روز‌به‌روز بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای بیشتری و با سطح دخالت گسترده‌تری وارد جنگ داخلی لیبی می‌شوند. با ورود رسمی و علنی مصر به معادلات  لیبی و لشکرکشی ترکیه به این کشور، بحران لیبی وارد مرحله جدیدی شده است. این کشور شمال آفریقا این روزها علاوه بر اختلافات داخلی، به جولانگاه برخی کشورها بدل شده است و هنوز در انتظار به ثمر نشستن بهاری است که ۹ سال قبل با سقوط رهبر سابق لیبی، معمر قذافی، رخ داد.

لیبی با موقعیت ژئوپلیتیک و داشتن ۲۰۰۰ کیلومتر از سواحل دریای مدیترانه و هم چنین دارا بودن ذخایر غنی نفت و گاز، از کشورهای مهم و تاثیرگذار در معادلات شمال آفریقا محسوب می‌شود.

بعد از سقوط معمر قذافی دو دولت در این کشور مستقر شدند. بخش غربی به مرکزیت طرابلس تحت کنترل «دولت وفاق ملی» به ریاست فائز السراج قرار گرفت و دولت مورد حمایت خلیفه حفتر ژنرال بازنشسته ارتش لیبی، در بخش شرقی و تحت نظارت پارلمانی در شهر طبرق  مستقر شد. به این ترتیب دو دولت موازی در شرق و غرب این کشور ایجاد شد و هر دو طرف در تلاش برای تسلط کامل بر کشور، در حال جنگ هستند.

هر دو طرف، حامیانی در خارج از کشور دارند که به محض ضعیف شدن، مورد حمایت آنها قرار می‌گیرند. به طور مثال تلاش‌های یک سال گذشته نیروهای خلیفه حفتر برای تصرف طرابلس با دخالت ترکیه و حمایت این کشور از دولت وفاق ملی ناکام ماند و در مقابل زمانی که نیروهای دولت وفاق ملی در صدد تصرف شهر استراتژیک سرت هستند مصر وارد میدان شده و تهدید به دخالت کرده است.

دولت وفاق ملی فائز السراج از سوی ترکیه و قطر حمایت می‌شود. در طرف مقابل مصر، روسیه، امارات متحده عربی و عربستان از ژنرال حفتر حمایت می‌کنند. فرانسه هم از جمله کشورهای اروپایی است که کم و بیش حامی ژنرال حفتر است.

در این میان نقش سه کشور ترکیه، مصر و روسیه از مابقی پررنگ تر است.

مصر: رویارویی با ترکیه در لیبی

حمایت مصر از ژنرال خلیفه حفتر هفته گذشته و با اعلام احتمال مداخله نظامی در لیبی، وارد فاز جدیدی شد. مصر پیش از این نیز از ژنرال حفتر که نیروهای خود را ارتش ملی می‌نامد، حمایت می‌کرد، اما شنبه گذشته عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر در پی پیشروی نیروهای دولت وفاق ملی با حمایت نظامی ترکیه، به سمت شهر استراتژیک «سرت» اعلام کرد که هرگونه دخالت نظامی از سوی مصر مشروعیت قانونی دارد. این سخنان سیسی با واکنش تند ترکیه مواجه شد.

شهر سرت که زادگاه معمر قذافی رئیس جمهور سابق لیبی است، در حال حاضر تحت کنترل نیروهای ژنرال حفتر است. رئیس جمهور مصر در بازدید از یک پایگاه نظامی دریایی در نزدیکی مرز لیبی، شهرهای سِرت و جفره در مرکز لیبی را «خط قرمز» مصر خواند. عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز از این موضع مصر حمایت کردند.

مصر ماه گذشته و در جریان دیدار ژنرال حفتر از قاهره برای پایان دادن به بحران لیبی پیشنهاد امضا سند قاهره را میان طرف‌های درگیر در جنگ مطرح کرد.

یکی از بندهای این سند بر خروج نیروهای خارجی از لیبی که منظور نیروهای نظامی ترکیه است، تاکید دارد. در مقابل، ترکیه خروج نیروهای ژنرال حفتر از شهر سرت و استان جفره را پیش‌شرط هرگونه آتش‌بس قرار داده است.

اما دلیل نگرانی مصر از قدرت گرفتن دولت وفاق ملی چیست؟ مصر که ۱۲۰۰ کیلومتر با لیبی مرز مشترک دارد، از قدرت گرفتن جنبش‌های اسلام گراها و اخوان المسلمین نگران است. ژنرال سیسی که سال ۲۰۱۲ با کنار زدن محمد مرسی رئیس جمهوری سابق مصر از حزب اخوان المسلمین،  بر قدرت نشست این گروه اسلامگرا را دشمن اصلی خود می‌داند و نگران کشیده شدن جنگ لیبی به مصر و ناامنی مرزهای غربی خود است. گروه اخوان المسلمین مورد حمایت ترکیه و قطر است و ریشه خصومت ژنرال سیسی رئیس جمهوری مصر و رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه به حمایت ترکیه از حکومت اسلام گرای تحت کنترل اخوان المسلمین بعد از سرنگونی حسنی مبارک و به قدرت رسیدن محمد مرسی بر می‌گردد که پس از یک سال ریاست جمهوری در سال ۲۰۱۳ در کودتای ارتش به ریاست سیسی سرنگون شد.

ترکیه: همسویی با قطر در دفاع منطقه‌ای از اخوان المسلمین

ترکیه اصلی‌ترین حامی خارجی دولت فائز سراج با اعزام نیرو و تسلیحات از دولت وفاق ملی لیبی حمایت می‌کند. پارلمان ترکیه دی ماه سال گذشته توافق امنیتی و نظامی با دولت وفاق ملی لیبی را که ماه قبل از آن امضا شده بود، تایید کرد و به این ترتیب مسیر را برای حضور نظامی آنکارا در لیبی فراهم کرد. اولین گروه شامل ۳۵ نظامی دی ماه سال گذشته از سوی ترکیه به لیبی اعزام شد و در حال حاضر بر اساس برخی گزارش‌ها این تعداد به ۱۵ هزار نفر رسیده است.

در آن زمان برخی گزارش‌ها نیز از برنامه‌ریزی آنکارا برای ساخت یک پایگاه نظامی در طرابلس خبر می‌داد.

برخی دلیل پیشروی هفته‌های اخیر دولت وحدت ملی لیبی به سمت شرق و منطقه تحت کنترل نیروهای ژنرال حفتر را نتیجه حمایت‌های نظامی ترکیه می‌دانند. در حال حاضر نیروهای السراج در تلاش برای تصرف بندر استراتژیک سرت هستند.

یکی از مهمترین دلایل حضور ترکیه در لیبی، کسب منافع اقتصادی و دسترسی به میادین نفتی این کشور است. وجود منابع و ذخائر عظیم نفتی در بندر سرت نیز دلیل عمده تلاش ترکیه برای دستیابی نیروهای مورد حمایت‌اش به این منطقه است.از طرفی ترکیه درصدد ایجاد پایگاه‌های نظامی دائمی در لیبی و حفظ منافع خود در دریای مدیترانه است.

در سفر سه هفته پیش فائز السراج، به آنکارا  و دیدار او با رجب طیب اردوغان، گفت‌و‌گوهایی برای ارتقا همکاری‌های نظامی لیبی و ترکیه مطرح شد. ترکیه همچنین در تلاش برای راه اندازی پایگاه هوایی الوطیه در جنوب طرابلس و همچنین احداث یک پایگاه دریایی در شهر ساحلی مصراته در مجاورت دریای مدیترانه است. اخوان المسلمین لیبی از فایز سراج خواسته تا همکاری بیشتری با ترکیه داشته باشد و مطلوب دولت عدالت و توسعه اردوغان نیز قدرت گرفتن اخوان المسلمین یا یک دولت همسو با  اخوان المسلمین و آنکارا مانند دولت فائز السراج است.

روسیه: تلاش برای شبیه‌سازی تجربه سوریه در لیبی

روسیه بعد از تجربه دخالت در جنگ سوریه که آن را در راستای نفوذ منطقه‌ای خود موفق می‌داند، حالا در صدد تکرار این تجربه نفوذ در لیبی است. روسیه در نبردهای لیبی از نیروهای ژنرال حفتر حمایت می‌کند و با اقدامات نظامی ترکیه در لیبی مخالف است.

روسیه که با ورود به جنگ سوریه کفه ترازو را به سمت نیروهای بشار اسد رئیس جمهوری سوریه سنگین کرد و جای پای خود را از طریق پایگاه‌های نظامی‌اش در طرطوس ولاذقیه محکم کرد، حال چشم به توسعه نفوذ در لیبی دوخته است. روسیه سعی دارد با ایجاد یک پایگاه نظامی در شمال آفریقا نفوذ ژئوپلتیک خود را در این منطقه تثبیت کند.

ارتش آمریکا اواخر ماه مه، مسکو را به اعزام هواپیماهای جنگنده به لیبی متهم کرد. مرکز فرماندهی آمریکا در آفریقا، از حضور ۱۴ هواپیمای جنگی روسیه در لیبی و برای پشتیبانی از نیروهای گروه شبه نظامی«واگنر» خبر داد. گروهی که به سازماندهی شبه نظامیان و مزدوران نزدیک به روسیه معروف است. همزمان سازمان ملل در گزارشی اعلام کرد که گروه نظامی واگنر ، حدود ۱۲۰۰ نیرو در لیبی مستقر کرده است. این در حالی است که مسکو حضور نیروهای «واگنر» را در لیبی تکذیب کرده است. برخی معتقدند این روند بخشی از برنامه بزرگ روسیه برای گسترش نفوذ خود در شمال آفریقا است.

با این وجود روسیه سعی دارد که در مرحله اول با ایجاد آتش بس، طرف‌های درگیر را پای میز مذاکره بنشاند. یعنی اگر شرایط روسیه را به سمت اقدام نظامی سوق ندهد این کشور ترجیح می‌دهد که در عین حفظ منافع خود در لیبی، وارد فاز نظامی نشود.

از طرفی به نظر می‌رسد اختلافات روسیه با ترکیه بر سر لیبی بسیار جدی است. تا جایی که منجر به لغو نشستی شد که قرار بود هفته گذشته بین دو کشور بر سر بحران لیبی برگزار شود. قرار بود سرگئی لاوروف وزیر خارجه و سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه برای برگزاری نشست دوجانبه در خصوص موضوعات منطقه‌ای به آنکارا سفر کنند، اما به دلایل نامعلوم این سفر به تعویق افتاد.

در مجموع به نظر می‌رسد افزایش دخالت بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در جنگ داخلی لیبی به تداوم این بحران کمک کند و امید به پایان آن در کوتاه‌مدت را کاهش دهد.