بته‌جقه، یکی از ماندگارترین و پرمعناترین نقش‌ها در تاریخ هنر ایران و جهان، در میراث فرهنگی و معنوی اقوام آسیایی ریشه‌ای عمیق دارد. این نقش که نمادی از درخت زندگی، جاودانگی، باغ بهشت و سرو ایرانی است، هزاران سال است که در هنرهای مختلف ایرانی از جمله قالی‌بافی، ترمه‌دوزی، پته‌دوزی و تزیین ظروف حضوری پررنگ دارد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
بسیاری از پژوهشگران بته‌جقه را بازنمایی سرو ایرانی می‌دانند که به‌عنوان نماد آزادگی، پایداری و سر خم کردن از فروتنی شناخته می‌شود. برخی نیز آن را بازمانده‌ای از نشانه‌های آزادگی مزدکیان دانسته‌اند که سر خود را خم کرده‌اند.
با این حال قدیمی‌ترین سند تصویری بته‌جقه به قمقمه چرمی کشف‌شده در دره پازیریک در سیبری بازمی‌گردد که قدمتی حدود دو هزار و ۵۰۰ ساله دارد. این نقش در طول تاریخ به‌تدریج در فرهنگ‌های مختلف رواج یافت و حتی در طغرا یا همان امضای مشهور سلاطین عثمانی نیز دیده می‌شود.
در تاریخ معاصر ایران، بته‌جقه به نمادی ویژه در مراسم رسمی و سلطنتی تبدیل شد. لباس عروس شهبانو فرح پهلوی که در موزه پوشاک سلطنتی سعدآباد نگهداری می‌شود، با طرح بته‌جقه تزیین شده و در طرح شنل سلطنتی تاجگذاری نیز به‌کار رفته است. این شنل از شال ترمه سفید با بته‌جقه‌های درشت دوخته شده و حاشیه‌ای به پهنای شش سانتی‌متر دارد که با مروارید و مفتول‌دوزی تزیین شده است.
بته‌جقه در تاریخ هنر ایران
بته‌جقه از گذشته‌های دور در هنر ایرانی جایگاهی ویژه داشت و در پته‌دوزی، قالی‌بافی، ترمه‌بافی و حتی طراحی ظروف کاربردی و تزیینی استفاده می‌شد. ایرانیان این نقش را «بته» یا «بوته» نامیده‌اند که به معنای دسته‌ای از برگ‌ها است.
اشکال مختلف بته‌جقه در هنر ایرانی با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شوند، مانند:
بته میری: شبیه به کاج کوچک
بته بادامی: شبیه به بادام
بته جقه‌ای: کاجی بزرگ که یک کاج کوچک از آن بیرون آمده است و مشهورترین نوع بته است
بته قهر و آشتی: سر و دم بته در طرح جابه‌جا می‌شود
بته‌ای که از هزاره هشت قبل از میلاد تا دوره هخامنشی در هنرها به کار برده می‌شد، بیشتر «بته بادامی» بود و تعداد کمی از آن‌ها خمیده‌اند. در نمونه‌های پیکرکنده‌های آشوری عیلامی متعلق به سه هزار سال قبل از میلاد، گلدانی دیده می‌شود که دو عدد برگ بته‌‌مانند از آن آویزان است و هم‌اکنون در «موزه بغداد» نگهداری می‌شود.
ورود به دنیای مد و اشراف اروپا
بته‌جقه به‌عنوان یکی از سوغات جاده ابریشم در تاریخی به هم تنیده از پارچه گرانبهای کشمیر و کمپانی هند شرقی و میراث استعماری آن، به اروپا راه یافت و جزئی از فخرفروشی ثروتمندان شد.
قیمت بالای آن بافنده‌های اروپایی را ترغیب کرد کارگاه‌های محلی راه‌اندازی کنند. به‌زودی شال‌ها و متعاقب آن طرح بته‌جقه در اروپا و آمریکا به نام شهر پیزلی (Paisley) در اسکاتلند که محل کارگاه‌های بافت آن بود، مشهور شد. اگرچه در ایالات متحده به نام «ترشی ایرانی» (Persian pickles) و در صنعت نساجی ولز، به نام «گلابی ولزی» نیز شناخته می‌شود.
بته‌جقه همچنان در دنیای مد جایگاهی ویژه دارد. الساندرو میکله، طراح برجسته مد، این نقش را در دو مجموعه آغازینش برای ولنتینو بازآفرینی کرد و نشان داد که چگونه می‌توان اصالت و میراث را با مدرن‌ترین طراحی‌ها تلفیق کرد.
علاوه بر ولنتینو، خانه مدهایی مانند ایو سن لوران، رالف لورن، بربری و جیامباتیستا والی نیز این نقش را در طراحی‌های اخیرشان به کار برده‌اند.
خانه مد اترو این نماد را به‌عنوان یکی از بن‌مایه‌های اصلی طراحی‌های خود حفظ و در این فصل کیف‌هایی زیبا با طرح بته‌جقه به مجموعه‌اش اضافه کرده است.
