سازمان بهداشت جهانی به عنوان یکی از بازوهای سازمان ملل متحد، در سال ۱۹۴۸ در ژنو تاسیس شد. اساسنامه این سازمان بر دستیابی تمام مردم جهان به بیشترین سطح سلامت تاکید دارد، و وظیفه اصلی آن، مبارزه با بیماری‌ها و در راس آن، بیماری‌های مسری شایع، و ارتقاء سطح سلامتی مردم جهان عنوان شده است. 

با آغاز و شیوع گسترده و سریع بیماری کرونا در دنیا، نقش این سازمان بیشتر از هر زمان دیگری پررنگ شده است؛ موضوعی که پس از گذشت ۷۲ سال از عمر این نهاد، موجب شده است تا عملکرد و توانایی آن محک زده شود. اگر چه سازمان بهداشت جهانی در مبارزه با بیماری‌های واگیردار دیگری همچون مالاریا، سارس و ایدز، عملکرد قابل قبولی از خود برجای گذاشته است، اما در حال حاضر  تعداد بالای مرگ و میر ناشی از ویروس کویید-۱۹ و سرعت گسترش آن در تمام نقاط جهان، موجب شده است تا عملکرد کنونی این سازمان در مقابله با این بیماری مورد قضاوت سران کشورها و مردم قرار بگیرد. 

چندی پیش، دونالد ترامپ از عملکرد این سازمان به شدت انتقاد کرد و مسئولیت آمار بالای مرگ و میر ناشی از بیماری را بر عهده این نهاد دانست. به باور رئیس جمهوری آمریکا، اعتماد به آمار و اطلاعات رسیده از سوی دولت چین به سازمان بهداشت جهانی، موجب شیوع سریع این بیماری در سراسر جهان شده است. به همین دلیل، وی در یکی از کنفرانس‌های خبری روزانه خود خبر داد که پرداخت کمک به سازمان بهداشت جهانی را به طور موقت متوقف می‌کند. این در حالی است که ایالات متحده به عنوان یکی از بزرگترین حامیان مالی سازمان بهداشت جهانی، در حدود ۴۰۰ میلیون دلار از بودجه سالیانه این سازمان را در سال ۲۰۱۹ تامین کرده بود. 

در همین پیوند، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل، در سخنانی این اقدام آمریکا را محکوم کرد و گفت: «تدابیر امنیتی همراه با زور، اقدامات بهداشتی را تضعیف می‌کند و در حالی که ملی‌گرایی و قوم‌گرایی و عوام‌گرایی و خودکامگی در حال رشد است و در بعضی کشورها رعایت حقوق بشر کاهش یافته است، این بحران جهانی می‌تواند زمینه‌ای برای اقدامات سرکوبگرانه فراهم کند که هیچ ربطی به این بحران ندارد.» 

روز پنجشنبه نیز مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، در مصاحبه‌ای که با شبکه خبری فاکس داشت، به نوعی خواستار کناره‌گیری دکتر تدروس ادهانوم، دبیر کل سازمان بهداشت جهانی شد و اعلام داشت که شاید آمریکا کمک‌های خود را به این سازمان از سر نگیرد. در حال حاضر کمک‌های مالی این کشور به آن نهاد تعلیق شده است. 

از سوی دیگر، سیاستمداران بسیاری نیز مخالف این اقدام آمریکا در شرایط بحران بیماری کرونا هستند. در داخل ایالات متحده، بسیاری از سیاستمداران دموکرات روش برخورد و اعتراض به سازمان بهداشت جهانی از طریق تعلیق بودجه را راه مناسبی نمی‌دانند. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز در سخنانی به سرنوشت مشترک تمام انسان‌ها در مقابل این ویروس مهلک اشاره کرد و به نوعی، به خطر عدم اتحاد در این شرایط اشاره داشت. او اظهار داشت: «اروپا، اروپا نیست اگر در این روزهای سخت  دست یاری و کمک به یکدیگر ندهد.»

در سراسر دنیا، هر روز بر شمار مرگ و میرهای ناشی از ویروس کووید-۱۹ افزوده می‌شود و مبتلایان و کسانی که از این پیشامد با مشکلات جدی اقتصادی روبه‌رو شده‌اند، با این پرسش مواجه هستند سازمان بهداشت جهانی که تا چه اندازه قادر بوده است از شیوع این بیماری مرگبار جلوگیری کند. 

واقعیت این است که هدف از شکل‌گیری نهادی چون سازمان بهداشت جهانی، وجود سازمانی فراملیتی است تا بدون در نظر گرفتن بسیاری از محدودیت‌ها، همچون مرز و نژاد و دیگر تفاوت‌ها، قادر باشد به موضوع سلامت نوع بشر توجه کند. همچنین، از این جهت که موضوع «حق» دانستن سلامتی تمام انسان‌ها، از موضوعات اساسی و بنیادین این سازمان است، انتظار می‌رود تا بدون در نظر گرفتن هر گونه ملاحظات سیاسی، به موضوع سلامت انسانها بپردازد. به‌ویژه به این دلیل که مسئله سلامت نوع بشر در مواجهه با بیماری‌های واگیردار و فراگیر، موضوعی نیست که با درگیر شدن بخشی از جامعه انسانی در کشور یا منطقه‌ای، بتوان دیگران را به‌سادگی از این آسیب دور نگه داشت. در مورد اخیر نیز تنها در طول چند هفته ویروس بیماری کویید-۱۹ از استان ووهان چین به سرعت در تمام دنیا فراگیر شد. در همین پیوند، نقش سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک نهاد فراملی بیش از پیش پررنگ شده است. 

دولت چین برای بار نخست در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹، مواردی از ذات‌الریه با منشاء نامعلوم را به سازمان بهداشت جهانی گزارش داده است. پس از آن، در پنجم ژانویه ۲۰۲۰، این نهاد اعلام کرد که هیچ مدرکی دال بر آن که این ویروس قابلیت سرایت از انسانی به انسان دیگر را داشته باشد، در دست نیست. مجددا در تاریخ ۱۴ ژانویه، همچنان سازمان بهداشت جهانی در حساب توییتری خود تاکید داشت که هیچ گونه مدرک روشنی درباره انتقال ویروس کرونا از انسان به انسان دیگر در دست نیست. تا آن که بالاخره در تاریخ ۲۲ ژانویه اعلام کرد که این ویروس قابل سرایت بین انسان‌ها است، و در نهایت در پایان ماه ژانویه، اعلام وضعیت اضطراری کرد. 

با این حال، با وجود اعلام  شرایط اضطراری، این سازمان توصیه و محدودیت خاصی را برای مسافرت و احتیاط‌های لازم در این باره را در آن زمان نیز اعلام نکرده بود. 

بر این مبنا، بسیاری از منتقدان عملکرد سازمان بهداشت جهانی معتقدند که موضع‌گیری این سازمان در مواجهه با این بیماری مهلک، به روشنی همراه با خطا و تاخیر بوده است و این نهاد می‌بایست از همان ابتدای دریافت اخبار ضد و نقیض از کشور چین،  با سرعت عمل بیشتری به این موضوع می‌پرداخت، و یا دست‌کم اگر از همان ابتدای ماه ژانویه با صراحت در این باره اظهار نظر نمی‌کرد، شاید کشورها با تدابیر بیشتری با این موضوع برخورد می‌کردند. 

از طرف دیگر، حسن اعتمادی که تمام کشورها به سازمان بهداشت جهانی داشتند، موجب شد تا به اطلاعات و بیانیه‌های آن اعتماد کنند و تا زمانی که  آن نهاد به صورت رسمی شیوع فراگیر ویروس کویید-۱۹ را تایید نکرد، دولت‌ها نیز آن را خطرناک تلقی نکردند. 

در نهایت، اگر چه وجود و فعالیت سازمان بهداشت جهانی در این دوران کاملا ضروری به نظر می‌رسد، اما جنبه دیگر ماجرا هم این است که نهاد یا مرکز دیگری بر فعالیت این سازمان نظارت ندارد تا اگر عملکرد آن در مسیر نادرستی از اطلاعات و توصیه‌های بهداشتی قرار گرفت، مانع کج‌روی یا سهل‌انگاری شود.

به یقین، در حال حاضر که تمام کشورهای دنیا در حال مبارزه با این ویروس مرگبار هستند وجود یک نهاد جهانی در امر سلامت و بهداشت، ضروری است. با این حال، در آینده و در پی برگذشتن از بحران این بیماری، زمان زیادی صرف راستی‌آزمایی دولت چین و بررسی عملکرد این سازمان خواهد شد و شایسته است تا به دنبال راه‌های موثر و قابل‌اطمینانی برای نظارت بر عملکرد کشورها و حتی این نهاد جهانی باشیم تا در این گونه موارد، سیستم‌های نظارت و هشدار، از وقوع فجایع دیگر جلوگیری کنند.