در یک برنامه تلویزیونی، مشاور سلامت دولت بریتانیا گفت: «اگر در این دوران [شیوع ویروس کرونا] احساس می‌کنید که زندگی عادی دارید، حتما به یک مشاور مراجعه کنید.» بیان این جمله نشان می‌دهد که بسیاری از کشورهای جهان امروز در شرایطی غیرعادی قرار دارند، همه چیز تحت تاثیر ویروس کشنده کرونا قرار گرفته است، و نمی‌توان انتظار داشت که دنیای این روزها دنیایی شبیه چند ماه پیش باشد. 

اما این سوال هم مطرح است که آیا دنیای پس از پایان فراگیری جهانی کرونا هم به همین شکل خواهد بود؟ پاسخ این سوال برای بسیاری از کارشناسان مشخص نیست، اما آنچه همه بر آن توافق دارند، اثرات طولانی مدت اقتصادی است. اقتصاد جهان به این سادگی به حالت قبل باز نخواهد گشت و شاید دورانی سخت‌تر از بحران اقتصادی مالی ۰۷-۲۰۰۸ در انتظار باشد. اما نکته‌ای که کمی موجب آرامش خاطر می‌شود، تمهیدات اقتصادهای بزرگ برای مقابله با آن است. ولی این آرامش موجب نشده است و نخواهد شد که نگرانی از دامنه تاثیرات اقتصادی کرونا که احتمالا تا پایان سال ۲۰۲۱ ادامه خواهد داشت، رفع شود. 

آمارهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان می‌دهد که رشد اقتصادی کشورهای بزرگ جهان در این دوران با کاهش شدیدی روبه‌رو می‌شود و حتی هشدار داده می‌شود که برخی از این اقتصادها به دوره رشد منفی وارد خواهند شد. یعنی یک زنگ خطر جهانی. بی‌راه نیست که حالا سران ۲۰ کشور صعنتی جهان برای مقابله با این بحران، نزدیک به ۵ هزار میلیارد دلار به اقتصاد جهانی تزریق خواهند کرد. آنها به خوبی می‌دانند که دیگر «عطسه چینی» نیست که دنیای اقتصاد را تکان خواهد داد، بلکه حالا باید مراقب اقتصادهای کوچک هم بود. 

یکی از مهمترین بخش‌های اقتصاد جهان که در معرض تهدیدی جدی قرار دارد، صنعت هواپیمایی جهان است. این خطر نه فقط برای شرکت‌های هواپیمایی، بلکه برای قطعه‌سازان و بخش خدماتی مرتبط با آن نیز در پیش است. نمونه اول آن را می‌توان در شرکت ایرباس دید. بسیاری از خطوط هوایی، جت‌های پهن‌پیکر ۳۸۰ خود را به پارکینگ فرستاده‌‌اند. این هواپیما در صورت عدم تکمیل ظرفیت، هزینه زیادی برای شرکت‌های هواپیمایی به همراه دارد. حالا با توجه به محدودیت‌های سفر در کشورهای مختلف جهان، ایرباس ای۳۸۰ را می‌توان بزرگترین قربانی هوایی کرونا نامید. همزمان با خروج این هواپیما از مسیرهای پروازی، شرکت ایرباس اعلام کرده است که خط تولید آن را متوقف خواهد کرد و آخرین سفارش را در سال ۲۰۲۱ به مشتریان تحویل خواهد داد. هواپیمایی که با ارزش بیش از ۴۰۰ میلیون در یک زنجیره چند ملیتی تولید می‌شد، حالا باید به فهرست خاطرات پروازی شرکت‌های بزرگ بپیوندد.

حالا به سراغ خود شرکت‌های هواپیمایی برویم. جایی که شرکت‌های کوچک همچون ایزی جت، همزمان با تعلیق بخشی بزرگ یا تمام پرواز‌ها و زمین‌گیر کردن هواپیمای خود، خواهان یک تعدیل بزرگ در نیروی کار هستند. ایزی جت بریتانیا اعلام کرده است که تمام پروازهای خود را تا زمانی نامشخص متوقف کرده است. ناوگانی نزدیک به ۳۳۱ هواپیما که ۱۵۹ مقصد را پوشش می‌داد، حالا باید چشم به کمک‌های دولتی داشته باشد. کارمندان این شرکت البته از خدمات حمایتی دولت بریتانیا که ۸۰ درصد حقوق آنها را تا سقف ۲۵۰۰ پوند پرداخت می‌کند، بهره‌مند شده‌اند. اما کار در تمام کشورهای دیگر به این شکل نیست.آنچه برای ایزی جت رخ داده است، می‌توان در بعدی جهانی ضرب کرد، و بر همین اساس است که انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) اعلام کرده است که اگر این محدودیت‌ها تا سه ماه آینده ادامه یابد، شرکت‌های هواپیمایی با ۴۴ درصد کاهش فروش بلیت روبه‌رو خواهند شد؛ کاهشی که نزدیک به ۲۵۲ میلیارد دلار ارزش دارد. این وضعیت همچنین با هشدار شورای جهان سفر و جهانگردی (WTTC) روبه‌روشده است که می‌گوید، احتمال بیکار شدن ۵۰ میلیون نفر، شامل خدمه پرواز و شرکت‌های مسافرتی و گردشگری  در جهان در این بخش از صنعت به‌چشم می‌خورد. (برای مطالعه بیشتر در مورد این وضعیت، مقاله «پیامدهای شیوع ویروس کرونا برای صنعت حمل و نقل هوایی جهان» از سایون کالدر را در ایندیپندت فارسی بخوانید.)

ماه گذشته شرکت سوئیسی M1ND-SET سه سناریو برای صنعت هوانوردی جهان در سال جاری میلادی و با توجه به میزان شیوع ویروس کرونا طراحی کرده است. در حالت خفیف در پایان سال ۲۰۲۰ میزان ترافیک هوایی ۷.۱ درصد کاهش خواهد یافت. این رقم در وضعیت احتمالی میانه ۹.۶ درصد، و در حالت شدید آن به ۱۵.۲ درصد می‌رسد. این میانگین البته در میان بخش‌های مختلف جهان به صورت مساوی نیست، چنانچه در این گزارش میزان تاثیر کرونا بر صنعت هواپیمایی آسیا و اقیانوسیه نزدیک به ۲۴ درصد برآورد شده است، و در اروپا و آمریکا نزدیک به ۳ درصد. در خود اروپا وضعیت یکسان نیست. برای مثال، روسیه ۱۵ درصد،، ترکیه ۵.۷ درصد، و فرانسه و هلند هم یک نزدیک به ۵ درصد ترافیک هوایی خود را از دست خواهند داد. 

شرکت ForwardKeys هم که فروش بلیت‌های هواپیمایی در جهان را رصد می‌کند، می‌گوید تنها در آخرین هفته فوریه نزدیک به ۷۹ درصد میزان فروش بلیت به مقصد کشورهای اروپایی کاهش یافته است. این شرکت در گزارش‌های گوناگون خود که بر مبنای تحلیل داده‌های نزدیک به ۱۷ میلیون بلیت هواپیما در جهان تهیه می‌شود، می‌گوید که میزان سفرهای تابستانی در آمریکا به یک سوم کاهش یافته است، اما در جایی دیگر می‌گوید که در یک وضعیت احتمالی خوش‌بینانه، بخش بزرگی از این سفرهای تابستانی به ماه‌های بین سپتامبر تا ژانویه منتقل خواهد شد.

در ایران هم البته شرایط غیر از این نیست، با این تفاوت که صنعت هواپیمایی ایران در ماه‌های قبل از ورود کرونا به ایران هم روزهای خوبی را تجربه نکرده بود. با سرنگون شدن هواپیمای اوکراینی با موشک‌های پدافند سپاه پاسداران، بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی پروازهای خود را به مقصد ایران لغو کردند یا مسیر پروازی خود را از آسمان ایران تغییر دادند. 

مقصود اسعدی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران، از ارسال نامه‌‌‌ای به وزیر راه و شهرسازی و نیز وزیر میراث فرهنگی و گردشگی خبر داده است که در آن‌ درخواست کمک در بخش‌های گوناگون صنعت هواپیمایی و گردشگری مطرح شده است. آن نامه‌ هنوز پاسخی دریافت نکرده است. در آن نامه درخواست‌هایی همچون تعویق زمان دریافت عوارض شهرداری، تامین سوخت به صورت اعتباری و تعیین مهلت چند ماهه برای بازپرداخت، معافیت‌های مالیاتی، و همچنین استهمال اقساط بانکی مطرح شده است. اسعدی در جایی دیگر، میزان خسارت شرکت‌های هواپیمایی در ایران را نزدیک به ۲ هزار میلیارد تومان برآورد کرده است؛ ضرری که هنوز مشخص نیست به چه شکل جبران خواهد شد.

کرونا دنیای ما را تغییر داده است و اگر دولت‌ها در این دوران اقدامی نکنند، نمی‌توان چشم‌انداز روشنی به دنیای پساکرونا داشت. دنیایی که بسیاری امیدوارند در آن، یک بار دیگر بر فراز شهرهایی همچون رم و پاریس پرواز کنند و در شلوغی‌های پانتئون و شانزه‌لیزه قدم بزنند، اما عدم اقدام به‌موقع می‌تواند تمام این سفرها را با دشواری‌های فزاینده روبه‌رو کند.