از زمان اعلام خبر دریافت معافیت از سربازی در قبال ازدواج با دختران معلول حدود هشت سال می‌گذرد و طی این سال‌ها کسی سراغی از دخترانی که در ازای ازدواج خود یک مرد را از سربازی معاف کرده‌اند، نگرفته است.

با گذشت هشت سال امروز رییس اداره سرمایه انسانی سرباز ستادکل نیروهای مسلح، معافیت مربوط به ازدواج با دختران معلول را موقت و دارای نظارت دائمی اعلام کرده است.

با این خبر ازدواج با دختران معلول در قبال معافیت سربازی موقتی اعلام شده است و مورد نظارت دائمی قرار می‌گیرد ولی سوال این جاست که این نظارت چطور و به چه صورت انجام می‌شود که حقوق دختران معلول پایمال نشود.

چرا که فرد مشمول سربازی، با این قانون در قبال ازدواج با دختر دارای معلولیت هم وام ازدواج تا سقف صد میلیون تومان دریافت می‌کند (که البته نیمی به دختر تعلق می‌گیرد) و هم بعد از پنج سال، کارت معافیت دائم و گذرنامه نصیبش خواهد شد و چنان چه این ازدواج صوری انجام گرفته باشد، حقوق فردی شخص معلول چه شده و چه ارگانی مسؤولیت نظارت را بر آن دارد؟

سازمان بهزیستی کشور در خصوص این سؤال که اگر مشمول به سربازی دارای همسر معلول باشد، وضعیت وی چگونه خواهد شد، می‌گوید: «همسر مشمول باید بعد از ازدواج معلول شده باشد یا مشمولانی که از تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۸۵ زمان ابلاغ آئین‌نامه، همسر معلول انتخاب نموده‌اند و به عقد دائم خود درآورده‌اند شامل مصوبه قرار می‌گیرند.»

به گفته امیر غلامرضا رحیمی‌پور، رییس اداره سرمایه انسانی سربازی ستادکل نیروهای مسلح البته برابر مقررات شرایطی برای ثبت ازدواج با دختران معلول و دریافت کارت معافیت از خدمت وجود دارد، اما این طور نیست که برخی تصور کنند شرایط آسانی دارد و فرد مشمول از سربازی معاف خواهد شد.

این در حالی است که پیشتر در سال ۹۱ سیدحمیدصدرالسادات، رئیس وقت سازمان وظیفه عمومی ناجا در خصوص شرایط معافیت در صورت ازدواج با دختر دارای معلولیت، گفته بود: «به این افراد پنج سال معافیت موقت و در صورت تداوم ازدواج، معافیت دائم داده خواهد شد.»

وی همچنین درباره شرایط بهره‌مندی از این معافیت برای مشمولان عنوان کرده بود: «معلولیت همسر مشمول باید به تایید سازمان بهزیستی رسیده باشد.» به گفته رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا قوانین خاصی در بهزیستی وجود دارد که به موجب آن هر کس به عنوان معلول تحت پوشش بهزیستی قرار نمی‌گیرد بلکه باید شرایط وی در کمیسیون‌های این سازمان بررسی شود.

به گفته سازمان وظیفه عمومی ناجا معافیت‌ها در سه دسته کفالت، پزشکی و موارد خاص دسته‌بندی می‌شوند و در بحث معافیت پزشکی بین ۲۰ تا ۳۰ نوع معافیت وجود دارد. در سال ۱۳۹۱ رئیس سازمان وظیفه عمومی ناجا درباره شرایط برخورداری از معافیت در صورت ازدواج با دختران دارای معلولیت عنوان کرده بود: «مشمولانی که با معلولان ازدواج کنند از انجام خدمت ضرورت معاف خواهند بود.» اما این سازمان در مورد این که نهاد بالادستی و نظارتی بر نحوه اجرای درست این آئین‌نامه کجاست، توضیحی نداده است.

معافیت سربازی از جمله موارد حساس در جامعه ایران است که قوانین مربوط به آن‌ همواره واکنش‌های بسیاری در پی داشته است.

طرح مساله اعطای معافیت از سربازی در قبال ازدواج با دختران معلول نیز از یک سو حقوق فرد معلول را زیر سؤال می‌برد و از سوی دیگر ضمانت راستی‌آزمایی ازدواج با دختر یا زن معلول را می‌طلبد. موردی که رییس اداره سرمایه انسانی سرباز ستادکل نیروهای مسلح، در خصوص وجود گزارش‌های تحقیقی در این خصوص اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. با این گفته احتمال آن می‌رود که طی سال‌های سپری شده بعد از ابلاغ چنین قانونی در سازمان نظام وظیفه وسازمان بهزیستی هیچ ارگانی مسؤولیت نظارت بر روند این گونه ازدواج‌ها و بررسی سال‌های سپری شده بعد از آن را برعهده نداشته است. این که حقوق انسانی و روحی دختران معلول در قبال چنین ازدواج‌هایی چه خواهد بود؟ و این که در صورت سوءاستفاده از زنان در این ازدواج‌ها نهاد نظارتی کدام است هنوز به درستی معلوم نیست.

سازمان ملل در تفسیر ماده شش کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، به سه چالش اصلی فراروی زنان و دختران دارای معلولیت اشاره کرده است و این سه چالش را خشونت، حقوق و سلامت جنسی و باروری، و تبعیض عنوان کرده است. حالا با ادامه داشتن قانون اعطای معافیت به مشمولان در قبال ازدواج با دختر دارای معلولیت این سؤال مطرح است که نهاد نظارتی برای سوءاستفاده نکردن از قانون معافیت در صورت انجام ازدواج‌های پنج ساله به شکل صوری کیست؟

گفته می‌شود بسیاری از دختران دارای معلولیت، امیدی برای تشکیل زندگی مشترک ندارند این در حالی است که بیشتر مردان دارای معلولیت از امکان ازدواج با وجود معلولیت خود برخوردارند. خبرگزاری ایرنا در گزارشی در سال ۱۳۹۷ با عنوان «دختران صبر، دختران انتظار» به مشکلات دخترانی که دارای معلولیت بوده و امکان ازدواج نداشته‌اند پرداخت. در این گزارش به مخالفت خانواده‌ها در خصوص ازدواج دختران دارای معلولیت به بهانه نگهداری از آن‌ها پرداخته شد و این موضوع مطرح شد که ممانعت از ازدواج و عدم پذیرفتن فرد معلول به خصوص دختر معلول در اجتماع، سبب این شده است که دختران معلول از امکان ارتباط عاطفی کمتری برخوردار باشند.

الهام یوسفیان معلول و فعال در زمینه حقوق معلولان در توییتی به بهانه روز زن نوشته است: «در هشت مارس زنانی که به دلیل معلولیت از تجربه زنانگی محروم می‌شوند به یاد داشته باشیم. خانواده‌های زیادی به بهانه مراقبت از دختران دارای معلولیت مانع ازدواج و رابطه این دختران می‌شوند. گاه با تزریق آمپول یا جراحی، امکان باروری دختران معلول ذهنی یا اوتیسم سلب می‌شود یا به تاخیر می‌افتد.» از طرفی اما عقیم‌سازی اجباری برای پسران دارای معلولیت ذهنی و یا اوتیسم هم اتفاق می‌افتد.

معلولیت در بیشتر جوامع در دنیا یک تابوست ولی هستند زنان و دختران معلولی که توانایی‌های خود را در مسیر دیگری به نمایش گذاشته‌اند.

در فرهنگ کشورهایی چون ایران موضوع متفاوت است. معلولیت در این جوامع به گونه‌ای «راز مگو» است و همواره نگاه اجتماعی غلط و نبود حمایت‌های دولتی موجب تبعیض و بی‌توجهی بیشتر به نیازهای این قشر از جامعه در ایران شده است. تا جایی که بیشتر جوانان معلول در فضای مجازی، ظاهر خود را پنهان می‌کنند.

نبود آمار دقیق در خصوص تعداد معلولان و تفکیک جنسیتی آن‌ها، ضعف در اجرای قوانین حمایت‌گرایانه و همچنین بودجه اندک در خصوص رفع نیازهای این گروه از جامعه موجب شده تلاش سال‌های بسیار فعالان حقوق معلولان به سرانجام روشنی نرسد.

این در حالی است که معلولان در ایران جمعیت قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهند و طبق گزارش زهرا ساعی، رئیس فراکسیون معلولان مجلس شورای اسلامی، در سال گذشته، سالانه ۵۰ هزار نفر به تعداد معلولان در ایران اضافه می‌شود.