دادستان استان فارس، روز یکشنبه سوم فروردین، از تشکیل پرونده و بازداشت برخی از گردشگران حاضر در اماکن تاریخی و فرهنگی این استان در زمان تحویل سال خبر داد.

کامران میرحاجی، دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان فارس، اعلام کرد اندک افرادی اقدام به هنجارشکنی کرده‌اند که با ورود به‌موقع ضابطان و پیگیری قضایی شناسایی و تحت تعقیب قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد مقصود از رفتار هنجارشکنانه که این مقام قضایی به آن اشاره کرده است، شادی و شعارهای ملی‌گرایانه بازدیدکنندگان در روز تحویل سال باشد.

پیش از این، فرماندار مشهد نیز اعلام کرده بود: «عده‌ای معدود که امروز، پنجشنبه، در برگزاری آیین تحویل سال در آرامگاه فردوسی، واقع در منطقه توس مشهد، اخلال ایجاد کرده بودند، شناسایی شده و با آنان برخورد مقتضی قضایی صورت خواهد گرفت.»

تلاش برای محدودسازی و سرکوب شهروندان ایرانی، که برخلاف خواسته حکومت در برگزاری جشن‌های ملی مانند چهارشنبه‌سوری و جشن نوروز حضوری پررنگ در اماکن تاریخی و فرهنگی داشتند، آخرین اقدام جمهوری اسلامی در راستای سیاستی است که از آخرین روزهای سال ۱۴۰۳ به‌منظور پرهیز از برگزاری جشن‌های ملی، به دلیل تقارن این ایام با ایام سوگواری ماه رمضان، در رسانه‌های رسمی حکومتی پیگیری شد.

برخی ائمه جمعه در هفته‌های پایانی سال ۱۴۰۳ با خرافی خواندن مناسک ملی مانند چهارشنبه‌سوری خواستار آن شده بودند که دستگاه قضایی و انتظامی با برگزاری جشن‌های خیابانی و شادمانی مردم در شب‌های قدر برخورد کنند. روزنامه حکومتی کیهان نیز با خرافی دانستن مراسم چهارشنبه‌سوری خواستار برخورد حاکمیت با برگزارکنندگان آن شده بود.

این سیاست در تغییر الگوی برنامه‌های نوروزی صداوسیما نیز قابل مشاهده است. شبکه‌های مختلف، برخلاف سالیان قبل، این‌بار با دعوت از مداحان، خانواده کشته‌شدگان جنگ و چهره‌های مذهبی کوشیدند برنامه‌های نوروزی را با سوگواری ایام شهادت امام اول شیعیان همسو کنند. همچنین در ویژه‌برنامه تحویل سال شبکه نسیم، فرزاد حسنی، مجری این برنامه، وعده داد که جشن اصلی هم‌زمان با عید فطر در این رسانه برگزار خواهد شد.

دوقطبی نوروز و ماه رمضان، سیاست حکومت

ایجاد دوقطبی مناسک دینی و سنت‌ها و جشن‌های ملی هزاران ساله در عمل با واکنش منفی جامعه مواجه شد. این موضوع را می‌توان در برگزاری پرشور جشن چهارشنبه‌سوری در آخرین سه‌شنبه سال و همچنین حضور بی‌سابقه مردم در اماکنی مانند تخت جمشید، حافظیه، سعدیه و آرامگاه‌های خیام و فردوسی در لحظه تحویل سال مشاهده کرد.

سردادن شعارهایی در ستایش هویت تاریخی و ملی نیز به نظر همان رخدادی است که مقام‌های انتظامی و قضایی با عنوان هنجارشکنی از آن یاد کرده و وعده برخورد قضایی با گردشگران را داده‌اند.

این استقبال پرشور سبب شد در روز دوم فروردین، برخلاف سالیان قبل، دولت به بهانه ایام سوگواری دستور تعطیلی مراکز فرهنگی و تاریخی را صادر کند تا آرامگاه‌های فردوسی، خیام، حافظیه و برخی اماکن تاریخی مانند کاخ‌های تاریخی، پاسارگاد و تخت جمشید روز شنبه دوم فروردین تعطیل شوند.

همچنین صداوسیما با پخش تصاویری، ضمن انتقاد از ازدحام شهروندان ایرانی در اماکنی مانند حافظیه، مدعی شد که این حضور بی‌سابقه به تخریب بخشی از فضای سبز محوطه منجر شده است و از نهادهای نظارتی خواست تا حضور نیروهای انتظامی را تشدید کنند.

با تمام تدابیر در نظر گرفته‌شده، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در گزارشی اشاره کرده است که بالاترین میزان بازدید میان اماکن گردشگری ایران متعلق به حافظیه، پاسارگاد، تخت جمشید و آرامگاه سعدی بوده است.

بی‌اعتنایی مردم به تهدید جمهوری اسلامی

براساس اعلام معاونت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، از ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ تا اول فروردین ۱۴۰۴، تعداد بازدیدکنندگان از اماکن تاریخی در سراسر کشور به بیش از نیم‌میلیون نفر رسیده است که رقمی به مراتب بیشتر از مدت مشابه در سال‌های گذشته است. مجموعه فرهنگی-تاریخی حافظیه در استان فارس با ثبت رقم ۲۸ هزار و ۳۶۱ بازدید در صدر جدول قرار گرفت. همچنین مجموعه فرهنگی سعدیه با ثبت آمار ۱۷ هزار و ۸۶۴ بازدید و مجموعه جهانی پاسارگاد با ۱۲ هزار و ۱۵۳ بازدید ازجمله مکان‌های پربازدید بودند. احتمالا اگر روز دوم فروردین این اماکن تعطیل نمی‌شدند آمار بازدید رکوردی ویژه برجای می‌گذاشت.

آنچه این استقبال را به نمونه‌ای از مقاومت مدنی جامعه در برابر سیاست‌های ضدملی حکومت ایران بدل کرده، استفاده از این فرصت برای اظهار اعتراضاتی است که به شکل شعارهای سیاسی و ملی‌گرایانه نمود داشته است. همچنین تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که حضور برسر مزار کشته‌شدگان اعتراضات اخیر و استفاده از تصاویر جوانان، به‌ویژه زنان و دختران کشته‌شده در خیزش مردمی سال ۱۴۰۱، در جشن‌ها و مناسک نوروزی، به نمادی از مقاومت مدنی و به‌نوعی مقابله با حاکمیت بدل شده است.

همین بهره‌برداری از ظرفیت مناسک ملی برای بیان خواسته‌های مدنی دلیلی است که حکومت به‌شکلی نظام‌مند می‌کوشد به شیوه‌های مختلف به حاشیه راندن مناسک ملی را در دستور کار قرار دهد.

خرافی نامیدن مناسکی چون یلدا، چهارشنبه‌سوری و نوروز تا جایی در کلام وابستگان حکومت پیش رفته است که یکی از روحانیون نزدیک به حکومت مدعی شد پرچم، خاک میهن و عناصر ملی فاقد ارزش و قداست‌اند و حفاظت از آن‌ها نباید ارزش تلقی شود.

حامد وفسی، که از روحانیون موافق تجمعات اجرای لایحه حجاب اجباری است، ۲۵ اسفندماه در سخنانی مناقشه‌برانگیز گفته بود: «ملیت و ملی‌گرایی خلاف اسلام و آیات الهی است. این‌ور مرز و سیم خاردار، با آن‌ور مرز و سیم‌خاردار چه تفاوتی دارد؟ یک مطرب‌گری هم درآورده‌اند به اسم سرود ملی؛ می‌گویند مقدس است؛ این چه مقدسی دارد؟»

در تهران نیز بازدید از مجموعه‌های کاخ گلستان و سعدآباد در ایام نوروز ۱۴۰۴ با برخی محدودیت‌ها همراه بوده است. یکی از شهروندان تهرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایندیپندنت فارسی مدعی شد که، برخلاف دیگر ایام سال، مسئولان کاخ سعدآباد به تصویربرداری از محدوده‌های داخلی و اتاق‌های کاخ حساسیت بیشتری نشان داده و مدام در حال تذکر به بازدیدکنندگان بوده‌اند.

این شهروند همچنین گفت، استقبال جوانان و نوجوانان از کاخ سعدآباد در مقایسه با سال‌های گذشته افزایش داشته و آنچه مورد توجه قرار گرفته است پرهیز بیشتر زنان از رعایت حجاب اجباری بوده که به‌رغم تذکر مسئولان مجموعه بازهم به آن توجهی نمی‌شده است. این رفتار اعتراضی جامعه در برابر دوقطبی‌سازی هویت ملی و هویت دینی از سوی حکومت به وضوح قابل مشاهده است.

به نظر می‌رسد حساسیتی که درمورد تصویربرداری گردشگران از مجموعه‌های تاریخی ایجاد شده است هدفش جلوگیری از ازدحام و استقبال گسترده شهروندان باشد که مغایر با خواسته حکومت مبنی بر رعایت ایام سوگواری ماه رمضان است، سیاستی که به گزارش شهروندان در شبکه‌های اجتماعی موفق نبوده است و فاصله گرفتن جامعه از شعائر دینی بیش از گذشته مشهود به نظر می‌رسد.