سیل اخیر و فاجعه‌بار سودان، که منجر به کشته شدن بیش از ۱۰۰ نفر شده و خسارت‌های بی‌شماری را در مناطق مجاور رود نیل در سودان از خود به‌جا گذاشت، پرسش‌های بسیاری در مورد تأثیر مستقیم سد النهضه که کشور اتیوپی آن را در منطقه "بنیشانگول" در نوار مرز با سودان می‌سازد، مطرح کرده است.

حقیقت افزایش بی‌سابقه سیل در سال جاری چیست؟ آیا آب‌گیری سد النهضه در اتیوپی عامل این سیل‌های ویرانگر است؟ آیا خطرات آینده سد النهضه برای مناطق سیل‌زده، در مقایسه با سیل کنونی چقدر خواهد بود؟

در همین راستا، ابرار سراج النور، نویسنده و پژوهشگر اتیوپیایی اظهار داشت: "تغییرات زیست محیطی در سودان و اتیوپی، افزایش میزان بارندگی و آغاز زودتر از حد معمول فصل بارانی امسال، نشان دهنده تغییرات اقلیمی تازه در منطقه است." وی افزود: شماری از شهرها و روستاهای اتیوپی در این اواخر شاهد بارندگی‌های بی‌سابقه بوده اند که در گذشته هرگز چنین باران‌های را تجربه نکرده بودند، در حالی‌که خسارت‌های بزرگ جانی و مالی ناشی از سیل اخیر تا به حال به صورت نهایی مورد ارزیابی قرار نگرفته است.

وی خاطرنشان کرد: در پی بالا رفتن سریع سطح آب در رودخانه‌های "آواش" و "سِتیت" در اتیوپی، تعداد زیادی از دامداران و کشاورزان نتوانستند دام‌ها و اموال خود را از طغیان آب نجات دهند و این حادثه همزمان با بارش باران‌های شدیدی بود که برخی مناطق را به طول کامل در انزوا قرار داده بود و دولت ناگزیر شد شماری از آسیب‌دیدگان را با هلیکوپتر نجات دهد.

سراج النور گفت: سیل اخیر در اثر طغیان رودخانه "آواش" که از ۱۰ استان در منطقه می‌گذرد و همچنان طغیان‌ آب‌های بلندی‌های "امهره"، "تیجرای" و "اورومیا" به وقوع پیوست. در واقع، باران‌های شدید در منطقه "عفار" و سایر مناطق مجاور، پدیده تازه‌ای بود که این منطقه هرگز آن را تجربه نکرده بود.

قابل ذکر است که منطقه "عفار" بخشی از دره "کافتی بزرگ آفریقا" و پست‌ترین نقطه در اتیوپی را شکل می‌دهد.

سراج النور گفت: صدها روستا در مناطق "عفار"، "آسایتا"، "ریدا"، بخش‌های از مناطق سومالی و مناطق جنوب اتیوپی در اثر سیل اخیر آسیب دیده و ۴۰۰ تن تنها در "آسایتا" آواره شدند. وی افزود: سیل اخیر، خطرناک‌ترین سیل در تاریخ این منطقه به شمار می‌رود.

در پیوند به تأثیر سدها، به ویژه سد النهضه بر سیل اخیر در سودان، سراج النور بدین باور است که سد النهضه و یا هر سد دیگری نمی‌تواند چنین تأثیر بزرگی در تغییرات اقلیمی پدید آورد و آن‌چه اتفاق افتاده است فراتر از اثربخشی سدها است.

از سوی دیگر، آدم کامل، نویسنده و پژوهشگر اتیوپی معتقد است که اتیوپی در حال حاضر شاهد تغییرات چشمگیر آب و هوا است و این کشور هرگز شاهد چنین میزان بالای بارندگی نبوده و حتی مناطق بیابانی و کم‌باران نیز در سال جاری شاهد بارندگی بی‌سابقه‌ای بوده اند. وی خاطرنشان کرد که به طور کل بارش باران‌های شدید، جاری شدن سیل و طغیان رودخانه‌ها که امسال اتیوپی شاهد آن بود را می‌توان به عنوان حوداث غیرمترقبه و نادر در تاریخ منطقه محسوب کرد.

این پژوهشگر اتیوپی نسبت به عدم علاقه کشورهای منطقه، به ویژه اتیوپی و سودان برای نظارت بر تغییرات آب و هوایی و پیش‌بینی فاجعه‌های زیست محیطی که منجر به خسارت‌های فراوان می‌شود، ابراز تأسف کرد. وی افزود: خسارت‌های وارد شده ناشی از سیل اخیر در اتیوپی بیشتر از آسیب‌های بود که سودان متحمل آن شد، بنابر این، نمی‌توان احداث سد النهضه را عامل فاجعه کنونی دانست. وی گفت: سودان و اتیوپی با داشتن روابط صمیمانه که دو کشور را در عرصه‌های مختلف به هم پیوند می‌دهد می‌توانند بر شعایات بی‌اساس ارتباط سد النهضه با سیل اخیر، چیره شوند.

در همین حال، آیداهیس یاسین، مدیر دفتر هماهنگی ملی پیشگیری از بلایای طبیعی و امنیت غذایی در اتیوپی، اعلام کرد که تا کنون بیش از ۳۲ هزار نفر در اثر طغیان رود "آواش" آواره شده اند و شمار آوارگان در شرق اتیوپی به ۷۰ هزار نفر رسیده است و البته آمار واقعی قربانیان و آسیب‌دیدگان تا به حال تکمیل نشده است.

رود نیل با طول ۶۸۵۳ کیلومتر به عنوان طولانی‌ترین رودخانه جهان به شمار می‌رود. شاخه اصلی رود نیل، "نیل آبی" یاد می‌شود که از رشته کوه‌های در عمق اتیوپی سرچشمه می‌گیرد و با عبور از فلات اتیوپی و بیابان‌های منطقه "بنیشانگول" وارد سودان می‌شود. این رودخانه در اتیوپی به نام "ابای" یاد می‌شود. آب‌های "نیل آبی" که بخش عمده رود نیل را تشکیل می‌دهد با گذر از سرزمین اتیوپی به مرزهای سودان می‌رسد و در آن‌جا با رود "نیل سفید" در منطقه "المقرن" در خارطوم یکجا شده و رود نیل بزرگ را تشکیل می‌دهد که با عبور از شمال سودان وارد مصر شده و در فرجام به دریای مدیترانه می‌ریزد.

البته رود نیل از دو شاخه اصلی تشکیل شده است، "نیل آبی" که از دریاچه "تانا" در اتیوپی سرچشمه گرفته و "نیل سفید" که از دریاچه "ویکتوریا" که دارای شاخه‌های متعددی است سرچشمه می‌گیرد، شکی نیست که یافتن منبع اصلی این رودخانه دشوار است. رود نیل که در آغاز از دو شاخه تشکیل می‌شود در طول سفر طولانی خود از یازده کشور یعنی تانزانیا، رواندا، بوروندی، اوگاندا، جمهوری دموکراتیک کنگو، اریتره، کنیا، اتیوپی، سودان جنوبی، سودان و مصر عبور می کند.

رود نیل پس از طی مسیر خود در شمال خارطوم، از آخرین منبع آب مغذی‌اش، رودخانه "اتبره" که طول آن ۸۰۰ کیلومتر است، تغذیه می‌شود. رودخانه "اتبره" از ارتفاعات اتیوپی در شمال دریاچه "تانا" سرچشمه گرفته در در فاصله ۳۰۰ کیلومتری پس از شهر خارطوم با رود نیل یکجا می‌شود.

رود نیل، نخست به سمت جنوب غربی در نزدیکی شهر "ابو احمد" امتداد می‌یابد سپس در نزدیکی شهر "الدبه" در سودان به سمت شمال تغییر جهت می‌دهد و با عبور از مرز سودان و مصر مسیر خود را به سمت شمال ادامه می‌دهد و سرانجام به دریاچه "ناصر" در عقب سد بلند می‌رسد، سپس مسیر خود را به سوی مدیترانه ادامه می‌دهد. در امتداد این مسیر، بخشی از رود نیل در منطقه "اسیوط" منشعب شده و به نام "بحر یوسف" نامیده می‌شود و تا استان "فیوم" ادامه پیدا می‌کند.

پس از این‌که رود نیل به انتهای شمال مصر می‌رسد، به دو شاخه تقسیم می‌شود، شاخه "دمیاط" در شرق و شاخه "راشد" در غرب و در نتیجه، منطقه دلتای نیل را تشکیل می‌دهند، در نهایت، آب‌های هر دو شاخه نیل که مسیر طولانی از مرکز شرق آفریقا تا شمال آن را پیموده است، به دریای مدیترانه می‌ریزد.

"نیل آبی"، حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد آب رود نیل بزرگ را تشکیل می‌دهد، در تابستان و پاییز هنگامی‌که بارش باران‌های موسمی در فلات حبشه آغاز می‌شود، مقدار آب "نیل آبی" افزایش می‌باید و این رخداد به "طغیان نیل" معروف است، اما آب "نیل آبی" در بقیه سال جریان منظمی دارد. اما کاهش میزان بارش باران در برخی از فصل‌ها که به عنوان "خشک‌سالی درازمدت" نامیده می‌شود، کشورهای پایین دست، به ویژه مصر را که بیشتر به آب نیل متکی است تحت تأثیر قرار می دهد.

البته مذاکرات جاری میان سه کشور در مورد تقسیم آب و پروژه سد النهضه، تأثیر مستقیمی در روابط کشورهای یادشده دارد، زیرا آب نیل به طور کل نقش اساسی و تأثیرگذاری در آینده سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی این کشورها دارد.