پوشاندن صورت در وسایل حمل‌ونقل عمومی انگلستان از ۱۵ ژوئن اجباری شد ولی زنان مسلمان سالیان سال به همین خاطر زیر ذره‌بین بوده‌اند.

تهمینه بیگم با زنان برقع‌پوش راجع به تغییراتی حرف زده است که امیدوارند در جهان پس از کرونا رخ دهد.

یاسمین باکار ۲۶ ساله در مدارس متوسطه لستر آموزگار جانشین است اما در حال حاضر در مرخصی زایمان به سر می‌برد زیرا به تازگی دختری به دنیا آورده که جزء نسل سی بشمار می آيد یعنی نوزادانی که در دوران کووید-۱۹ به دنیا آمده‌اند. باکار مسلمانی است که به تکالیف دینی خود عمل می‌کند و از ۱۴ سالگی از برقع استفاده کرده است (روبندی که تمام صورت به غیر از چشم را می‌پوشاند). این انتخاب به لحاظ مذهبی برای وی اهمیت داشته است ولی به همین خاطر در فضای عمومی راحت نبوده و در بریتانیا هدف آشکار برای اسلام‌هراسان بوده است.

این وضعیت به خصوص در سال ۲۰۱۸ پررنگ بود که بوریس جانسون نخست‌وزیر کنونی بریتانیا زنان برقع‌پوش را به «دزد بانک» و «صندوق پست» تشبیه کرده بود. او در همان مقاله‌ که در روزنامه تلگراف منتشر کرد گفته بود این که برخی پوشش حجاب را برمی‌گزینند «احمقانه» است. طبق اعلام گروه پایش‌گری تل‌ماما، همین مقاله به تنهایی باعث شد تا جهشی ۳۷۵ درصدی در رویدادهای اسلام‌هراسانه رخ دهد. طی سه هفته پس از انتشار آن مقاله در ۴۲ درصد موارد گزارش‌های پس از رویدادهای اسلام‌هراسانه به طور مستقیم به بوریس جانسون ویا زبان به کار رفته در مقاله‌اش ارجاع داده بودند که زنان مسلمان برقع‌پوش را «صندوق پست» و «نینجا» نامیده بود.

ساندرا جیمز اهل لندن هم به خوبی اوضاع آن روزها را به یاد دارد. او به ایندیپندنت گفت: «آن مقاله به نژادپرستان و اسلام‌هراسان مشروعیت داد.» جیمز در سال ۲۰۰۶ اسلام آورد و شش سال است که برقع‌پوش است. جیمز می‌گوید: «بیش‌تر تجربه‌های منفی من حین خرید خواربار رخ داده است. بدوبیراه شنیده‌ام. به من گفتند به کشورت برگرد. بارها و بارها داعشی یا تروریست خطابم کرده‌اند.» یک بار هم در تسکو و هنگامی که آبستن بود فرد بیگانه‌ای چرخ خرید را به سوی او هل داده است.

بسیاری از زنان مسلمانی که نقاب یا پوشیه می‌گذارند، حجاب دارند و برقع یا روسری می‌پوشند دیگر به جلب توجه عموم عادت کرده‌اند. در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰‍۱۹، قربانی ۴۷ درصد جرایم دین‌هراسانه در بریتانیا مسلمانان بوده‌اند. گزارشی که تل‌ماما منتشر کرده نشان می‌دهد حدود ۸۰ درصد قربانیان این پرونده‌ها مسلمانانی بوده‌اند که ظاهرشان نشان از مسلمان بودنشان داشته است، یعنی کسانی که لباس «منتسب به اسلام» پوشیده بوده‌اند. مسلمانان علاوه بر ترسی که دائم در جامعه تجربه می‌کنند، پس از هر اقدام تروریستی در جهان با جرایم روزافزون اسلام‌هراسانه نیز مواجه‌ می‌شوند. مثلاً پس از واقعه حمله به مسجد کرایست‌چرچ، شمار جرایم اسلام‌هراسانه در بریتانیا ۶۰۰ درصد افزایش یافت. پس از آن واقعه، در آکسفورد مردی در خیابان ادا و صدای شلیک کردن به زن مسلمانی را در آورده بود که با حجاب از منزل خارج شده بود.

با ادامه روند شیوع همه‌گیری ویروس کرونا در جهان و تلاش دولت‌ها برای مهار گسترش این ویروس، مسلمانان دیگر آن اقلیتی نیستند که خود را می‌پوشانند. بوریس جانسون، همان سیاست‌مداری که با نوشتن آن مقاله در سال ۲۰۱۸ موجی از احساسات اسلام‌هراسانه را در مردم برانگیخته بود، از ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۰ پوشاندن صورت را برای همه مردم انگلستان در وسایل نقلیه عمومی اجباری اعلام کرد. او علاوه بر این مردم را به استفاده از ماسک در جاهایی که فاصله‌گیری اجتماعی مشکل است مانند مغازه‌ها و فروشگاه‌ها تشویق کرد. حتی دولت دستورالعمل‌هایی منتشر کرد که مردم بتوانند خودشان در منزل ماسک بسازند.

انگیزه‌ها از پوشاندن صورت متفاوت است اما به هر حال نتیجه یکی است. حالا کل مردم مجبورند همان ظاهری را به خود بگیرند که اقلیتی در طول تاریخ به علت انتخاب آن همواره زیر ذره‌بین بوده‌اند و مردم آن‌ها را به باد تمسخر گرفته‌اند (البته مشخص نیست دقیقاً چه تعدادی از زنان نقاب می‌زنند اما آمار موجود در برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد این تعداد رو به افزایش بوده است).

شاینا احمد مربی ۳۲ ساله مهد کودک و همسر یک روحانی است. او در جنوب شرقی انگلستان زندگی می‌کند و می‌گوید پیش از شیوع کرونا، نقاب زدن یا پوشاندن صورت در بریتانیا به دلیل فشارهای اجتماعی موجود بسیار کلافه‌کننده بود، و او هرگز در مورد کسانی که تصمیم گرفتند نقابشان را به کلی کنار بگذارند قضاوت منفی نداشته و ندارد. او می‌گوید: «احساس می‌کنم باید با مردم بیش از حد مهربان و خون‌گرم باشم، چون نماینده جامعه مسلمانان در میان غیرمسلمانانم و تازه به عنوان همسر یک روحانی الگوی جامعه مسلمانان محله هم هستم.»

این زنان مسلمان می‌گویند از رواج پوشش صورت در جامعه استقبال می‌کنند ولی از تفاوتی که میان این دو روایت از پوشش صورت وجود دارد احساس سرخوردگی می‌کنند. باکار می‌گوید: «من که نقاب می‌زنم و بغل دستی‌ام که ماسک به صورت دارد هردو همان بخش از صورت‌مان را پوشانده‌ایم، فقط به دلایل متفاوت.»

در دهه گذشته دلیل مخالفت بسیاری با پوشش اسلامی صورت در جاهای عمومی این بوده که به این ترتیب شخص نمی‌تواند عضوی از محیط کاری باشد چون مردم نمی‌توانند با فرد حرف بزنند، مراجع قانونی نمی‌توانند او را شناسایی کنند، یا وقتی صورت کاملاً مشخص نباشد ممکن است فرد موجب تهدید امنیت سایرین شود، مخصوصاً در فرودگاه، هواپیما یا سایر وسایل نقلیه، که پیش از این بیش‌ترین ابراز احساسات اسلام‌هراسانه را در این مکان‌ها شاهد بودیم، اما حالا تبدیل به محل اصلی تجمع آدم‌هایی شده که به علت شیوع ویروس صورت‌شان را پوشانده‌اند.

این دورویی در فرانسه بیش‌تر خود را نشان می‌دهد. دولت این کشور در سال ۲۰۱۱ پوشاندن صورت به دلیل اعتقادات مذهبی را ممنوع اعلام کرد. . در دهم ماه مه ۲۰۲۰ پوشاندن صورت را به علت شیوع کووید-۱۹ اجباری اعلام کرد و برای خاطیان جریمه‌های سنگین در نظر گرفت. اما پوشیدن برقع هم‌چنان قدغن است.

باکار می‌گوید همه این‌ها نشان می‌دهد این مساله هرگز مشکل عملیاتی نبوده و علت اصلی آن اسلام‌هراسی بوده است. او می‌گوید: «قوانین جدید مردم را در معرض تبعیض قرار داده است. اصلاً بحث شکستن مقررات امنیتی یا شناسایی افراد یا حتی مانعی برای تعامل در سطح کل جامعه نبوده است. مشکل همیشه آن چیزی بوده که این حجاب نماینده آن است و چون در واقع نماینده اسلام است، مردم همیشه خیال می‌کردند پوشاندن صورت نشان‌دهنده ذهنیت عقب‌افتاده و اُمل است.»

جیمز در تأیید حرف او می‌گوید: «نقاب زدن وجهه خوبی ندارد چون هروقت اتفاق تروریستی و افراطی‌ ناگواری رخ می‌دهد رسانه‌ها همیشه تصویر زنی را نشان می‌دهند که صورتش را پوشانده است.»

در بریتانیا تصور غالب این است که اگر زنی نقاب زده باشد حتماً (پدر یا شوهرش) به او ظلم می‌کنند و او را مجبور به این کار کرده‌اند. اما در مورد باکار، این پدرش بوده که از او پرسیده آیا واقعاً دلش می‌خواهد نقاب بزند یا نه. در مورد جیمز، هیچ کس در حلقه اطرافیانش اعم از مسلمان و غیرمسلمان از نقاب زدنش راضی نبوده است. تازه علاوه بر این‌ها بار نگاه دیگری هم بر گرده زنان نقاب‌پوش سنگینی می‌کند: این که «باعث عقب‌ماندگی زنان مسلمان» می‌شوند. جیمز اغلب به این نکته اشاره می‌کند که چون او تنها زن نقاب‌پوش جمع است زنان مسلمان دیگر از او کناره می‌گیرند. او می‌گوید: «زنان مسلمان در بریتانیا (که زنان رنگین‌پوست‌اند) برای حل شدن در این جامعه تلاش زیادی کرده‌اند. به همین سبب اگر من کنار آن‌ها بایستم یا آن‌ها را در آغوش بگیرم نگران می‌شوند که مبادا جامعه طردشان کند.»

این زنان امیدوارند رایج شدن فعلیِ پوشش صورت در وسایل نقلیه عمومی، جایی که بسیاری از زنان مسلمان از آن خاطرات بدی دارند، باعث افزایش مفاهمه و هم‌دردی اجتماعی شود. احمد می‌گوید: «خوب است که دیگران پوشاندن بخشی از صورت را تجربه کنند و امیدوارم پس از همه‌گیری کرونا با کسانی که حجاب دارند مهربانانه‌تر برخورد کنند.» با دیدن رفتار افراد ماسک‌زده در همین ده روز اخیر این امید در دل او بیش‌تر هم شده است.

او می‌گوید: «گروهی از مردم را در خیابان محل زندگی‌ام دیدم که همه ماسک سیاه بر چهره داشتند و همین که یک بار هم آدم‌های شبیه خودم ببینم برایم خوشایند بود. این باعث شد فکر کنم: فرق من و تو در چیست؟» احمد می‌گوید این موضوع باعث شده از این به بعد بتواند بیش‌تر از وسایل نقلیه عمومی استفاده کند، چون پیش از این از ترس این که به او حمله کنند همیشه ترحیج می‌داد از خودروی شخصی استفاده کند.

باکار نیز مثل احمد می‌گوید احتمالاً در چند ماه آینده احساسش نسبت به نقاب زدنش تغییر کند. او معمولاً در جاهای عمومی که احساس خطر می‌کند آن را از صورتش بر می‌دارد. اما حالا از ماسک به عنوان پوشش صورت استفاده می‌کند و این باعث می‌شود کم‌تر اضطراب داشته باشد و خود را کم‌تر هدف نگاه و برخوردهای منفی دیگران احساس کند.

در نگاه مردم از بیرون، جامعه زنان نقاب‌پوش اغلب یک‌دست به نظر می‌رسد، حال آن که زنان مختلف به علت‌های مختلف نقاب می‌زنند یا از هر نوع پوشش دیگری برای صورت‌شان استفاده می‌کنند. احمد می‌گوید فراتر رفتن این پوشاک از محدوده ضوابط اسلامی باعث شده مقبولیت پیدا کند.هرچند این دوریی وجود دارد، اما حالا  با رواج پوشش صورت، او راحت‌تر شده و کم‌تر حالت «غیرخودی» دارد.

او می‌گوید: «من به دلایل شخصی این پوشش را دارم اما بغل دستی‌ام به علت شیوع کرونا.» احمد هم امیدوار است پوشش صورت کرونایی باعث شود در آینده این تفکر از بین برود که نقاب زدن با معیارهای جامعه هم‌خوانی ندارد. «حالا احساس می‌کنم پوشش صورتم نه تنها منطبق بر اعتقاداتم است و کاری که در جامعه می‌کنم غلط نیست، بلکه برای سلامتی‌ام هم مفید است. این حس خوبی است، گرچه نمی‌دانم تا کی ممکن است این شرایط برقرار باشد.»

اگر دست کم تا سال ۲۰۲۱ واکسنی کشف نشود و خطر موج دوم همه‌گیری هم وجود داشته باشد، معلوم نیست قانون ماسک زدن تا چه مدت در بریتانیا برقرار بماند. اما روشن است که این  قانون گذرا نیست. زنان مسلمانی که مدت‌هاست به خاطر پوشش صورت دچار آسیب‌های نژادپرستی پنهان هستند، امیدوارند در آینده پوشش صورت از آن‌ها هم در برابر این ویروس جدید و هم در برابر دشمنی‌ها و تبعیض‌ها محافظت کند.

دیگر سیاست‌مداران و مردم نمی‌توانند وانمود کنند که پوشش صورت تهدیدی برای جامعه است، چون آن‌وقت کافی است به آینه نگاه کنند.

*برخی از نام‌ها را تغییر داده‌ایم.