دیدارهای متعدد وزیر خارجه ایران که معلوم نیست نتیجه‌شان چیست. آه کشیدن اروپایی‌ها از مواضع دولت ترامپ. شاخ به شدن آمریکا با چین. دوباره ماه فوریه فرا رسید و روز جمعه این هفته، که گرچه برای بیشتر مردم دنیا به عنوان روز «ولنتاین» شناخته می‌شود، برای دنیای دیپلماسی بیش از هر چیز روز آغاز همایش امنیتی مونیخ بود؛ مهمترین نشست این‌چنینی در سطح جهان که برای ۵۶مین سال، در هتل قرن نوزدهمی بایریشر هوف در مونیخ برگزار شد. این نشست امروز (یکشنبه) به پایان رسید.
جواد ظریف در چند سال گذشته از مونیخ به عنوان یکی از مجامع اصلی برای مطرح کردن و پیش‌برد مواضع جمهوری اسلامی ایران استفاده کرده است. همین بود که امسال، بعضی از نمایندگان مجلس آلمان از برگزارکنندگان خواسته بودند مانع حضور ظریف شوند. برخی از ایرانیان هم‌نظر با آن‌ها هم در خیابان‌های مونیخ، با عکس‌هایی از کشته‌شدگان آبان‌ماه تظاهرات کردند و علیه ظریف شعار دادند. آنان بخشی از چهار هزار نفری بودند که دیروز در مونیخ علیه برخی مقامات حاضر تظاهرات کردند. یک مرد عراقی نیز در اعتراض به وضعیت موجود در کشورش کوشید تا خود را به آتش بکشد.
وزیر خارجه پرکار ایران اما در سه روز حضور خود در مونیخ، کوشید تا بیشترین تعداد ممکن دیدارهای دیپلماتیک را انجام دهد. او با جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا، و مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، و همچنین با همتایان خود از چین، روسیه، آلمان، فرانسه، ژاپن، عمان، کویت، ایتالیا، اسلوونی، عراق، کرواسی، فنلاند، جمهوری چک، واتیکان، کانادا، ترکیه، اوکراين و اسپانیا، دیدار کرد. از جمله دیدارهای به‌نظر پرتنش، دیدار او با همتای فرانسوی‌اش، ژان ایو له دریان، بود که در آن، وزیر خارجه فرانسه خواهان آزادی دو شهروند بی‌گناه فرانسوی محبوس در ایران، فریبا عادلخواه و رولان مارشال، شد.
سخنان ظریف در مونیخ، در گفت‌وگویی که با لیز دوست، خبرنگار بی‌بی‌سی، انجام داد، مطرح شد. مهمترین بخش سخنان او جایی بود که گفت، در پی کشته شدن قاسم سلیمانی، عربستان سعودی به ایران پیام داده است و خواهان مذاکره شده است، اما سپس پاسخ ایران را بی‌جواب گذاشته است. ظریف دوباره بر خواست ایران برای گفت‌وگو با عربستان تاکید کرد. وزیر امور خارجه عربستان هم اما در مونیخ بود و با تکذیب حرف‌های ظریف، گفت که کشورش هیچ پیامی به تهران نفرستاده است. فیصل بن حرفان گفت، پیش از گفت‌وگوی ریاض با تهران، ایران باید «رفتار مخّل ثبات» خود را عوض کند و مذاکره باید بر سر «عوامل اصلی بی‌ثباتی» باشد.
ظریف همچنین گفت که تلاش‌های فرانسه و ژاپن برای میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن به بن‌بست خورده است، چون ترامپ معتقد است که رژیم ایران در حال سقوط است. ظریف گفت، به نظر او ترامپ مشاوران خوبی ندارد و از زمان خروج از برجام تا کنون منتظر سقوط جمهوری اسلامی بوده است.
اروپا علیه آمریکا ، آمریکا علیه چین
نشست مونیخ از منظر تاریخی، محفلی برای هماهنگ‌سازی سیاست خارجی اروپا و آمریکا بوده است، اما در سه سالی که از استقرار دولت ترامپ می‌گذارد، هماهنگی، بیشتر به رویارویی بدل شده است. دولت ترامپ در مسایل مهمی همچون برجام با اروپایی‌ها اختلاف جدی پیدا کرده است. البته به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها تا حدود زیادی به ساکن کاخ سفید عادت کرده‌اند و امسال بعضی مقامات ارشد اروپایی، مثلا امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، بیش از آن که علیه مواضع دولت آمریکا سخن بگویند، به آن بی‌توجهی کردند. اما موضوعی که برای همایش امسال انتخاب شده بود، خود نشان از نگرانی‌های قاره سبز می‌دهد: «بی‌غربیّت».
بر خلاف ماکرون که حتی یک بار هم اسم ترامپ را نیاورد، فرانک والتر اشتاین‌مایر، رئیس جمهوری آلمان که ایرانی‌ها او را بیشتر به عنوان وزیر خارجه‌ای که در مذاکرات منجر به برجام نقشی کلیدی داشت به خاطر می‌آورند، مستقیما ترامپ را به نقد کشید. او گفت: «نزدیک‌ترین متحد ما، آمریکا، اکنون دولتی دارد که نفس مفهوم جامعه بین‌المللی را رد می‌کند.»
هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، نیز با انتقاد از ترامپ گفت، امروز چین و روسیه دارند جای خالی آمریکا را در نظام جهانی پر می‌کنند. آقای ماس گفت: «تصمیمات راجع به آینده خاورمیانه به جای ژنو و نیویورک، در آستانه و سوشی گرفته می‌شوند.»
پمپئو اما در سخنان خود از پیشنهادهای آمریکا به اروپا گفت. از جمله این خواست از اروپایی‌ها که به شرکت چینی هوآوی اجازه ساختن زیرساخت‌های اینترنتی «پنج جی» را ندهند و به گاز روسیه که با پروژه جدید «نورد استریم ۲» راحت‌تر به اروپا خواهد رسید، بیش از حد اتکا نکنند.
پمپئو در سخنان خود تنها یک بار نام ترامپ را آورد، اما با زبان آشنای او سخن گفت: «خوشحالم گزارش دهم که در خبر مرگ ائتلاف اروپا و آمریکا، به شدت مبالغه شده است. غرب دارد پیروز می‌شود و ما داریم با هم پیروز می‌شویم.» او گفت، «کشورهای آزاد» بیش از «هر الگوی دیگری در تاریخ تمدن» به موفقیت رسیده‌اند، و افزود: «مردم آسیب‌پذیر جهان جان خودشان را به خطر نمی‌اندازند تا غیرقانونی، به کشورهایی مثل ایران یا کوبا برسند.»
وزیر خارجه آمریکا بخش عمده سخنرانی ۱۶ دقیقه‌ای خود را به حمله به چین اختصاص داد. همکار او، مارک اسپر، وزیر دفاع، نیز به پکن حمله کرد و گفت: «حزب کمونیست چین تحت رهبری رئیس جمهوری شی ژینپینگ، سریع‌تر و بیشتر به سوی جهت غلط می‌رود؛ افزایش سرکوب داخلی، سیاست‌های اقتصادی غارتگرانه‌تر …، و موضع نظامی تهاجمی‌تر.»
آقای اسپر اما همچنین گفت که کشورش در پی تخاصم با چین نیست، و به کمک آمریکا به چین در زمینه ویروس کُرونا اشاره کرد.
رابرت منندز، سناتور نیوجرسی و دموکرات ارشد کمیته روابط خارجی مجلس سنا، نیز در مونیخ حضور داشت. او گفت که روابط اروپا و آمریکا زمانی بهتر می‌شود که واشنگتن به آرمان‌های مشترک خود با اروپا بپردازد و «نه این که برایشان سخنرانی کنیم.»
چین پاسخ محکمی به آمریکا داد. وانگ یی، وزیر خارجه چین، در سخنان خود گفت: «غرب باید باور ناخودآگاهی را که به برتری تمدن خود دارد، کنار بگذارد و تعصبات و نگرانی‌هایش راجع به چین را رها کند. می‌بایست انتخاب‌های مردم چین را بپذیرد و از توسعه و رستاخیز یک کشور عمده در شرق که نظامی متفاوت از غرب دارد، استقبال کند.»
در بخش پرسش و پاسخ، آقای وانگ تندتر سخن گفت و خطاب به ولفگانگ ایشینگر، رئيس همایش مونیخ، اظهار داشت: «نمی‌خواهم وقت‌مان را برای واکنش به تمام حرف‌های آن‌ها تلف کنم. خیلی ساده می‌توانم بگویم که تمام تهمت‌های آن‌ها علیه چین دروغ است.»
سایر مسایل
همایش شلوغ مونیخ از مهمترین گردهمایی سران کشورها و دیپلمات‌ها و مقام‌های امنیتی و نظامی جهان است و در جنب آن، همیشه رویدادهای مهم متعددی رخ می‌دهد. در نشست امسال، شاهد حضور مارک زوکربرگ، مدیرکل فیس‌بوک، و ینس استولنبرگ، دبیرکل ناتو، نیز بودیم.
آقای ایشینگر در سخنان ابتدایی خود در روز جمعه، از «ناکامی نابخشودنی» جامعه جهانی در حل تخاصم‌های داخلی در سوریه و لیبی گفت. اما در بعضی زمینه‌ها خبرهای مثبت‌تری در مونیخ به گوش رسید. مثلا این که در جنب نشست، صربستان و کوزوو (با آن که صربستان، استقلال کوزوو را به رسمیت نمی‌شناسد و آن‌را بخشی از خاک خود می‌داند) توافقی تحت نظر آمریکا امضا کردند که به موجب آن، ارتباطات جاده‌ای و ریلی بین پایتخت‌های دو کشور برقرار می‌شود.
در زمینه عراق، ژنرال تاد والترزِ آمریکایی گفت که ناتو به زودی پایگاه تعلیماتی خود را که در پی ترور سلیمانی، استفاده از آن معلق شده بود، دوباره با حضور ۵۰۰ نیرو به راه می‌اندازد. وزرای دفاع ائتلاف علیه داعش، از جمله آقای اسپر، نیز در دیدار با یکدیگر تاکید کردند که این گروه تروریستی هنوز نابود نشده است و تلاش‌ها علیه آن باید ادامه پیدا کند.
از دیگر اتفاقات مونیخ امسال:
دیدار سرگئي لاوروف و مولود چاووش‌اوغلو، وزرای خارجه روسیه و ترکیه ، در مورد سوریه. آخرین مراحل جنگ در استان ادلب سوریه، باعث بروز اختلافات جدی بین آنکارا و مسکو شده است.
پمپئو گفت که آمریکا در مذاکرات خود با طالبان در افغانستان پیش‌رفت داشته است، و ترامپ گفته است که توافق صلح بین واشنگتن و طالبان «بسیار نزدیک» است.
جوزپ بورل، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از طرح ترامپ برای صلح بین اسرائیل و فلسطین انتقاد کرد و گفت، وزرای خارجه اتحادیه اروپا باید طرح‌های خود را ارائه دهند.
بریتانیا غایب بزرگ امسال بود. نه تنها بوریس جانسون، که وزرای خارجه و دفاع بریتانیا نیز حاضر نبودند و دیپلمات‌هایی در سطوح پایین‌تر حضور داشتند.
