رشد تورمی سبد اقلام خوراکی طی شش‌ماه دوم سال جاری، هزینه حداقل نیاز غذایی یک خانواده چهار نفره را به سطحی رسانده که از مجموع میانگین دستمزد کارگران فراتر رفته است.

براساس آمارهای رسمی جهانی، حداقل کالری مورد نیاز برای یک فرد در سنین ۱۸ تا ۶۰ سال به‌طور میانگین بین دو تا سه هزار کالری در روز است. این میزان کالری، که «کالری زنده‌ماندن» تلقی می‌شود، نیازمند سه وعده غذایی روزانه است که حداقل یک وعده آن باید غذای گرم باشد.

با در نظر گرفتن این الگو، می‌توان دریافت که افزایش قیمت اقلام خوراکی اساسی نظیر نان، لبنیات، روغن، برنج، حبوبات و تخم‌مرغ، سبد غذایی حداقلی هر فرد را به نقطه‌ای رسانده است که حتی با حذف اقلامی چون گوشت قرمز و مرغ، حداقل دستمزد فعلی حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان برای تامین نیازهای یک خانواده چهار نفره کفایت نمی‌کند. این محاسبه حتی بدون در نظر گرفتن هزینه‌های مسکن، پوشاک، درمان و آموزش است.

افزایش بی‌سابقه هزینه صبحانه

برای درک بهتر این شرایط، می‌توان هزینه یک وعده صبحانه حداقلی با اقلام ساده‌ای مانند نان، پنیر و کره را بررسی کرد.

قیمت نان طی سال ۱۴۰۳ چندین بار افزایش یافته و تاکنون به این مقادیر رسیده است: نان سنگک معمولی ۱۰ هزار تومان، نان بربری ساده بدون کنجد ۵ هزار تومان.

مصرف نصف یک نان برای هر وعده صبحانه ظاهرا کافی است. با این حساب، هزینه مصرف نان برای یک خانواده چهار نفره، روزانه بین ۱۰ تا ۲۰ هزار تومان خواهد بود.

با حذف اقلامی نظیر گردو حدود ۳۰۰هزار تومان به ازای هر کیلو، مربا ۹۵هزار تومان برای یک شیشه ۳۰۰ گرمی، خامه صبحانه ۴۵هزار تومان برای ۲۰۰ گرم و سبزیجات تازه، همچنان حداقل نیاز به مصرف ۴۰۰ گرم پنیر و ۲۰۰ گرم کره در کنار نان باقی می‌ماند.

پنیر پاستوریزه در حال حاضر به‌طور متوسط بین ۱۱ تا ۱۵ هزار تومان برای ۱۰۰ گرم قیمت‌گذاری شده است و قیمت کره بسته‌بندی ۵۰ گرمی نیز به ۳۰ هزار تومان رسیده است. بنابراین، هزینه صبحانه یک خانواده چهار نفره روزانه به حدود ۱۴۰ هزار تومان خواهد رسید.

افزودن تخم‌مرغ به این وعده، با فرض مصرف دو نوبت در هفته برای هر نفر یک عدد و با در نظر گرفتن قیمت هر عدد تخم‌مرغ بین پنج تا شش هزار تومان، مجموع هزینه صبحانه هفتگی این خانواده را از یک میلیون تومان فراتر می‌برد.

هزینه بالای وعده ناهار، بدون مصرف گوشت

در وعده ناهار، حتی بدون مصرف گوشت، هزینه تهیه یک وعده غذای گرم شامل برنج وارداتی، روغن مایع، حبوبات، سیب‌زمینی، پیاز و رب گوجه‌فرنگی برای چهار نفر، نزدیک به ۳۵۰ هزار تومان نخواهد بود.

قیمت اقلام اصلی موردنیاز عبارت‌ است از: برنج وارداتی ۷۵ تا ۹۰ هزار تومان برای هر کیلو، روغن مایع ۱۳۰۰ گرمی ۹۵هزار تومان، سیب‌زمینی ۶۰هزار تومان برای هر کیلو، پیاز ۳۵هزار تومان برای هر کیلو. هر کیلو لپه ۹۵هزار تومان، عدس ۱۲۰هزار تومان، لوبیا چیتی ۲۳۰هزار تومان.

با افزودن اقلام جانبی مانند سبزی‌خوردن ۴۰هزار تومان برای هر کیلو و ماست کم‌چرب ۴۰هزار تومان برای ۹۰۰ گرم و در نظر گرفتن مصرف محدود گوشت قرمز ۸۶۰هزار تومان برای هر کیلو یا گوشت مرغ ۸۹هزار تومان برای هر کیلو دو بار در هفته، هزینه ناهار یک خانواده چهار نفره به حدود سه میلیون تومان در هفته خواهد رسید.

برای وعده شام، خانوارها معمولا از غذاهای ساده‌تر و ارزان‌تر مانند پوره سیب‌زمینی، عدسی، خوراک لوبیا، سوپ، نان و پنیر و تخم‌مرغ نیمرو استفاده می‌کنند.

هزینه این وعده در کمترین حالت، حدود ۵۰ درصد هزینه وعده ناهار خواهد بود. حتی با وعده‌های ساده‌تر، هزینه وعده شام در طول یک ماه به حدود ۱.۲ تا ۱.۵ میلیون تومان خواهد رسید.

بنابراین، مجموع هزینه‌های غذایی یک خانواده چهار نفره برای سه وعده غذایی در هفته، به‌طور میانگین به پنج میلیون تومان می‌رسد. این رقم در طول یک ماه (چهار هفته) از ۲۰ میلیون تومان فراتر می‌رود؛ رقمی که بسیاری از خانوارهای کارگری و اقشار ضعیف قادر به تامین آن نیستند.

بحران سوءتغذیه و ناتوانی خانوارها در تامین کالری مورد نیاز

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در آذرماه سال جاری، بیش از ۵۰ درصد جمعیت ایران قادر نیستند حداقل کالری روزانه یعنی ۲,۱۰۰ کالری مورد نیاز را تامین کنند.

این آمار به سال ۱۴۰۱ مربوط است و با توجه به افزایش شدید نرخ تورم اقلام خوراکی در سال‌های اخیر، احتمالا به بیش از این میزان رسیده است. این مسئله زنگ خطر سوءتغذیه در ایران را به صدا درآورده است.

فعالان کارگری همواره به فاصله چشمگیر میان حداقل دستمزد مصوب دولت و نیازهای واقعی خانوارها اعتراض داشته‌اند. این فاصله با در نظر گرفتن هزینه‌های مسکن، پوشاک، درمان و آموزش چندین برابر افزایش می‌یابد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد نسبت هزینه‌های خوراکی به حداقل دستمزد، از ۵۲ درصد در آذرماه ۱۳۹۹ به ۶۵ درصد در آذرماه ۱۴۰۳ رسیده است. این رقم با توجه به افزایش دوباره تورم در بهمن‌ماه سال جاری، احتمالا باز هم افزایش خواهد یافت.

با تصویب حداقل دستمزد برای سال ۱۴۰۴ در محدوده ۱۶ تا ۱۷ میلیون تومان، همچنان این رقم فاصله زیادی با هزینه ۲۰ میلیون تومانی تامین حداقل کالری برای یک خانوار چهار نفره خواهد داشت.

چشم‌انداز دستمزد و سبد معیشت در سال ۱۴۰۴

براساس برآوردها در سناریو نخست، با در نظر گرفتن نسبت ۷۳درصدی دستمزد به سبد معیشت در سال ۱۴۰۳ و هزینه سبد معیشت ۲۳.۴ میلیون تومانی، حداقل حقوق کارگران در سال آینده حدود ۱۷ میلیون و ۱۱۲ هزار تومان خواهد بود.

در سناریو دوم، با مبنا قرار دادن نسبت ۶۸درصدی دستمزد به سبد معیشت در پنج سال اخیر، این رقم به حدود ۱۶ میلیون تومان خواهد رسید. در این میان، وعده پرداخت کالابرگ به دهک‌های پایین درآمدی نیز، بنا به نظر کارشناسان، توان تامین حداقل نیازهای معیشتی را نخواهد داشت.

در سال‌های اخیر، حتی طبقه متوسط جامعه ایران نیز با کاهش توان خرید مواجه شده است. این مسئله در حذف هزینه‌های غیرضروری مانند برگزاری مهمانی‌، خرید پوشاک، تعمیر یا تعویض لوازم منزل، هزینه‌های تفریح و سفر و حتی کاهش مراقبت‌های درمانی کاملا آشکار می‌شود.

شاخص فلاکت و فقر در ایران، در مقایسه با یک دهه گذشته، رشد چشمگیری داشته است و فاصله درآمد اقشار ثروتمند با طبقات متوسط و ضعیف پیوسته در حال افزایش است.