میدان مارلن دیتریشِ پایتخت آلمان، هر سال هنگام برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم برلین (برلیناله) به کانون پرجنب‌و‌جوش دیدار و تبادل فرهنگی دست‌اندرکاران و دوستداران فیلم و سینمای جهان تبدیل می‌شود. 

امسال ولی در این میدان کوچک که در نزدیکی مرز میان برلین غربی و آلمان شرقی سابق واقع شده، حال و هوای دیگری موج می‌زند. چون این جشنواره، در این ماه هفتادمین دوره برپایی خود را جشن می‌گیرد؛ آن هم با مدیریت جدیدی که برای نخستین بار از دو نفر تشکیل شده است: کارلو چاتریان و ماریته ریسنبک. اولی ریاست هنری و دومی‌مدیریت اجرایی برلیناله را به عهده دارند. 

چاتریان، تجربه ۷ سال ریاست جشنواره لوکارنو و ریسنبک، سابقه همکاری طولانی در بخش بازاریابی «جرمن فیلم» را در کارنامه خود دارند. این دو از سوی «کمیته جستجوگرِ» منتخب نهادها و اتحادیه‌های فیلم و سینمای آلمان، پس از یک سال پژوهش و پرس و جو، برگزیده شده‌اند.

دستپخت مدیریت جدید

 برنامه‌ای که ریاست دونفره برلیناله برای این دوره تدارک دیده‌اند، ۳۴۰ فیلم از بیش از ۷۰ کشور را در بخش‌های چهارده گانه جشنواره در برمی‌گیرد. 

در قسمت مسابقه ۱۸ فیلم نشان داده می‌شود که ۶ اثر از میان آنها، ساخته کارگردانان زن است. دو فیلم آمریکایی بخش رقابتی، پیشتر در جشنواره‌های دیگر به نمایش درآمده‌اند: «هرگز، به ندرت، گاهی‌اوقات، همیشه» ساخته الیزا هیتمن و «نخستین گاو» از کلی رایکارت. 

ظاهرا چاتریان، بر خلاف مدیریت گذشته، پیش شرط دعوتِ یک فیلم به بخش مسابقه را، نخستین نمایش جهانی آن نمی‌داند. او در این رابطه در مصاحبه‌ای گفته است: «من به شخصه یک فیلم قوی را که به تازگی در جایی نمایش داده شده، به فیلمی‌ که کیفیت خوبی ندارد و هنوز جایی نمایش داده نشده، ترجیح می‌دهم.»

گشایش جشنواره

فیلمی‌ که در مراسم گشایش این دوره برلیناله در شامگاه پنجشنبه بیستم فوریه نشان داده می‌شود، با این حال نمایش اول خود را تجربه می‌کند: «سال سلینجر من» از کارگردان و فیلمنامه‌نویس کانادایی، فیلیپ فالاردیو. 

این فیلم با الهام از رمانی به همین نام، نوشته جوانا راکوف، نویسنده آمریکایی، ساخته شده است و در آن بازیگران پرآوازه‌ای چون سیگورنی ویور و مارگارت کواللی نقش‌های اصلی را بازی می‌کنند.

«سال سلینجر من» برهه‌ای از زندگی نویسنده جوان وبلندپروازی (جوانا راکوف) را به تصویر می‌کشد که به عنوان دستیار ادبی در بنگاه نشری کار می‌کند که آثار جی ‌دی سلینجر، نویسنده بنام آمریکایی، در آن منتشر می‌شود. وظیفه او پاسخ دادن به نامه‌های هواداران این نویسنده است. این شغل، جوانا را که سودای نویسندگی در سر می‌پروراند، با مسائل و پرسش‌های هستی‌شناسانه درگیر می‌کند. او باید به پرسش‌ها به گونه‌ای پاسخ دهد که خواننده تصور کند، شخص سلینجر به او جواب داده است.

شناسه‌های گزینش

مهم ترین بخش برلیناله را قسمت مسابقه آن تشکیل می‌دهد. امسال به نظر می‌رسد که مدیریت جدید معیار گزینش فیلم‌ها را بر سه پایه استوار کرده است: دعوت از کارگردانانی که پیشتر در برلیناله شرکت و جوایزی دریافت کرده‌اند، مانند سالی پاتر، که امسال فیلم «جاده‌های نرفته» را نمایش می‌دهد و ابل فرارا، که فیلم «سیبری» را در این دوره معرفی می‌کند. این گزینش به تماشاگر فرصت می‌دهد، تحولات احتمالی یا تغییرات سبک سینماگر را محک بزند.

دومین شناسه، معرفی کارگردانان جوان است که کارهای اولیه آنان آینده درخشانی را نوید می‌دهند. در این دوره، فیلم‌های ۴ کارگردان جوان به نمایش در می‌آیند. برهان قربانی با دومین فیلم بلند خود «برلین میدان الکساندر» و کائتانو گوتاندو و مارکو دوترا با درام تاریخی «همه مرده‌ها» از جمله این سینماگرانند.

سومین معیار، به «طرح جنسیتی ۵۰-۵۰» برلیناله برمی‌گردد که دیتر کاسلیک، مدیر هنری پیشین برلیناله، در فوریه سال پیش امضا کرد. فستیوال برلین، نخستین جشنواره جهانی است که به طور رسمی‌ متعهد شده، امکانات برابر در اختیار سینماگران و دست‌اندرکاران زن و مرد سینما قرار دهد.

تغییرات مدیریت جدید

هر چند مدیریت دو نفره برلیناله همواره تاکید کرده که قصد ایجاد دگرگونی‌های اساسی در سیاست‌های گذشته آن را نداشته است، می‌توان تغییرات چندی را در برنامه‌های آن دید؛ از جمله این که امسال، برخلاف سال ۲۰۱۹ هیچ فیلمی ‌که از سوی شبکه نتفلیکس تهیه شده باشد، به بخش رقابتی راه نیافته است. 

گویا مسئولان برلیناله و نتفلیکس بر سر چگونگی اکران فیلم‌های ساخت این شبکه در سینماها، به توافق نرسیده‌اند. با این حال چاتریان امکان همکاری با این شبکه را که در سراسر جهان بیش از ۸۰ میلیون مشترک دارد، منتفی نمی‌داند و می‌گوید که درها به روی تولیدات آن در دوره‌های آتی بسته نیست.

از تغییرات ناخواسته‌ای که در برنامه این دوره رخ داد، تعلیق جایزه آلفرد باوئر است که هر ساله به نام نخستین دبیر جشنواره، به «فیلم‌های تاثیرگذار» تعلق می‌گرفت. در بیانیه برلیناله که روز ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰ منتشر شد، علت این تعلیق «کشف» اسنادی عنوان شده است که نشان می‌دهند، باوئر در بخش سینمایی وزارت تبلیغات حزب هیتلری ناسیونال سوسیالیسم که یوزف گوبلز آن را اداره می‌کرد، "مقام مهمی" داشته است. 

بر اساس نوشته روزنامه معتبر «دی تسایت» به عنوان مثال باوئر درباره سرنوشت کارگردانان، بازیگران، فیلمبرداران و دیگر عوامل فیلم تصمیم می‌گرفته و بر حسب سلیقه و پسند خود، یکی را به خط اول جبهه و دیگری را پشت دوربین می‌فرستاده است.

نازی سینمادوست

آلفرد باوئر، حقوقدانی بود که مدرک دکترای خود را در رشته حقوق فیلم و مولف در سال ۱۹۳۸ گرفت و از آن پس تا هنگام مرگش (۱۹۸۶) با حکومت‌های گوناگون، از نازی‌ها گرفته، تا واحدهای نظامی‌آمریکایی و بریتانیایی در برلین پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ و دولت‌های متعدد آلمان فدرال همکاری داشته است. 

پیشینه گرایش‌ها و فعالیت‌های او در آلمان نازی، در کتاب «فیلم و حکومت» که ولفگانگ بکر، نویسنده و سینماگر معروف این کشور، در سال ۱۹۷۳ منتشر کرد، با ارائه سند و مدرک آمده است. باوئر در این تاریخ هنوز مدیریت برلیناله را به عهده داشت. شاید به همین دلیل افشاگری بکر، واکنش جامعه سینمایی و رسانه‌های آلمان را برنیانگیخت و پیامدهایی به همراه نداشت.

انتصاب این حقوقدان سینمادوست در سال ۱۹۵۱ به عنوان نخستین دبیر برلیناله، خالی از جنجال و اعتراض و انتقاد نبود. ولی از آنجا که مسئولان نظامی‌آمریکایی در برلین، برپایی جشنواره را برای برقراری روابط فرهنگی آلمان با جهان ضروری می‌دانستند، «آشوب‌ها» را در نطفه خفه کردند. هزینه‌های برگزاری اولین دوره فستیوال که آلفرد هیچکاک، کارگردان پرآوازه بریتانیایی هم در آن شرکت داشت، از بودجه نظامی‌آمریکا تامین شد.

هیئت هفت‌نفره

داوری درباره برتری فیلم‌های بخش مسابقه برلیناله این دوره، به عهده هیئتی هفت‌نفره با ریاست جرمی‌آیرونز، هنرپیشه معروف بریتانیایی گذاشته شده است که بیش از ۴۰ سال در فیلم‌های ژانرهای گوناگون بازی کرده است. او در سال ۱۹۹۱ برای بازی درخشان خود در فیلم «برگشتن بخت» جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد را از آن خود کرد.

دیگر اعضای هیئت داوران بخش رقابتی را برنیس بژو (بازیگر فرانسوی‌ ـ آرژانیتی)، آن‌ماری یاسر (کارگردان فلسطینی)، کلبر مندونسا فیلیو (کارگردان و منتقد برزیلی)، لوکا مارینلی (بازیگر ایتالیایی)، کنت لونرگان (فیلمنامه‌نویس و کارگردان آمریکایی) و بتینا بروکمپر (تهیه‌کننده آلمانی) تشکیل می‌دهند.

بزرگداشت دو سینماگر زن

خرس‌های افتخاری این دوره، به دو سینماگر برجسته زن جهان اهدا می‌شود: هلن میرن، بازیگر مشهور بریتانیایی، خرس افتخاری یک عمر فعالیت هنری را دریافت می‌کند. میرن تا کنون در ده‌ها اثر سینمایی و تلویزیونی بازی و تا کنون جوایز بسیاری از جمله اسکار، گلدن گلوب و بفتا را از آن خود کرده است.

جایزه دوربین برلیناله نیز به اولریکه اوتینگر، مستند ساز، نقاش و هنرمند نوگرای آلمانی اهدا می‌شود. او فعالیت سینمایی خود را از سال ۱۹۷۲ آغاز کرده و تاکنون بیش از ۲۵ فیلم مستند بلند و کوتاه ساخته است. تازه‌ترین کار او با عنوان «پاریس کالگرام» در این دوره در بخش برلیناله ویژه جشنواره به نمایش در می‌آید. این فیلم درباره زندگی و سروده‌های ژیلام آپولینر، شاعره معروف و صاحب سبک فرانسوی، است که اشعار خود را بر اساس نظم هندسی کالگرام می‌نوشت یا به عبارتی نقاشی می‌کرد.

برلیناله امسال کمی ‌دیرتر از هر سال، از بیستم فوریه تا یکم مارس برگزار می‌شود.