند که مزاحم است. این‌ها می‌توانند به انزوای اجتماعی منجر شود. عطیه عوض‌الله می‌گوید: «کناره‌گیری اجتماعی در اختلال عاطفی فصلی رایج است، اما انزوا علائم را بدتر می‌کند. از نظر روان‌شناختی، کناره‌گیری از تعاملات اجتماعی یک منبع مهم تقویت مثبت را که برای حفظ ثبات خلقی ضروری است، از فرد می‌گیرد.»

او به بیمارانش فعال‌سازی رفتاری را توصیه می‌کند؛ مهارتی که افراد را تشویق می‌کند تا خود را به انجام دادن فعالیت‌هایی که معمولا از آن‌ها لذت می‌برند (مانند ملاقات با یک دوست برای نوشیدن قهوه یا پیاده‌روی) وادار کنند، زیرا می‌دانند که انگیزه و بهبود خلق‌وخو بعدا به سراغشان می‌آید. 

همچنین بسیار مهم است فردی که علائم اختلال عاطفی فصلی دارد، این موضوع را با پزشک در میان بگذارد. یک متخصص سلامت روان می‌تواند برای کمک به مواجهه بهتر با فصل‌های سخت آینده، گزینه‌های درمانی و راهکارهای مقابله‌ای ارائه دهد.