هرچند بحران شیوع ویروس مرگبار کرونا سراسر جهان را در وضعیت دشوار و استثنایی قرار داده است، مراسم حج امسال به رغم این بحران، با تدابیر فوق ویژه بهداشتی که فراخور شرایط بحرانی کنونی است، برگزار می‌شود.

از هنگامی که سازمان جهانی بهداشت در ۱۱ ماه مارس ۲۰۲۰، کرونا را به عنوان یک بیماری همه‌گیری که جهان را به چالش می‌کشد، اعلام کرد، مسئولان حج در عربستان سعودی خود را در برابر سه گزینه دشوار دیدند و برای این‌که تصمم مناسبی را در پرتو تحولات ناشی از شیوع بیماری کرونا اتخاذ کنند،‌ نیاز به زمان داشتند. بنابر‌این، محمد صالح بنتن، وزیر حج و عمره عربستان سعودی برای این‌که مسلمانانی را که از نقاط مختلف جهان قصد حج را داشتند با تدابیر ویژه و پرهزینه لازم برای حضور در مراسم حج مواجه نکند، از سراسر مسلمانان جهان خواست، برای مدتی منتظر نتایج تصمیم‌گیری در مورد چگونگی برگزاری مراسم حج امسال بمانند تا این‌که اوضاع به صورت کامل بررسی شود. زیرا با توجه به شیوع شتابان بیماری کرونا، دشوار است که بتوان به زودی در مورد نحوه برگزاری مراسم حج امسال تصمیم گرفت.

البته نخستین گزینه‌ که مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت، آمادگی برای برگزاری مراسم حج به‌صورت عادی و برنامه‌ریزی برای پذیرش میلیون‌ها زائری بود که قصد زیارت خانه خدا و ادای مناسک حج را داشتند. بدون شک، این گزینه که شماری از دست‌اندرکاران امور حج از آن حمایت می‌کردند، جوانب مثبت و مفیدی داشت. این گزینه می‌توانست در عرصه روحی و معنوی تأثیرگذاری مثبت و چشمگیری داشته باشد، زیرا میلیون‌ها مسلمانی که پس از سال‌ها انتظار، آرزوی دیدار خانه خدا را در مراسم حج امسال داشتند، می‌توانستند به آرزوی بزرگ خود نایل شوند. افزون بر آن، شماری از صاحب‌نظران در عربستان سعودی مراسم حج امسال را فرصتی برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از کاهش بهای نفت که میزان تقاضا در بازار جهانی به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا به شدت افت کرده بود، می‌دانستند.

البته برای هیچ کسی پوشیده نیست که برگزاری مراسم حج همواره به عنوان یکی از عمده‌ترین منابع اقتصادی در عربستان سعودی به شمار می‌رود و تردیدی نیست که با درنظرداشتن کاهش شدید بهای نفت، برگزاری مراسم حج می‌تواند حائز اهمیت اقتصادی بیشتری باشد. اما مقامات عربستان سعودی با توجه به این‌که برگزاری مراسم حج در شرایط پرمخاطره همه‌گیری کرونا که می‌تواند سلامتی زائران را در چنین تجمع بزرگ بشری به خطر ‌اندازد، سلامت مردم را دارای اهمیت بیشتری نسبت به منافع اقتصادی دانسته و گزینه برگزاری مراسم حج به روال عادی را کنار گذاشتند.

اما گزینه دوم، لغو کامل برگزاری مراسم حج امسال به دلیل نگرانی از پیامدهای ناشی از تجمع زائران در وضعیت مخاطره‌آمیز گسترش شیوع بیماری کرونا بود.

قابل ذکر است که مراسم حج در طول تاریخ، بارها به دلایل مختلفی لغو و یا این‌که در سایه تدابیر ویژه برگزار شده است. موسسه تحقیقاتی و بایگانی ملک عبدالعزیز که مطالعاتی را در بخش‌های تاریخ، جغرافیا، ادبیات و فرهنگ عربستان سعودی، شبه‌جزیره عربی و جهان عرب انجام می‌دهد،‌ در پژوهشی که در تاریخ حج انجام داده، به این نتیجه رسیده است که مراسم حج در طول تاریخ ۴۰ بار بنا به دلایل متعددی از جمله: رخدادهای طبیعی، شیوع بیماری‌های مختلف و واگیردار، آشفتگی‌های سیاسی، پیامدهای بی‌ثباتی امنیتی، افزایش هزینه‌های اقتصادی و اوج‌گیری خطر دزدان و رهزنان، برگزار نشده است.

به گفته منابع موسسه تحقیقاتی و بایگانی ملک عبدالعزیز: در سال ۳۱۷ هجری قمری هنگامی که "قرامطه" به مکه یورش بردند، برگزاری مراسم حج برای نخستین بار در تاریخ اسلام نتوانست، انجام  شود و مردم نسبت به نگرانی که از "قرامطه" داشتند از حضور در مراسم حج خودداری کردند، زیرا "قرامطه" بدین باور بودند که حج از آداب و رسوم دوره‌های قبل از اسلام بوده و نمادی از بت‌پرستی است. گفته می‌شود که شهر مکه در هنگام حج همان سال شاهد قتل عام مردم بوده و دست‌کم ۳۰ هزار نفر از از زائران خانه خدا در درگیری‌های خونین جان باختند و کشته شدگان بدون مراسم تکفین و نمازه جنازه، در همان موقعیتی که به قتل رسیده بودند، به خاک سپرده شدند. "قرامطه" با انداختن سه هزار جسد درچاه زمزم، آن را پر کردند و " حَجَرالاَسود" را به سرقت برده و آن را به پایتخت خود در بحرین انتقال دادند. همین رویداد باعث شد تا مراسم حج برای مدتی که گمان می‌رود حدود ۱۰ سال به طول انجامید نتوانست برگزار شود، در همین حال، رهبر "قرامطه" از مردم می‌خواست مناسک حج را در بحرین انجام دهند.

در سال ۴۲۹ هجری قمری، مراسم حج بار دیگر به دلیل درگیری میان پادشاهان منطقه نتوانست صورت گیرد و تداوم تنش‌ها مانع ورود زائران به مکه و تعطیل شدن مراسم حج شد. به گفته منابع تاریخی، درگیری‌های متعددی که از سال ۶۵۴ تا ۶۵۸ در منطقه به استثنای "حجاز" به وقوع پیوست، مورد دیگری بود که مانع رسیدن حجاج به اماکن مقدسه و عدم برگزاری مراسم حج شد. از سوی دیگر، در سال ۱۲۱۳ هجری قمری، حمله نیروهای فرانسه امنیت راه‌های که به مکه منتهی می‌شد را برهم زد و در نتیجه، مراسم حج نتوانست برگزار شود. منابع موسسه تحقیقاتی و بایگانی ملک عبدالعزیز همچنان خاطرنشان می‌کنند که چالش‌های اقتصادی و افزایش هزینه‌های زندگی و سفر در سال ۴۱۹ هجری قمری باعث تعطیلی حج شد و در همان سال هیچ فردی از مردم خاورزمین و یا مصر نتوانست به دلیل گرانی هزینه زندگی و مخارخ سفر عازم مکه شود. از سوی دیگر و در سال‌های ۳۵۷ و ۱۲۴۶ هجری قمری، شیوع بیماری‌های واگیردار باعث تعطیلی مراسم حج شد.

البته به رغم نگرانی نسبت به گسترش شیوع بیماری کرونا، مسئولان حج در عربستان سعودی در مورد تعطیلی کامل مراسم حج امسال دچار تردید شدند، زیرا منابع موسسه تحقیقاتی و بایگانی ملک عبدالعزیز تأکید دارند که مراسم حج تنها در صورتی می‌تواند به حالت تعلیق درآید که عوامل بازدارنده بزرگی همچون ناامنی و یا شیوع بیماری‌های همه‌گیر در مکه مانع برگزاری فریضه حج شود.

در نتیجه، دلایل فوق باعث شد تا مقامات عربستان سعودی گزینه سوم را انتخاب کنند و مراسم حج را به صورت ویژ و با وضع مقررات و تدابیر بهداشتی شدیدی برگزار کنند تا از یک سو فریضه حج ادا شود و از سوی دیگر، سلامتی حجاج دچار تهدید نشود. مقامات عربستان سعودی در این زمینه تصمیم خردمندانه اتخاذ کرده و تعداد حجاج را در حدود ۱۰ هزار نفر محدود کردنند. البته همه زائران حج امسال از داخل عربستان سعودی خواهند بود، طوری که ۷۰ درصد آن‌ها از مسلمانان خارجی مقیم در عربستان سعودی و ۳۰ درصد دیگر را شهروندان سعودی تشکیل خواهند داد، مشروط بر این‌که تمام حجاج بایستی تدابیر بهداشتی اعمال شده را به صورت کامل رعایت کنند تا از انتشار بیماری‌های همه‌گیر در میان زائران جلوگیری به عمل آید.

در همین راستا، وزارت حج و عمره عربستان سعودی تأکید کرده است که مراسم حج امسال طوری برنامه‌ریزی شده است تا تمامی برنامه‌ها و مناسک حج در سایه تدابیر شدید بهداشتی و فراهم بودن سهولت‌های درمانی برگزارش شود و کلیه‌ای دستورالعمل‌های وزارت بهداشت برای جلوگیری از انتشار بیماری‌های همه‌گیر در تمام عرصه‌ها رعایت شود.

البته در پرتو تصمیم اتخاذ شده و تأکید بر رعایت تدابیر بهداشتی ویژه، مراسم حج امسال از روز چهارشنبه، ۸ ماه ذوالحجه ۱۴۴۱ برابر با ۸ مردادماه ۱۳۹۹ به گونه موفقیت آمیز آغاز شد و حجاج پس از ادای نماز فجر چهارشنبه که به نام روز "ترویه"، معروف است، از مکه به سمت مِنا (مِنی)در حرکت شدند.

در واقع، مسئولان حج عربستان سعودی با اتخاذ تصمیم مناسب در شیوه برگزاری مراسم حج امسال در شرایط استثنایی انتشار بیماری همه‌گیر کرونا، توانمندی خود را برای انتخاب بهترین گزینه برای اسلام و مسلمانان ثابت کردند و تصمیم گرفتند مراسم حج امسال را با وضع برخی محدودیت‌ها و اتخاذ تدابیر فوق ویژه بهداشتی که سلامتی و تندرستی همه زائران خانه خدا را تضمین می‌کند، برگزار کنند.