۲۶ ژوئن روز جهانی مبارزه با مواد مخدر است. کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر بزرگ‌ترین کابوس کشورهای جهان در قرن ۲۱ است. سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۷ میلادی ۲۶ ژوئن را به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر انتخاب کرد تا کشورهای جهان در هماهنگی با هم متحدانه مقابل مواد مخدر مبارزه کنند. 

افغانستان یکی از کشورهای عمده جهان در عرصه تولید مواد مخدر است. در حدود ۸۲ درصد تریاک جهان در افغانستان تولید می‌شود. روند کشت و تولید تریاک در افغانستان روزبه‌روز در حال افزایش است. 

براساس گزارش نهادهای بین‌المللی در سال ۲۰۰۱ به دلیل ممنوعیت کشت تریاک در افغانستان از سوی طالبان سطح تولید خشخاش به ۳۳ تن رسید اما پس از سقوط طالبان و افزایش تولید خشخاش، در سال ۲۰۱۹ میلادی تولید تریاک در افغانستان به ۶۷۰۰ تن رسید و با توجه به بارندگی‌های زیاد افغانستان در فصل بهار، پیش‌بینی می‌شود که تولید تریاک در افغانستان به ۷۰۰۰ تن در سال ۲۰۲۰ برسد.

عمده‌ترین دلیل افزایش کشت و تولید تریاک در افغانستان جنگ و درگیری و بی‌ثباتی منطقه است. پس از سال ۲۰۰۵ طالبان دوباره به عرصه نبرد در افغانستان برگشتند. این گروه نخست برای تداوم جنگ در کنار کمک‌های خارجی که عمدتا توسط سازمان‌های اطلاعاتی پاکستان در اختیارشان قرار می‌گرفت، نیاز به منابع مالی داخلی نیز داشتند. خمس و زکات از مردم نمی‌توانست نیازهای این گروه را تامین کند. به همین دلیل این گروه در مناطق تحت کنترل‌شان کشت خشخاش را دوباره ترویج کردند. 

در کنار آن بخشی از فرماندهان طالب خود در قاچاق و ترافیک مواد مخدر دست داشتند. به همین دلیل مزارع تحت کشت خشخاش در افغانستان افزایش یافت. از سوی دیگر بعضی از کشورهای همسایه افغانستان نیز در افزایش تولید تریاک در افغانستان سهم گسترده دارند. 

به طور مثال مواد شیمیایی که برای تولید تریاک و هرویین نیاز است از همین کشورهای همسایه وارد می‌شود. برای تولید ۷۰۰۰ تن تریاک در افغانستان نیاز به ۱۴ هزار تن مواد شیمیایی است که این مقدار در افغانستان وجود ندارد و عمدتا از دو کشور پاکستان و ایران وارد افغانستان می‌شود. 

هم‌چنین برای استخراج هرویین از تریاک نیز نیاز به مواد شیمیایی از جمله کربنات کلسیم است که در افغانستان تولید نمی‌شود و قاچاق‌چیان به طور معمول از همین دو کشور همسایه آن را وارد می‌کنند. هم‌زمان با آن گزارش‌هایی وجود دارد که سازمان‌های اطلاعاتی و حتی نهادهای نظامی در کشورهای همسایه از تولید مواد مخدر حمایت می‌کنند. 

به طور مثال حمایت سازمان اطلاعات پاکستان از تولید تریاک و هرویین در افغانستان کاملا واضح است. این نهاد برای به‌هم ریختن ثبات اقتصادی افغانستان کشت‌کنندگان خشخاش را در این کشور حمایت می‌کند. هم‌چنین گزارش‌هایی وجود دارد که سپاه پاسداران ایران نیز در عرصه قاچاق خصوصا ترافیک مواد مخدر به سوی اروپا نقش دارد. 

عمده‌ترین مناطق تحت کشت مواد مخدر در افغانستان، جنوب ، غرب و شرق افغانستان است. تنها دو استان هلمند و قندهار در جنوب افغانستان نزدیک به ۶۵ درصد تریاک افغانستان را تولید می‌کنند. پس از آن استان های ننگرهار، فراه، نیمروز و هرات نیز سهمی در کشت مواد مخدر دارند. در مناطق مرکزی و شمال افغانستان بیش‌تر کشت چرس (حشیش) رواج دارد که مصرف داخلی بیش‌تری دارد و البته بخشی از آن به خارج نیز قاچاق می‌شود.

دولت افغانستان از همان آغاز تشکیل حکومت پس از سقوط طالبان، مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر را در دستور کار خود قرار داد. اما به دلیل نبود سازوکار درازمدت و اثرگذار، عدم همکاری مردم و مهم‌تر از همه ارزش مادی بالای کشت مواد مخدر، این مبارزه به جایی نرسید. 

دولت در دوره‌های اول بیش‌تر با راه‌کارهای تخریب مزارع خشخاش سعی در مهار کشت آن داشت. اما این مسئله به جز افزایش جنگ در منطقه پیامد دیگری نداشت. پس از آن با توسل به تشویق کشاورزان به کشت بدیل به‌خصوص زعفران، سویا و گیاه‌های باارزش سعی کرد تا کشت مواد مخدر را کنترل کند. این مساله گاهی تاثیرگذار و گاهی نبود. چنان‌چه در سال ۲۰۱۷ کشت مواد مخدر به نزدیک ۱۰ هزار تن رسید. اما در سال ۲۰۱۸ دوباره به زیر ۶ هزار تن کاهش یافت.

با این حال تاکنون طرح جامعی برای کاهش کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان به وجود نیامده است. مافیای قدرت‌مند مواد مخدر که حتی در داخل دولت نفوذ دارند، تلاش می‌کنند تا هرگونه طرح درازمدت و تاثیرگذار مبارزه با تولید مواد مخدر را خنثی سازند. از سوی دیگر وجود جنگ هم هنوز نگذاشته تا هیچ طرح مبارزه با مواد مخدری کاملا پیروز باشد. باید منتظر بود و دید که آیا توافق صلح و آمدن ثبات می‌تواند جلو کشت بی‌رویه مواد مخدر در افغانستان را بگیرد.