به نظر می‌رسد با رد صلاحیت‌های گسترده و حضور کم‌رنگ و انصراف برخی از کاندیداهای زن برای شرکت در این دوره از انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران، چهره مردانه مجلس حفظ خواهد شد.

چهار دهه از عمر مجلس گذشته است و از مجموع دو هزار و ۸۹۰ نماينده‌اي كه در اين چهار دهه وارد مجلس شده‌اند، تنها ۹۵ زن بر کرسی‌های آن تکیه زده‌اند.

زنانی که در دوره قبل نماینده بودند، پروانه سلحشوری و فاطمه حسینی، نمایندگان تهران، در انتخابات مجلس یازدهم ثبت‌نام نکردند، ولی ۱۵ تن از زنان عضو مجلس دهم برای شرکت در انتخابات این دوره اعلام آمادگی کردند، که به واسطه نظارت استصوابی،۶ تن از آنان رد صلاحیت شدند. 

به گزارش خبرگزاری «ایرنا»، سید اسماعیل موسوی، سخنگوی ستاد انتخابات کشور، با بیان آنکه تعداد کل داوطلبان ثبت‌نام برای انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی ۱۶ هزار و ۳۳ نفر بوده است، گفت: «از این تعداد، ۷هزار و ۱۵۷ نفر تایید صلاحیت شدند و از میان کل تعداد تایید صلاحیت‌شدگان، ۷۸۲ زن و ۶ هزار و ۳۷۵ نفر مرد هستند.»

روشن است که میزان مشارکت زنان در این دوره از انتخابات مجلس افت کرده است. چنانچه شهیندخت مولاوردی‌، معاون سابق امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و فعال حوزه زنان (که خود نیز از رد صلاحیت‌شده‌های نمایندگی مجلس یازدهم است) در گفت‌و‌گو با «اعتماد» گفته است: «در این دوره شاهد کاهش چشم‌گیر داوطلبان و ثبت‌نام‌کنندگان زنان هستیم، چه در مقایسه با زنانی که در دوره قبل ثبت‌نام کرده بودند، و چه در مقایسه با مردان در این دوره. پس از اعلام نتایج صلاحیت‌ها هم شاهد ریزش‌هایی بودیم یا بعضا خانم‌هایی که تایید صلاحیت شده بودند، انصراف دادند.»

وی با اشاره به آن که در فهرست‌ها حداکثر شاهد حضور ۵ یا ۶ زن هستیم، گفته است: «به‌نظر می‌رسد تعداد زنان مجلس یازدهم از مجلس دهم کمتر خواهد بود. البته در استان‌ها هم زنانی هستند که تایید صلاحیت شده‌اند و برای کسب رای تلاش می‌کنند. به‌هرحال، امیدواریم تعداد زنان خیلی کمتر از مجلس دهم نباشد.»

به گفته دبیرکل جمعیت حمایت از حقوق بشر زنان، حوزه انتخابی تهران فقط ۲۰۱ کاندیدای زن دارد که این تعداد اندک نیز چندان جای چشم‌گیری در فهرست‌های انتخاباتی ندارند. کاهش حضور زنان در مجلس، اثرگذاریِ دیدگاه‌ها و پیگیری مطالبات آنها را نیز کاهش خواهد داد. مولاوردی می‌گوید: «جای نگرانی هم هست که چه‌کسانی و با چه تفکراتی وارد مجلس خواهند شد.»

تلاش حداقلی برای حضور حداکثری

حضور ۱۷ نماینده زن برای مجلس دهم، رکوردی برای حضور زنان در مجلس ایران بعد از انقلاب ۵۷ به‌شمار می‌رود که به نظر می‌رسد مجلس یازدهم، قرار نیست به آن رکورد برسد یا از آن بگذرد. هرچند به دلیل سخت گیری‌های شورای نگهبان در تایید صلاحیت نامزدهای نمایندگی مجلس، زنانی که نماینده همه اقشار جامعه باشند، تا کنون در مجلس حضور نداشته‌اند، اما همین سهم حداقلی می‌تواند تاثیری، هرچند و هر قدر اندک، بر مطرح شدن و پیگیری مطالبات زنان بگذارد.

مجلس پنجم با ۱۴ نماینده زن، بیشترین تعداد نماینده زن را تا قبل از مجلس دهم داشته است. 

پس از مجلس پنجم، حضور زنان در خانه ملت سیر نزولی یافت و در دوره‌های هشتم و نهم، کاهش چشمگیری داشت؛ به نحوی که به ۸ نماینده زن در میان ۲۸۸ نماینده رسید.

پس از هشت سال حضور كمرنگ زنان در مجلس، مجلس دهم مجالی شد برای حضور بیشتر زنان. با این حال، آن کمیت با کیفیت همراه نبود و در نهایت منجر به تصویب طرح‌های تاثیرگذار در حوزه زنان، رویایی که زنان با انتخاب همتاهای خود در سر می‌پروراندند، نینجامید.

حضور ۱۷ نماینده زن در مجلس دهم که گوی سبقت را از مجلس پنجم ربوده بود، زمینه‌ساز تلاش آنها برای گرفتن کرسی‌های بیشتر شد. فراکسیون زنان مجلس در این دوره برای حضور بیشتر زنان در آن نهاد تلاش بسیاری کرد، از جمله تدوین طرحی برای اختصاص سهمیه ورود نمایندگان زن به مجلس که حضور آنها را در خانه ملت تضمین کند، ولی آن طرح فقط ۶۳ رای موافق داشت و به نتیجه نرسید.  

رئیس فراکسیون زنان مجلس با انتقاد از این که سهمیه خاصی برای ورود بانوان به مجلس وجود ندارد، در گفت‌وگو با «ایرنا» عنوان کرده بود: «رای مردم به ۱۷ نماینده زن در انتخابات مجلس دهم، نشان داد که جامعه خواهان حضور بیشتر نمایندگان زن در خانه ملت است. با توجه به قانون (کنونی) انتخابات، ممکن است در یک دوره چند نماینده زن به مجلس راه پیدا کنند و در دوره‌ای دیگر هیچ زنی رای نیاورد.» پروانه سلحشوری، یکی از دلایل حضور دو برابری زنان در مجلس را اختصاص سهمیه احزاب به بانوان دانسته و گفته بود: «در انتخابات مجلس نیز زنان با قرار گرفتن در فهرست احزاب توانستند در مجلس حضور یابند.» 

او در ادامه، از سهمیه‌هایی که در کشورهای همسایه برای ورود بانوان به مجلس در نظر گرفته شده است، سخن گفته بود. در کشورهایی مانند عربستان و افغانستان، به‌ترتیب، ۲۰ درصد و ۲۷.۷ درصد کرسی‌های مجلس به زنان اختصاص دارد و در کشور پاکستان نیز ۷۰ نماینده زن باید در مجلس حضور داشته باشند. سلحشوری از طرحی خبر داده است که با همکاری مرکز پژوهش‌ها در مجلس، در حال تدوین است. 

او گفته است: «تلاش داریم برای ورود زنان به خانه ملت، سهمیه خاصی در نظر بگیریم. یکی از پیشنهادهای فراکسیون زنان در شهرهای بیش از یک نماینده، اختصاص سهمیه حداقل به یک زن به نسبت نمایندگان آن شهر است که البته این پیشنهاد به جز کلان‌شهرهاست». 

این نماینده تهران در مجلس دهم، همچنین عنوان کرده است: «با وجود دو برابر شدن تعداد زنان در مجلس دهم نسبت به مجالس قبلی، حضور نمایندگان زن در این مجلس فقط شش درصد است که البته این هم سهمیه زنان نیست و ممکن است در مجلس آتی هیچ زنی در مجلس رای نیاورد. هنوز جزئیاتی از طرح فراکسیون زنان منتشر نشده است و قرار است بعد از تکمیل طرح اطلاع رسانی شود.»

حضور بی اثر

اما آیا حضور بیشتر زنان نماینده در مجلس می‌تواند برای دستیابی به حقوق زنان مفید واقع شود؟ 

زنان که با نظارت استصوابی شورای نگهبان زیر تیغ رد صلاحیت می‌روند و امکان حضور در مجلس نمی‌یابند، صدایی هم در جامعه نخواهند داشت. 

بر آن مبنا، نماینده‌های زن حاضر در مجلس، نماینده اکثریت زنان نیستند. این امر، در عملکرد زنان در مجلس نهم نمود عینی یافت. در مجلس نهم، زنان نماینده نه تنها تلاشی برای احقاق حقوق زنان نکردند، بلکه شرایط را برای زنان دشوارتر کردند و محدودیت‌های بیشتری برای زنان و دختران جامعه رقم زدند.

نمونه آن، قانون حمایت از حقوق خانواده است، از مصوبات مجلس نهم، که اجازه ازدواج مجدد بدون رضایت همسر را برای مردان تامین می‌کرد. طرح ساعات کار زنان و جداسازی دختران از پسران در دانشگاه‌ها نیز از جمله طرح‌های مجلس نهم بود. روشن است که حضور زنان در مجلس‌هاهی یکم تا سوم نیز بیشتر حضوری نمایشی یا فرمایشی بود.

اما حضور زنان بیشتر در مجلس دهم نیز دردی از خواسته‌های زنان دوا نکرد و طرح‌های مهمی چون مخالفت با کودک‌همسری را نیز نتوانست تایید کند، چرا که اکثریت مجلس، یعنی مردان، روحانیون، و به ویژه کمیسیون قضایی مجلس، مخالفان جدی آن طرح بودند. لایحه جزئیات اعطای حق شهروندی به کودکان مادران ایرانی که با مردان خارجی ازدواج کرده‌اند نیز پس از تصویب در مجلس دهم، توسط شورای نگهبان رد شد.

شاید تنها دستاورد مهم زنان نماینده مجلس دهم، اجازه حضور زنان در استادیوم‌ها بود با حمایت و پیگیری نمایندگان زن همراه شد. 

سهم کاندیداتوری زنان در ده دوره انتخابات مجلس

بر اساس اعلام وزارت کشور، کاندیداتوری زنان در دوره دهم انتخابات مجلس نسبت به دوره پیش از آن، یعنی دوره نهم، از هشت درصد به ۱۱ درصد افزایش‌ یافت که نمایانگر رشد سه‌ درصدی نامزد شدن زنان برای شرکت در انتخابات مجلس است.

بر اساس اعلام وزارت کشور، در انتخابات مجلس نهم شورای اسلامی ایران در سال ۱۳۹۰، ۲۴۹ زن نامزد شرکت در انتخابات شدند که از آن تعداد تنها ۹ تن به مجلس راه ‌یافتند. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که در دوره هفتم انتخابات مجلس در سال ۱۳۸۲، ‌تعداد ۸۲۸ زن نامزد انتخابات شدند که از میان آنان ۱۲ تن به مجلس راه یافتند. بنابراین، در میان ۹ دوره انتخابات گذشته مجلس، دوره هفتم توانست زنان بیشتری را در خود جای دهد. 

شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده، نیز در روزهای منتهی به انتخابات مجلس دهم گفت: «حدود ۱۱ درصد ثبت‌نام کنندگان نامزدهای انتخاباتی در مجلس شورای اسلامی را زنان تشکیل می‌دهند و برای ما حضور زنان جهت ثبت‌نام مهم بود که امیدواریم در مرحله بعدی، زنان در مجلس شورای اسلامی حضور جدی یابند.»

در مجلس‌های  اول تا سوم، در هر مجلس ۴ نماینده، در مجلس چهارم ۹ نماینده، در مجلس پنجم ۱۴ نماينده، در مجلس ششم و هفتم ۱۳ نماينده، در مجلس هشتم ۸ نماينده، در مجلس نهم ۹ نماینده و در مجلس دهم ۱۷ نماینده زن، در مجلس حضور داشته‌اند.