بارش‌های بهاری در نیمه نخست فروردین ۱۴۰۴ نیز نتوانستند کاهش سطح آب سدهای ایران را جبران کنند.

آمارهای منتشرشده تا ۱۵ فروردین نشان می‌دهند که ورودی آب به مخازن سدها در سال آبی جاری در قیاس با مدت مشابه سال قبل ۳۸درصد کاهش داشته است. ورودی سال گذشته که ۲۱.۲ میلیارد مترمکعب بود امسال به ۱۳.۱۵ میلیارد مترمکعب رسیده است.

مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور در همین رابطه اعلام کرد که حجم آب موجود در مخازن سدها، با کاهش ۱۷درصدی در مقایسه با سال گذشته، تنها به ۴۸ درصد ظرفیت کلی رسیده است.

این وضعیت برای سراسر ایران نگران‌کننده است، اما در پایتخت بحرانی‌تر به نظر می‌رسد. سد امیرکبیر تنها ۱۳درصد، سد لار ۲درصد و سدهای لتیان-ماملو ۱۶درصد پرشدگی دارند، وضعیتی که چشم‌انداز تامین آب شرب تهران را در ماه‌های گرم سال تیره‌وتار کرده است.

در سایر نقاط کشور نیز اوضاع بهتر نیست. سدهای زاینده‌رود در اصفهان، دز، کرخه و مارون در خوزستان، سردشت در آذربایجان غربی، جگین در هرمزگان، رئیسعلی دلواری در بوشهر، کینه‌ورس در زنجان، آزاد در کردستان، وشمگیر، گلستان و بوستان در استان گلستان، پیشین و کهیر در سیستان و بلوچستان و سد کمال‌صالح در استان مرکزی همگی، در قیاس با مدت مشابه سال پیش، بین ۲۵ تا ۷۵ درصد کاهش پرشدگی داشته‌اند.

نکته قابل توجه در خصوص شرایط بحران آبی این است که هم‌زمان با انتشار تصاویر از ورود آب به سد کرج، آمار رسمی نشان می‌دهد که بارش‌های اخیر نتوانسته‌اند این سدها را به سطح میانگین تعریف‌شده برسانند. هرچند سد رودبار الیگودرز سرریز شده و سدهای میجران رامسر و آیت‌الله صالحی مازندرانی در سوادکوه شمالی نیز تکمیل ظرفیت شده‌اند، اما این موارد استثنا به شمار می‌آیند.

یکی از تبعات بحران آب و خشکسالی در ابتدای سال جاری تنش آبی میان شهروندان اصفهان و یزد در ایام نوروز بود، تنشی که به قطع چندروزه آب شرب یزد انجامید و باز کردن دریچه‌های سد زاینده‌رود برای کاهش تنش اجتماعی در استان اصفهان نیز با انتقاد کارشناسان روبه‌رو شد. آن‌ها معتقدند این اقدام تنها مصرف بی‌برنامه آب را تشدید می‌کند و ذخایر را در آستانه تابستان به‌شدت کاهش می‌دهد.

یکی دیگر از عوامل اصلی بحران آب به‌خصوص در نواحی مرکزی ایران، تمرکز صنایع پرمصرف و کشاورزی سنتی در مناطق خشک است. حفر بی‌رویه چاه‌های عمیق در دشت‌های مرکزی نه‌تنها منابع آب زیرزمینی را تهی کرده، عامل فرونشست زمین در مناطقی مانند اصفهان نیز شده است. در همین حال، مدیران وزارت نیرو همچنان مردم را مقصر اصلی معرفی می‌کنند.

محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، گفته است که ۶۳درصد مردم تهران بیش از دو برابر الگوی استاندارد (۲۵۰ لیتر در روز) آب مصرف می‌کنند. به گفته او، ۸۷درصد مصرف آب در تهران مصارف خانگی است و برای کنترل آن باید قوانینی مانند ماده ۱۶ مقررات ملی ساختمان مبنی بر جداسازی آب باران از فاضلاب بهداشتی اجرا شود.

این در حالی است که قطعی آب و کاهش فشار در تهران طی روزهای پایانی اسفند و هفته نخست فروردین ۱۴۰۴ خبرساز شد. وزارت نیرو نیز اعلام کرد برای جبران مصرف بالا در ساعات پایانی شب فشار آب را کاهش داده است.

کارشناسان معتقدند بارش‌های اخیر برای نجات سدها کافی نیست. با ادامه خشکسالی برای پنجمین سال متوالی، تهران بیش از همیشه در معرض جیره‌بندی قرار دارد. به گفته برخی مدیران، تنها راه عبور از بحران اعمال برنامه‌های کاهش مصرف است، برنامه‌ای که اجرای آن به تنش‌های منطقه‌ای دامن زده است. انتقال آب با تانکر از استان‌های دیگر به یزد نمونه‌ای از این بحران است که ممکن است به سایر استان‌ها نیز گسترش یابد.

از سوی دیگر، کارشناسان در پاسخ به مسئولانی چون استاندار تهران که به لزوم اصلاح الگوی مصرف آب شهروندان اشاره دارد، می‌گویند بخش بزرگی از آب در تهران صرف کشاورزی می‌شود، و کشت محصولاتی پرمصرف مانند ذرت، سیب‌زمینی، یونجه و سبزیجات، همچنین ادامه روش‌های سنتی، مانند آبیاری غرقابی، موجب اتلاف منابع آبی می‌شود.

دولت‌ها در سال‌های گذشته نتوانسته‌اند الگوی کشاورزی و مصرف آب صنایع بزرگ در ایران را تغییر دهند. تغییر روش‌های سنتی نیاز به سرمایه‌گذاری دارد که تاکنون انجام نشده است. بنابراین بار کاهش مصرف آب را بر دوش مردم گذاشته‌اند، در حالی که ضعف مدیریتی نقش پررنگ‌تری در بحران دارد.

سدها که قرار بود ابزار مدیریت منابع آبی باشند اکنون به نشانه‌ای از سوء‌مدیریت بدل شده‌اند. مخازن خالی، خشکی رودخانه‌ها، فرونشست زمین و مهاجرت‌های ناشی از بی‌آبی، تصویری از سه دهه غفلت و تصمیم‌گیری‌های نادرست در بخش آب کشور را به نمایش می‌گذارد.

چالش فعلی، نه فقط کم‌بارشی، که نتیجه ترکیب خطرناکی از رشد جمعیت شهری، توسعه ناپایدار، صنعتی‌سازی بدون ارزیابی زیست‌محیطی و سیاست‌های ناهماهنگ در حوزه آب است. اگر چاره‌ای اساسی برای آن اندیشیده نشود، تابستان پیش رو ممکن است نه‌تنها یکی از گرم‌ترین، که یکی از خشک‌ترین و پرتنش‌ترین فصول سال‌های اخیر باشد.