کاوش‌های باستان‌شناسی در ایستگاه مترو واقع در بافت تاریخی شیراز که قرار بود طبق تفاهم‌نامه همکاری بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، دانشگاه هنر شیراز و شهرداری این شهر از بیست‌وهشتم اسفندماه آغاز شود، با یک هفته تاخیر از پنجم فروردین آغاز شد. طی این مدت، درباره نتایج کاوش‌ها، خبرهای متناوبی منتشر شد. از جمله اینکه باستان‌شناسان در دل خاک به سازه‌هایی خشتی دست یافته‌اند که احتمالا مربوط به دوره‌های صفویه و قاجار است. با این حال، مهم‌ترین خبری که درباره این کاوش‌ها بیرون آمد، کشف حدود ۲۰ سکه تاریخی بود. اما در حالی که برخی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی، کشف این سکه‌ها را در حفاری‌های مترو شیراز تایید کرده‌اند، مسئول پروژه کاوش‌های باستان‌شناسی مترو شیراز این خبر را تایید نکرده است.
ستار خالدیان، رئیس دانشگاه هنر شیراز و مسئول مستقیم کاوش‌های باستان‌شناسی مترو شیراز، در واکنش به خبر کشف سکه‌های تاریخی در حفاری‌ها، به خبرگزاری ایلنا گفت: «شما وقتی پیش یک پزشک می‌روید، اول یک حدس‌هایی می‌زند، بعد یک آزمایش پاتولوژی می‌گیرد و نمونه‌برداری می‌کند و بعد از آن می‌تواند در موردش برای شما حرف بزند.»
رئیس دانشگاه هنر شیراز در ادامه افزود: «برخی دوستان می‌گویند در کاوش‌های باستان‌شناسی بافت تاریخی شیراز، سکه به دست آمده است. من به دوستان توضیح دادم و گفتم اصلا به این صورت نیست که شما فکر می‌کنید. بزرگواران به دلایل مختلف فکر می‌کنند اینجا کوزه طلا به دست آمده، در حالی که اینطور که دوستان مطرح می‌کنند، نیست.»
رئیس دانشگاه هنر شیراز اضافه کرد که خبر کاوش‌ها برای وزارت میراث فرهنگی ارسال شده است و طی روزهای آینده در یک نشست خبری، درباره نتایج کاوش‌های بافت تاریخی شیراز صحبت خواهد شد.
خالدیان همچنین ادعا کرد که به دلیل «کافی نبودن اطلاعات»، از اشاره به جزئیات نتایج کاوش‌ها خودداری می‌کند؛ زیرا ممکن است اطلاعات «اشتباه» باشند و «دیگران» آن‌ها را «نقض» کنند.
رئیس دانشگاه هنر شیراز در پاسخ به این سوال که آیا نمایندگان رسانه‌ها امکان بازدید از عملیات کاوش را دارند، گفت که «الان زمان مناسبی برای این اقدام نیست». او در ادامه ادعا کرد که نزدیک بودن حرم شاهچراغ به ایستگاه مترو و محوطه کاوش‌های باستان‌شناسی «مباحث شبه‌امنیتی» ایجاد می‌کند و بعد از اینکه کار مقداری جلوتر رفت، امکان بازدید خبرنگاران و کارشناسان فراهم خواهد شد.
بررسی گزارش‌های مربوط به کاوش‌های باستان‌شناسی در مترو شیراز آشکار می‌کند که نه‌تنها بازدید خبرنگاران و کارشناسان از عملیات کاوش ممکن نیست، بلکه حتی ناظر میراث فرهنگی که باید به صورت مداوم در کاوش‌ها حضور داشته باشد تا در صورت یافتن اشیای تاریخی منقول و سازه‌های معماری، گزارش آثار به دست آمده را تهیه و به وزارت میراث فرهنگی ارائه کند، هم در این کاوش‌ها حضور ندارد و طبق گزارش خبرگزاری ایلنا، حتی در هفته اخیر نیز برای سرکشی به این محوطه مراجعه نکرده است.
فعالان میراث فرهنگی طی روزهای اخیر تصاویری را از محوطه کاوش‌های مترو شیراز منتشر کردند و خبر دادند که باستان‌شناسان در حفاری‌ها به سازه‌های معماری خشتی از دوره‌های قاجار، صفوی و حتی زندیه دست یافته‌اند. با این حال، یکی از باستان‌شناسان حاضر در کاوش‌ها در پاسخ به سوالی درباره آخرین یافته‌های این پروژه گفت که کاوش‌ها تازه شروع شده و به جای خاصی نرسیده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه هنر شیراز در عین حال اذعان کرد که نمی‌تواند اخبار مربوط به کاوش‌ها را پیش از اطلاع‌رسانی در سایت پژوهشگاه میراث فرهنگی، در اختیار رسانه‌ها قرار دهد.
رئیس دانشگاه هنر شیراز نیز تصاویر منتسب به یافته‌های جدید در مترو شیراز را «جعلی» خواند و مدعی شد که خبرهایی که درباره یافته‌های جدید در مترو شیراز منتشر می‌شود، «شیطنت» است و یکی دو هفته آینده که کار به سرانجام برسد، درباره‌اش اطلاع‌رسانی خواهد شد.
داستان ادامه‌دار حفاری مترو در بافت تاریخی
کاوش‌های باستان‌شناختی در بافت تاریخی شیراز پس از آن آغاز شد که شهرداری شیراز، بدون اطلاع و مجوز میراث فرهنگی، حفاری ایستگاه مترو شاهچراغ را آغاز کرد. پس از آن اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس وارد عمل شد و احداث تونل در این محوطه بدون بررسی‌های باستان‌شناختی را متوقف کرد. حالا آن‌طور که رئیس دانشگاه هنر شیراز می‌گوید، تکلیف جانمایی مترو شیراز تا دو هفته دیگر مشخص خواهد شد و بسته به بقایای تاریخی، مقررات و رای شورای فنی میراث فرهنگی درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود. اما نگرانی‌ها اکنون بابت یافته‌های باستان‌شناسی در محدوده تونل مترو حرم شاهچراغ است که اطلاعات مربوط به آن به شکل مرموزی، پنهان می‌شود.
ستار خالدیان در پاسخ به سوالی درباره چرایی غیبت مداوم ناظر پروژه در کاوش‌های باستان شناختی مترو شیراز گفت: «مسئولیت کاوش با ناظر نیست و با سرپرست کاوش‌های باستان شناختی است و ناظر پروژه فقط مسئول حفظ استانداردهای لازم است و ما هم استانداردها را رعایت می‌کنیم».
رئیس دانشگاه هنر شیراز بدون پاسخ دادن به این پرسش که چه آثاری در کاوش‌های باستان شناختی مترو بافت تاریخی شیراز یافت شده‌اند، درباره سرنوشت آثار منقول و غیرمنقول یافت‌شده در این پروژه گفت: «آثار منقول ابتدا ثبت و ضبط و پس از مطالعه، به اداره کل میراث فرهنگی استان فارس تحویل می‌شوند. در صورت کشف آثار و بقایای معماری هم مطالعات باستان‌شناسی بر آن‌ها انجام و با تعیین عرصه و حریم، مرمت و حفاظت می‌شوند.»
فعالان میراث فرهنگی می‌گویند بیم آن می‌رود نظیر آنچه در جریان احداث تونل مترو در بافت تاریخی اصفهان رخ داد، در شیراز تکرار شود. همچنین این نگرانی وجود دارد که اشیای تاریخی نویافته از جمله سکه‌های طلا به دست سوداگران بیفتند و به سرنوشت سکه‌هایی دچار شوند به‌تازگی در حراجی نیویورک فروخته شدند.
در جریان احداث پیاده‌راه کمر زرین و گودبرداری‌های تونل مترو در محدوده مسجد عتیق اصفهان هم باستان‌شناسان به‌تناوب هشدار دادند که عملیات عمرانی در محوطه تاریخی ناشناخته شهر به نابودی لایه‌های تاریخی آنجا منجر خواهد شد.
مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان در پاسخ به این نگرانی‌ها، ادعا می‌کردند که گودبرداری‌های عمرانی به اشیا و بقایای تاریخی موجود در این محوطه آسیبی وارد نمی‌کند، اما چیزی نگذشت که بازار خریدوفروش عتیقه و اشیای باستانی در اصفهان رونق گرفت؛ زیرا در جریان گودبرداری‌های گذر کمر زرین و ایستگاه مترو امام علی در حریم مسجد عتیق اصفهان و حفاری‌های پنهانی، شمار قابل‌توجهی اشیای عتیقه و زیرخاکی کشف شد. تا آنجا که سامان سوتیجی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی، گفت این مسئله‌ای قابل‌تامل است که درصدی از مردم اصفهان به شغل تجارت زیرخاکی روی آورده‌اند.
دی‌ماه سال گذشته نیز سه قطعه سکه باستانی ایران در حراج سی‌ان‌جی نیویورک فروخته شدند. برگزارکنندگان این حراج پیش‌تر نیز از ۱۵ سکه دوره هخامنشی و ساسانی رونمایی کرده بودند؛ سکه‌هایی که به محوطه‌های باستانی بیضا در استان فارس تعلق داشتند و تنها سه قطعه از ۶۰۰ سکه باستانی بودند که حفاران غیرمجاز یک سال قبل، در پی غارت این محوطه باستانی از ایران خارج کردند. مسئولان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی هم نتوانستند به برگزارکنندگان حراج سی‌ان‌جی نیویورک اثبات کنند که سکه‌های باستانی از ایران قاچاق شده‌اند.
