در حالی که سوریه به‌تازگی از شر جنگی طولانی و ویرانگر نجات یافته و مردم آن آرزوی بازسازی و بازگشت به زندگی عادی را در سر می‌پرورانند، برخی طرف‌ها از طریق اقدام‌های مختلف به‌دنبال تحمیل واقعیتی سیاسی و جغرافیایی جدید در سوریه‌اند که تهدیدی برای تجزیه این کشور به واحدهای کوچک‌تر است و منافع طرف‌های خارجی را تامین می‌کند. این اقدام‌ها که هم‌زمان با برخی درخواست‌های محلی محدود برای ایجاد بخش‌های خودمختار در مناطق مختلف سوریه صورت می‌گیرد، وضعیت سوریه را پیچیده‌تر کرده است و زمینه را برای سناریوهای خطرناکی که وحدت و حاکمیت این کشور را تهدید می‌کند، فراهم می‌کند.
یکی از خطرناک‌ترین این سناریوها تقسیم سوریه به چهار منطقه سنی، علوی، دروزی و کردی است که نگرانی‌های زیادی را درباره فروپاشی این کشور و تجزیه آن به دولت‌های فرقه‌ای و قومی برانگیخته است.
اسرائیل و جنوب سوریه: طرح‌های تجزیه و مداخله
یکی از برجسته‌ترین نشانه‌های اخیر این تلاش‌ها اظهارات بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، است که خواستار ایجاد یک منطقه غیرنظامی در جنوب سوریه، در نزدیکی مرزهای اسرائیل، شده است. این درخواست که در چارچوب سیاست بلندمدت اسرائیل برای ایجاد مناطق حائل در مرزهایش مطرح شده است، حاکمیت دولت سوریه را بر این منطقه راهبردی به‌شدت تضعیف می‌کند. علاوه بر این، سخنان اخیر نتانیاهو مبنی بر اینکه اسرائیل آماده حفاظت از دروزی‌های سوریه است؛ اقدام دیگری است که جامعه دروزی سوریه را به مطرح کردن درخواست خودمختاری تشویق می‌کند و به فروپاشی بیشتر بافت اجتماعی سوریه منجر می‌شود.
در واقع، اسرائیل به دنبال آن است تا با بهره‌جویی از ضعف دولت سوریه واقعیت جدیدی را بر منطقه تحمیل کند که به سود منافع امنیتی و سیاسی تل‌آویو است. اسرائیل مسیر رسیدن به این هدف را از طریق ایجاد واحدهای وابسته به خود یا حداقل آنقدر ضعیف که تحت کنترل غیرمستقیم اسرائيل باشند، دنبال می‌کند. تردیدی نیست که این اقدام خطر تجزیه سوریه به واحدهای فرقه‌ای و قومی را افزایش می‌دهد، زیرا مناطقی مانند سویدا که اکثریت ساکنان آن را دروزی‌‌اند، می‌تواند به یک منطقه جداگانه دروزی تبدیل شود.
شمال شرق سوریه: اداره خومختار کردها تحت حمایت آمریکا
در شمال شرقی سوریه، عملا یک اداره خودمختار به رهبری کردها وجود دارد که نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) با حمایت ایالات متحده اداره می‌کنند. این نهاد که در پی جنگ با داعش شکل گرفت، به یک واقعیت سیاسی و نظامی در منطقه تبدیل شده است. هرچند این اداره خود را به‌عنوان یک راه‌حل دموکراتیک برای مدیریت منطقه معرفی می‌کند، دولت سوریه نگران آینده این نهاد است و آن را تهدیدی برای حاکمیت و وحدت سوریه می‌داند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
از سوی دیگر، حضور آمریکا در شمال شرق سوریه وضعیت را پیچیده‌تر کرده است، به‌ویژه اینکه ایالات متحده سعی می‌کند با ادامه حمایت از اداره خودمختار کردها نفوذ خود را در منطقه حفظ کند. این وضعیت دولت سوریه را که به‌دنبال بازگرداندن کنترل دولت مرکزی بر تمامی خاک سوریه است با چالش‌های بیشتری روبرو می‌کند. شکی نیست که با ادامه این وضعیت، خطر تبدیل شمال شرق سوریه به منطقه کردنشین مستقل افزایش می‌یابد و شکاف‌های قومی و فرقه‌ای را عمیق‌تر می‌کند.
مطالبات جدید: ایجاد منطقه اوگاریت در سواحل سوریه
در همین راستا، اخیرا درخواست‌هایی برای ایجاد «منطقه اوگاريت» به‌عنوان یک واحد خودمختار در ساحل سوریه مطرح شده است. مطرح شدن این درخواست‌ها در منطقه‌ای با اهمیت راهبردی بالا این نگرانی را برمی‌انگیزد که ممکن است این امر بخشی از طرحی بزرگ‌تر برای تجزیه سوریه به واحدهای کوچک‌تر در جهت تامین منافع قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. این درخواست‌ها خطر تجزیه سوریه به مناطق فرقه‌ای را افزایش می‌دهد، به‌ویژه آنکه منطقه ساحلی سوریه که اکثریت جمعیت آن را علویان تشکیل می‌دهند، ممکن است به یک منطقه مستقل علوی تبدیل شود. البته چنین روندی نه‌تنها باعث فروپاشی سوریه خواهد شد، بلکه تنش‌های فرقه‌ای و قومی را تشدید می‌کند و سوریه را به سمت درگیری‌های داخلی بیشتر سوق خواهد داد.
موضع ترکیه در شمال سوریه
با وجود تاکید مکرر ترکیه بر حمایت از وحدت و استقلال سوریه، این نگرانی وجود دارد که در صورت تشکیل مناطق خودمختار در بخش‌های دیگر سوریه، آنکارا درصدد اعمال حمایت خود بر مناطقی مانند حلب، ادلب، حماه، حمص و حتی دمشق برآید. به‌ویژه اینکه ترکیه سال‌ها است که به‌دنبال ایجاد یک منطقه حائل در مرزهای جنوبی خود بوده است. البته این امر وضعیت سوریه را پیچیده‌تر می‌کند، زیرا حضور نیروهای ترکیه در شمال سوریه به تنش با نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا می‌انجامد و خطر تشدید درگیری‌های نظامی را افزایش می‌دهد.
در خصوص مناطق تحت کنترل ترکیه و دولت کنونی سوریه این نگرانی وجود دارد که این بخش از سوریه به یک منطقه سنی‌نشین جداگانه تبدیل شود، به ویژه اینکه اکثریت ساکنان این منطقه از اهل سنت‌اند.
نگرانی از تجزیه سوریه به چهار منطقه
در فرجام می‌توان گفت که با توجه به وضعیت چندپاره سوریه، این نگرانی وجود دارد که ناسازگاری‌های کنونی به تجزیه سوریه به چهار منطقه منجر شود: منطقه سنی‌نشین که از شمال تا دمشق امتداد دارد، منطقه علوی در سواحل دریای مدیترانه، منطقه دروزی در جنوب و منطقه کردنشین در شمال شرق.
این سناریو که ممکن است برای برخی طرف‌های داخلی و منطقه‌ای جذاب به نظر برسد، تهدیدی برای ساختار اجتماعی و سیاسی سوریه است و زمینه‌ساز درگیری‌های داخلی و مداخلات خارجی بسیاری خواهد شد.
تجزیه سوریه به واحدهای فرقه‌ای و قومی نه‌تنها به فروپاشی این کشور منجر می‌شود، بلکه منطقه را به سمت تنش‌های بیشتر و افزایش جداطلبی سوق می‌دهد. سوریه که همواره الگوی تنوع فرهنگی و مذهبی بوده است، می‌تواند به عرصه درگیری‌های فرقه‌ای و قومی تبدیل شود که بازتاب آن منطقه را دستخوش تنش و درگیری بیشتری کند.
بنابراین حفظ وحدت و حاکمیت سوریه باید اولویت اصلی تمامی طرف‌های سوری، منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. سوریه که جنگی طولانی و ویرانگر را پشت سر گذاشته است، نیازی به تجزیه و تفرقه بیشتر ندارد، بلکه به یک راه‌حل سیاسی جامع نیاز دارد که بازسازی کشور را تضمین و وحدت آن را حفظ کند.
اکنون زمان آن فرا رسیده است که همه طرف‌ها این واقعیت را درک کنند که آینده سوریه را باید خود مردم سوریه و دور از دخالت‌های خارجی که هدف آن تحمیل واقعیتی جدید برای تامین منافع دیگران است، تعیین کنند. وحدت سوریه فقط یک شعار نیست، بلکه یک ضرورت تاریخی و انسانی برای پایان دادن به رنج مردم سوریه و ساختن آینده‌ای بهتر برای نسل‌های بعدی است. تجزیه سوریه به مناطق فرقه‌ای و قومی نه‌تنها یک راه‌حل نیست، بلکه اقدامی خطرناک برای تشدید تنش و گسترش فاجعه در منطقه است.
