سرگذشت یک دولت؛ از «امارت دِرعیه» تا «پادشاهی عربستان سعودی»

عربستان سعودی هر سال روز ملی خود را در ۲۳ سپتامبر جشن می‌گیرد

FAYEZ NURELDINE / AFP

عربستان سعودی هر سال روز ملی خود را در ۲۳ سپتامبر جشن می‌گیرد. گرامیداشت از این روز، در سال ۲۰۰۵ و پس‌ازاین آغاز شد که ملک عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه فقید عربستان سعودی این روز را به‌عنوان روز ملی عربستان سعودی اعلام کرد. در این روز ملی که تعطیلی رسمی در عربستان سعودی است، فعالیت‌های متعدد و برنامه‌های گوناگون به‌منظور گرامیداشت از این جشن میهنی در نقاط مختلف عربستان سعودی برگزار می‌شود.

البته کشور عربستان سعودی در گذشته، به‌گونه‌ای که امروز می‌بینیم نبود. دولت این کشور فرایند عظیم و مسیر دشوار و پیچیده‌ای را که ده‌ها سال به درازا کشید، طی کرد تا این‌که سرانجام ملک عبدالعزیز آل سعود، بنیان‌گذار عربستان سعودی موفق شد سراسر این سرزمین پهناور را متحد کند. این ماجرا از سال ۱۷۴۴ و هنگامی‌که محمد بن سعود پس از متحدشدن با امام محمد بن عبدالوهاب توانست نخستین دولت سعودی (امارت درعیه) را تأسیس کند، آغاز شد، آل سعود پس از سال‌ها تلاش و مبارزه موفق شدند منطقه نجد را متحد کنند.

دولت عثمانی، ظهور «امارت درعیه» را تهدیدی برای اقتدار خود در منطقه دانست و محمدعلی پاشا، والی مصر را مأمور به از بین بردن این دولت نوپا کرد و درنتیجه، علی پاشا در سال ۱۸۱۸، موفق به انجام این مأموریت شد؛ اما مردم شبه‌جزیره عربستان تسلیم نشدند و شاهزاده ترکی بن عبدالله بن محمد بن سعود پس از تسلیم شدن پادگان مصری به نیروهایش در سال ۱۸۲۴، موفق به تأسیس دومین دولت سعودی (امارت نجد) شد. این دولت تا سال ۱۸۹۱ ادامه داشت تا این‌که خاندان «آل رشید» توانست آن را سرنگون کند و درنتیجه، «آل سعود» ناگزیر به عزیمت به کویت شد.

سپس، مرحله سوم و سرنوشت‌ساز به رهبری ملک عبدالعزیز آل سعود، پادشاه و بنیان‌گذار عربستان سعودی آغاز شد که مورخان به دلیل توانایی‌های رهبری و نقش بزرگی که در ایجاد وحدت میان مناطق وسیع عربستان و تأسیس سومین دولت سعودی داشت، او را به القاب متعددی ازجمله «ناپلئون عربستان»، «بیسمارک» و «کرامول بیابان» یاد می‌کنند.

در سال ۱۹۰۲، ملک عبدالعزیز در رأس یک نیروی کوچک که شمار افراد آن در حدود ۶۰ نفر بود از کویت به سمت ریاض در حرکت شده و موفق به کنترل آن شهر شد، مردم ریاض به وی بعیت کردند. در سپتامبر ۱۹۰۴، ملک عبدالعزیز، در جنگ «شنانه» نیروهای «آل رشید» را شکست داد و موفق به کنترل منطقه «قسیم« شد و حاکمیت خود را بر اغلب مناطق »نجد« گسترش داد.

در سال ۱۹۱۳، ملک عبدالعزیز به سمت منطقه «احسا» لشکرکشی کرد و آن را از تصرف عثمانی‌ها بیرون آورد و دولت وی تا سال ۱۹۲۱ به نام «امارت نجد و احسا» یاد می‌شد و در سال ۱۹۲۲، نام آن به «سلطان‌نشین نجد» تبدیل شد. پس از توسعه قلمرو این دولت، به «پادشاهی حجاز و نجد و مناطق پیوسته به آن» تغییر نام یافت و تا سال ۱۹۲۶ به همین نام یاد می‌شد، ازآن‌پس و تا سال ۱۹۳۲، به نام «سلطان‌نشین حجاز و نجد و مناطق پیوسته به آن» یاد می‌شد تا این‌که سرانجام و پس از اتحاد سراسر سرزمین این کشور، نام آن به «عربستان سعودی» تبدیل شد.

اقتصاد عربستان سعودی طی سه دهه اول قرن بیستم و پیش از آن‌که به‌عنوان یکی از بیست اقتصاد بزرگ جهان به شمار آید، مراحل متعددی را پشت سر گذاشت.

طبیعی بود که دولت نوپای عربستان در مراحل اولیه و پیش از آغاز رونق نفت با چالش‌های بی‌شماری روبه‌رو شود، اما به‌محض دستیابی به درآمدهای نفتی، دولت عربستان سعودی میلیاردها دلار را به هدف توسعه همه‌جانبه کشور، افزایش میزان درآمد شهروندان و رسیدن به رفاه اجتماعی، سرمایه‌گذاری کرد.

در طول سه دهه اول قرن بیستم، اقتصاد عربستان سعودی مبتنی بر دام‌پروری، کشاورزی و صنایع‌دستی ساده بود. در آن دوره، دولت سعی می‌کرد با حفر چاه‌های آب و تأمین امکانات اولیه زندگی، توجه خاصی به بهبودی شرایط زندگی مردم داشته باشد.

در سال ۱۹۲۵، اولین پول سعودی (قرش مسی) به نام پادشاه «حجاز و نجد و مناطق پیوسته به آن» عرضه شد تا به‌جای ارزهای خارجی مانند پول‌های عثمانی، بریتانیا، هند، هاشمی، اتریش و رسیدهای حج، مورداستفاده قرار گیرد. در سال ۱۹۲۶، اولین بانک به نام بانک «اندوشن هلندی» در عربستان سعودی تأسیس شد و در سال ۱۹۲۹، اولین بودجه عمومی کشور به مبلغ ۱۰ میلیون ریال به تصویب رسید، سپس در سال ۱۹۳۱، ریال سعودی به‌عنوان پول رسمی کشور اعلام شد.

در سال ۱۹۳۳، شرکت «سوکال»، امتیاز اکتشاف نفت را در عربستان سعودی به دست آورد و یک سال بعد، شرکت اتومبیل عربی به‌عنوان نخستین شرکت سهامی سعودی تأسیس شد. عربستان سعودی در سال ۱۹۳۸، شاهد آغاز تولید نفت از نخستین چاه نفت در منطقه «ظهران» بود و در سال بعد، اولین محموله نفتی به خارج از کشور صادر شد، اما نخستین پالایشگاه نفت در سال ۱۹۴۰ و در منطقه «رأس تنوره» تأسیس شد.

در سال ۱۹۴۲، اولین بودجه سراسری عربستان سعودی اعلام شد و در سال ۱۹۴۶، ذخایر نفتی عربستان سعودی به ۴۲ میلیارد بشکه رسید. در همان سال، اولین اتاق بازرگانی عربستان سعودی در شهر جده گشایش یافت. در سال ۱۹۵۰، نخستین بانک تجاری محلی به نام «الکعکی و بن محفوظ» تأسیس شد که در حال حاضر به نام «بانک ملی» شناخته می‌شود.

دستاوردهای عربستان سعودی در تمام عرصه‌ها همچنان ادامه یافت و در سال ۱۹۶۴، عربستان سعودی نقش چشمگیری در تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) ایفا کرد.

Read More

This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)

در سال ۱۹۷۳، ملک فیصل، پادشاه فقید عربستان سعودی با صدور فرمانی، صادرات نفت را ممنوع اعلام کرد و این نخستین باری بود که نفت به‌عنوان سلاح اقتصادی در همبستگی با آرمان‌های ملت فلسطین مورداستفاده قرار گرفت. در سال ۱۹۸۰، عربستان سعودی توانست مالکیت شرکت «آرامکو» را به‌طور کامل به دست آورد.

در سال ۱۹۸۶، نرخ ارز ریال سعودی با دلار آمریکایی پیوند داده شد و این اقدام، تأثیر مثبتی در فضای سرمایه‌گذاری محلی از خود به‌جا گذاشت، سپس در سال ۱۹۸۸، شرکت «آرامکو» به «آرامکو عربستان» تغییر نام یافت.

در جریان مراحل اخیر توسعه اقتصادی، عربستان سعودی در سال ۲۰۰۰، شاهد تأسیس سازمان سرمایه‌گذاری عمومی شد و در سال ۲۰۰۳، سازمان بازار سرمایه عربستان سعودی تأسیس شد. در سال ۲۰۰۵، شورای عالی اقتصادی عربستان سعودی تحت سرپرستی خادم حرمین شریفین بنیان‌گذاری شد و این کشور در همان سال به سازمان تجارت جهانی پیوست، سپس، عربستان سعودی توانست در سال ۲۰۰۸، به گروه ۲۰ بپیوندد.

در سال ۲۰۱۱، خادم حرمین شریفین ملک عبدالله بن عبدالعزیز دستور اجرای «بزرگ‌ترین طرح توسعه» در تاریخ حرمین شریفین را صادر کرد.

دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مقاله لزوماً سیاست یا موضع ایندیپندنت فارسی را منعکس نمی کند.

بیشتر از دیدگاه