عصر چهارشنبه ۲۳ مهرماه ۱۳۹۹، سرهنگ بازنشستۀ نیروی هوایی ارتش، هادی توکلی، در پی ابتلا به کرونا درگذشت. او استاد خلبان و آزمایشگر جنگندۀ بمب‌افکن چندمنظورۀ اف-۴ئی فانتوم۲ بود. سرهنگ توکلی فرماندهیِ دسته‌های دو فروندی جنگنده‌های اف-۴ئی نیروی هوایی را به عهده داشت که در آبان و آذر ۱۳۹۳ چندین عملیات برون مرزی در خاک عراق انجام دادند. هرچند توکلی نقشی مهم در بمباران مقر داعش در خاک عراق داشت اما نامش بیرون از نیروی هوایی ارتش کمتر شنیده شده است.

در میان نیروهای ارتش ایران بسیاری دیگر همچون توکلی هستند که با وجود نقش برجسته‌شان در جنگ علیه داعش در گمنامی ماندند. گویا نیروی زمینی و هوایی ارتش، حتی مجاز به بازگو کردن اقداماتشان در جنگ با داعش که با هدف حراست از مرزهای ایران صورت گرفت، نیستند.

به نظر می‌رسد کوشش برای برجسته نشدن نقش ارتش در مبارزه با داعش از آن‌رو است که سیاست رژیم  جمهوری اسلامی، به ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برجسته کردن نقش سپاه قدس و نیروهای نیابتی‌اش به عنوان تنها رزمندگان علیه داعش است. این در حالی است که عمده عملیات سپاه قدس علیه داعش در خاک سوریه و برای حفظ رژیم بشار اسد بوده است. اما می‌توان گفت هدف مأموریت‌های نیروی زمینی و هوایی ارتش، دور کردن داعش از مرز ایران بود.

از آموزش پیشمرگه‌های کرد تا حفاظت از سد بیجی

از نخستین اقدامات نیروی زمینی ارتش ایران در جنگ علیه داعش، اعزام گروهی از تکاوران تیپ ۶۵ نیروهای ویژه هوابرد (نوهد) به اربیل در کردستان عراق بود. تکاوران ارتش وظیفه داشتند اسلحۀ ایرانی را به نیروهای اتحادیۀ میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی برسانند و پیشمرگه‌ها را برای جنگ با داعش آموزش دهند. در مرداد ۱۳۹۳، یک فروند هواپیمای ترابری سنگین بوئینگ ۷۴۷-۲جِی۹اِف نیروی هوایی ارتش از فرودگاه مهرآباد تهران برخاسته و در فرودگاه بین‌المللی اربیل در کردستان عراق به زمین نشست. سپس نیروهای تیپ ۶۵ هوابرد ارتش، از راه زمینی وارد عراق شده و به اردوگاه‌های اتحادیۀ میهنی کردستان رفتند. کماندوها وظیفه داشتند استفاده از راکت‌اندازهای ۱۰۷ میلی‌متری، موشک‌های ضد تانک توفان (نمونه ایرانی موشک تاو) و دیگر تسلیحات اهدایی ایران به پیشمرگه‌ها را به آنها آموزش دهند.

دقیقاً مشخص نیست که آموزش نیروهای پیشمرگه از سوی تکاوران نوهد تا چه زمان به طول انجامید، اما به نظر می‌رسد که کار آموزش تا پایان سال ۱۳۹۳ ادامه داشته است. نیروهای پیشمرگۀ آموزش دیده، در کنار دیگر نیروهای رزمیِ منطقۀ خودمختار کردستان عراق، به رهبری مسعود بارزانی، با استفاده از سلاح ایرانی در چندین نبرد علیه داعش شرکت کردند.

عملیات آزادسازی هشت روستا در نزدیکی کرکوک از ۱۰ تا ۱۲ بهمن ۱۳۹۳ در شمار پیروزی‌های مهم پیشمرگه‌ها بود. افزون بر این، پیشمرگه‌های اتحادیه میهنی در کنار تکاوران تیپ ۶۵ هوابرد نیروی زمینی ارتش ایران در منطقۀ بیجی با داعش جنگیدند و از سد و تأسیسات مهم نفتی منطقه در سال ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ محافظت کردند.

عملیات نیروی هوایی ارتش در استان دیاله

در آبان ماه ۱۳۹۳، داعش از تمرکز نیروهای امنیتی و نظامی عراق در مناطق مرکزی و غربی به نفع خود استفاده کرد و از استان دیاله به سمت مرزهای ایران پیشروی نمود. پیش‌تر در مردادماه ۱۳۹۳، جوانان سلفی ایرانی پرچم داعش را در کردستان برافراشته بودند. سلفی‌ها در رژۀ موتوری خود در جوانرود، بانه و سنندج، نشان دادند که در صورت نفوذ داعش به ایران از طریق مرز دیاله عراق، یک فاجعۀ امنیتی در انتظار جمهوری اسلامی خواهد بود. در پی پیشروی داعش به سمت ایران، نیروی هوایی ارتش، به عنوان یک نیروی واکنش سریع، مأمور مقابله با داعش پیش از نزدیک شدن به مرز ایران شد.

برای جلوگیری از ورود داعش به ایران، معاونت عملیات نیروی هوایی ارتش، پایگاه سوم شکاری تاکتیکی نوژه (شاهرخی سابق) را مأمور کرد تا با استفاده از جنگنده بمب‌افکن‌های چند منظورۀ اف-۴ئی فانتوم۲ نیروهای داعش در نزدیکی روستاهای جلولا و سعدیه را بمباران کند.

جنگنده‌های اسکادران ۳۱ شکاری تاکتیکی، که خلبانان جوانی دارند، پس از به پرواز درآمدن از این پایگاه، در نزدیکی همدان، با هدایت افسر ناظر یا مقدم هوایی، پایگاه نیروهای داعش را در چند نوبت بمباران کردند. در نزدیکی این دو روستا، افسران ناظر در کنار تکاوران تیپ ۶۵ هوابرد در میان نیروهای اتحادیه میهنی کردستان و همچنین حشد الشعبی حضور داشتند تا خلبانان جنگنده‌های فانتوم۲ ایرانی را به طور دقیق به سمت اهدافشان هدایت کنند.

سرهنگ هادی توکلی که در آن زمان معاونت فرماندهی پایگاه هفتم شکاری تاکتیکی شهید دوران (تدین سابق) را بر عهده داشت، داوطلب شد تا فرماندهیِ برخی از دسته‌های پروازی‌ای که داعش را در عراق مورد حمله قرار می‌دادند، برعهده بگیرد. توکلی سابقه درخشانی داشت. ساعات پروازی بسیار و فرماندهی دسته‌های جنگنده‌های اف-۴ئی در رژه‌های پروازی روز ارتش، از افتخارات سرهنگ به‌حساب می‌آمد.

توکلی همچنین در مهرماه ۱۳۸۷، زمانی که درجۀ سرگردی داشت، چندین عملیات بمباران هوایی علیه اعضای گروه جندالله در نزدیکی زاهدان، انجام داده بود. در آن زمان اعضای گروه جندالله با حمایت «شه بخش»، رهبر یکی از باندهای قاچاقچیان مواد مخدر، در ارتفاعات پیرسوران در غرب زاهدان مستقر شده بودند. نیروهای انتظامی و سپاه پاسداران به قاچاقچیان دسترسی زمینی نداشتند. بنابراین، نیروی هوایی ارتش با جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۴دی از پایگاه دهم شکاری تاکتیکی برادران دلحامد در چابهار، مواضع این گروه تروریستی را در چند نوبت بمباران کرد.

شکار داعشی‌ها در کوههای حمرین از سوی هوانیروز

پایگاه یکم پشتیبانی رزمی هوانیروز ارتش (هواپیمایی نیروی زمینی) مستقر در کرمانشاه در دی ماه ۱۳۹۳ تعداد ۱۲ فروند بالگرد تهاجمی اِی اِچ-۱جِی اینترنشنال کبرا، ۴۰ فروند بالگرد چند منظوره بل ۲۱۴آ اصفهان، شش فروند بالگرد چند منظوره آگوستا بل ۲۰۵آ و هفده فروند بالگرد شناسایی و آموزشی آگوستا بل ۲۰۶آ جت رنجر در خدمت دو گردان تک و هجومی خود داشت.

در آن تاریخ، هوانیروز ارتش مأمور شد تا با اعزام تیم‌های آتش سبک (یک فروند جت رنجر، دو فروند کبرا و یک فروند اصفهان) و نیز آتش سنگین (یک فروند جت رنجر، سه فروند کبرا و یک فروند اصفهان) به پادگان‌های مرزی نیروی زمینی ارتش، خود را برای مقابله با داعش که در آستانۀ ورود به ایران از مناطق نزدیک به قصر شیرین بود، آماده کند.

بالگردهای هوانیروز ارتش، افزون بر انجام مأموریت‌های رزمی علیه داعش در منطقۀ خانقین، که تنها هشت کیلومتر با ایران فاصله داشت، برای انهدام چندین مخفیگاه و انبار سلاح در کوه‌های حمرین عراق، در ۱۷۵ کیلومتری از مرزهای ایران، به این منطقۀ عراق پرواز کردند.

خبرعملیات هوانیروز ارتش علیه داعش در سال ۱۳۹۳ مخفی نگه داشته شد. نخستین بار، سرتیپ دوم یوسف قربانی، فرماندۀ هوانیروز ارتش در ۲۲ فروردین ۱۳۹۷ افشا کرد که هوانیروز در سال ۱۳۹۳، هفده مأموریت شناسایی برفراز مواضع داعش انجام داد بی‌اینکه یک گلوله به سمت بالگردهایش شلیک شود. پیش از آن، سرتیپ احمدرضا پوردستان در ۱۳ مهر ۱۳۹۸، با بالگرد بل ۲۱۴آ اصفهان و سرتیپ یوسف قربانی، فرمانده هوانیروز، با بالگرد کبرا، هر یک به‌طور جداگانه بر فراز نیروهای داعش پروازِ شناسایی انجام دادند.

اسکادران ۱۲ ترابری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش نیز با هواپیماهای ترابری سی-۱۳۰ئی و اچ هرکولس، به مردمِ در محاصرۀ فوعه و کفرایا در ادلب سوریه، آذوقه و سلاح رساندند و نقش مهمی در مبارزه با داعش داشتند. اما سپاه پاسداران با سرمایه‌گذاری هنگفت و ساخت فیلم‌هایی مثل «به وقت شام» نقش خلبانان و پرسنل نیروی هوافضای سپاه را در جنگ سوریه برجسته کرد. سپاه سعی کرد نبرد ارتش با این گروه تروریستی را کم اهمیت جلوه دهد.

آن دسته از نیروهای سپاه پاسداران که در جنگ سوریه حضور داشتند و علیه داعش و سایر گروه‌های تندروی اسلامی می‌جنگیدند با لقب «مدافع حرم» به ایران بازگشتند. سپاهی‌ها از مزایای ویژه‌ای چون ارتقاء درجه، مأمور شدن به سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و نیز مدیریت بنگاه‌های اقتصادی و اقماری سپاه پاسداران برخوردار شدند. این بنگاه‌ها منافع مالی زیادی دارند و نفوذ سیاسی و امنیتی مدیران‌شان را افزایش می‌دهند. در آن سو، ارتشی‌ها که برای حراست از مرزهای ایران کوشیده‌اند و نه حفظ رژیم بشار اسد، از مزایایی که همتایان سپاهی داشتند بهره‌ای نبردند و در گمنامی ماندند.

به نظر می‌رسد ارتشی‌ها حتی اجازۀ بازگویی رشادت‌هایشان در مرزبانی ایران را ندارند. سرهنگ هادی توکلی تنها یکی از این ارتشی‌های گمنام بود؛ خلبانی که با وجود فرماندهی عملیات هوایی ضد داعش در عراق، خبر درگذشتش ابتدا از سوی رسانه‌های دولتی نادیده گرفته شد و درنهایت با ۴۸ ساعت تأخیر از سوی باشگاه خبرنگاران جوان شیراز منتشر شد.