محاسبات غلط ایران و خطر افزایش تنش‌ها

تبعات توقیف نفتکش بریتانیایی «استنا ایمپرو» نه تنها ایران را در مسیر درگیری با لندن قرار می‌دهد، بلکه به کرانه دیگر اقیانوس اطلس سرایت کرده، رئیس جمهور ترامپ را نیز وادار می‌کند مسئله را نادیده نگیرد. این ماجرا، موضع عقاب‌های کاخ سفید به ویژه مشاور امنیت ملی جان بولتون و وزیر امور خارجه مایک پومپئو را نیز تقویت خواهد کرد.

این در حالی است که روزنامه «پولیتیکو» خبری را نقل کرد مبنی بر این‌که یک کانال پشتی برای مذاکره میان جواد ظریف وزیر خارجه ایران و رند پال سناتور آمریکایی جمهوری خواه باز شده است، هرچند این خبر از طرف دونالد ترامپ، رد شد.

دونالد ترامپ، در این باره اظهار داشت که توقیف نفتکش بریتانیایی توسط ایران، حقیقت ایرانی‌ها را برملا می‌کند. وی افزود که ایران در مشکل بزرگی قرار دارد چون اقتصادش به سبب تحریم‌های آمریکا از کار افتاده است. ترامپ بر ادامه ارتباطات با مسئولان بریتانیایی برای پیگیری موضوع، تاکید کرد.

ناظران در واشنگتن، پیش‌بینی می‌کنند که ترامپ این بار بیشتر به مشاور امنیت ملی‌اش جان بولتون گوش خواهد داد، کسی که همواره از ترامپ خواسته است که به ایران اجازه ندهد تا با غرور و خودخواهی، آمریکا و هم‌پیمان اولش بریتانیا را تهدید کند و به چالش بکشد.

با افزایش تنش‌ها، موضع بولتون و پومپئو هر چه بیشتر تقویت می‌‌شود. در روزهای اخیر، نیروی دریایی آمریکا، پهپاد ایرانی را پس از نزدیک شدن به نیروهای آمریکایی سرنگون کرد و پیش از آن ناوشکن «مونتروز» بریتانیایی، کوشش سه قایق نظامی ایران را که می‌خواست جلو نفتکش بریتانیایی را بگیرد، ناکام ساخت. هم‌چنین در تاریخ ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۹ ایران یک کشتی‌ که پرچم پاناما را حمل می‌کرد، توقیف کرد.

راه خطرناک

پس از توقیف نفتکش بریتانیایی توسط ایران، وزیر خارجه بریتانیا جرمی هانت، اظهار داشت که ایران راه خطرناکی را در پیش گرفته است، اما بریتانیا هنوز در صدد گزینه نظامی نیست، بلکه خواهان حل مشکل از راه دیپلماسی است. اما اگر خطوط کشتیرانی مختل شود، بازنده بزرگ ایران خواهد بود. وی افزود که در این صورت «واکنش بریتانیا حساب‌ شده و قدرتمندانه خواهد بود».

هانت درباره نفتکش «گریس ۱» ایرانی توقیف شده در جبل الطارق گفته بود که اگر ایران متعهد شود که محموله آن به سوریه نخواهد رفت، آن را رها خواهد کرد، اما محکمه‌ای در جبل الطارق توقیف آن را ۳۰ روز دیگر تمدید کرد.

قدرت‌نمایی

آمریکايی‌ها درک کرده‌اند که ایرانی‌ها با پیروی از سیاست لبه پرتگاه، می‌خواهند قدرت‌نمایی کنند. چنان‌چه یک مقام امنیتی عالی رتبه آمریکایی به نام ژنرال رابرت اشلی، به خبرنگاران گفت: «ایرانی‌ها در جستجوی واکنش مشابه در برابر توقیف نفتکش خود توسط بریتانیا هستند، اما خواهان جنگ نیستند، تنها می‌خواهند زورشان را نمایش دهند».

نیروهای آمریکایی در هشداری روشن به بازی خطرناک ایران در آب‌های بین‌المللی، کشیک هوایی خود را بر فراز تنگه هرمز افزایش داده اند. ارل براون سخنگوی فرماندهی مرکزی آمریکا در این باره گفت: «برای مراقبت از اوضاع، شماری از گشت‌های هوایی اضافی ما در آب‌های بین‌المللی به پرواز در آمده‌اند، علاوه بر آن، فرماندهی نیروی دریایی ما، با کشتی‌های شاغل در منطقه، در ارتباط دائمی بوده مواظب سلامت و آمادگی آن‌ها هستند».

طرح آمریکا برای امنیت کشتیرانی

قرار است آمریکا طرحی را برای حفاظت از امنیت کشتیرانی در تنگه هرمز ارائه کند. برایان هوک نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در این باره به خبرنگاران گفت: افزایش تنش در خلیج فارس و تنگه هرمز، ایجاب می‌کند که یک ائتلاف نظامی چند ملیتی برای حفاظت از امنیت کشتیرانی، تشکیل شود، تا امنیت عبور کشتی‌ها را از دریای عرب و تنگه هرمز تا خلیج عمان و تنگه باب المندب، تأمین کند.

انتظار می‌رود بریتانیا از طرح یاد شده استقبال کند. این کشور برای یک هماهنگی نظامی با آمریکا شبیه آنچه در جنگ عراق انجام داد، نیز آماد‌گی پیدا می‌کند، و در عین حال به تقویت نیروی نظامی دریایی خود در منطقه خلیج فارس ادامه می‌دهد، زیرا علاوه بر اعزام چهر ناوشکن از جمله ناوشکن «مونتروز»، ناوشکن «دانکن» را نیز روانه تنگه هرمز کرده که قرار است چند روز بعد به منطقه برسد.

سخنگوی دولت بریتانیا در این باره گفته بود: از دهه ۸۰ به این سو، بریتانیا در خلیج فارس حضور نظامی داشته و همین حالا چندین پایگاه نظامی آن در منطقه وجود دارد.

محاسبات ایران

هر چند ایرانی‌ها، بریتانیا را نزدیک‌ترین هم‌پیمان واشنگتن می‌دانند، اما در عین حال، به عنوان یک میانجی به آن نگاه می‌کنند که نه تنها از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم‌ها حمایت نکرد بلکه همراه با فرانسه و آلمان برای نجات برجام نیز کوشید. اما در هفته‌های اخیر، دیدگاه ایران در برابر بریتانیا تغییر کرد. این تغییر عواملی دارد: توقیف نفتکش ایرانی توسط نیروهای بریتانیایی، مشکلات داخلی که پس از خروج از اتحادیه اروپا دامن‌گیر بریتانیا شده و انتقاد برخی از مسئولان اروپایی از توقیف نفتکش ایرانی و اختلافی که اخیرا میان ترزا مِی و ترامپ، رخ داد، از جمله عواملی بودند که سبب تغییر دیدگاه ایران شد و بریتانیا را هدف آسانی برای اعمال تحریک‌آمیز ایران کرد.

اما ایرانی‌ها از این نقطه غفلت کرده‌اند که هیچ کشوری در اروپا طرفدار ایران نیست و اگر اروپایی‌ها اختلافی با آمریکا دارند، تنها بر سر وسایل و شیوه‌های مهار ایران است، نه در اصل موضوع. این حقیقت را اهل خرد در تهران درک می‌کند، اما مقامات تندرو ایران همراه با سپاه و ارتش، ارزیابی نادرستی از اوضاع دارند. آنچه سپاه پاسداران ایران در خلیج فارس انجام می‌دهد، مخاطره بزرگی است که شاید ایرانی‌ها را به بازنگری در محاسباتشان وادار کند؛ زیرا دو قدرت نظامی بزرگی مانند آمریکا و بریتانیا، هرگز به ایران اجازه نخواهند داد که شروط خود را بر آن‌ها تحمیل کند و قوانین کشتیرانی بین‌المللی را در خلیج فارس زیر پا بگذارد.

آیا جنگی در راه است؟

بسیاری از تحلیل‌گران در واشنگتن، معتقدند شاید انگیزه رژیم ایران در تنش‌زایی مستمر، کسب محبوبیت داخلی در این شرایط سخت اقتصادی باشد، اما آنان در حیرت‌اند از این‌که چرا ایران به جای نرمش در برابر تحریم‌های سخت آمریکا، با اقدامات تحریک‌آمیز خود، روز به روز اوضاع را بدتر می‌کند. به گفته آن‌ها، اقدامات ایران، شک غربی‌ها را تقویت می‌کند که هدف ایران در دراز مدت دست‌یابی به سلاح اتمی می‌باشد.

تحلیل‌گران به این باورند که اقدامات تحریک آمیز و سیاست‌های هجومی و تنش‌زای ایران، خطر درگیری و جنگ را افزایش می‌دهد و هم‌پیمانان غربی را در گرفتن تصمیم جنگ متحد می‌سازد. چنان‌چه توقیف نفتکش بریتانیایی، استراتژی ایران برای جدایی افکندن میان آمریکا و قدرت‌های اروپایی را که خواهان بقای برجام هستند، از کار انداخته است.

قبل از توقیف نفتکش بریتانیایی، وزیر خارجه ایران، طرح گسترش دایره بازرسی تاسیسات اتمی در برابر تخفیف تحریم‌ها را، پیشکش کرد. این طرح در مواد برجام تا سال ۲۰۲۳ پیش‌بینی شده است. پس طرح ظریف در حقیقت ترفندی است برای پیش آوردن جدول زمانی و ایجاد تغییر جزئی در برجام تا با قرار گرفتن امضای دونالد ترامپ در پای آن، «قرارداد ترامپ» خوانده شود. اما این ترفند ایرانی، با وجود عقاب‌های پیرامون ترامپ در کاخ سفید که از اصل مخالف غنی سازی اورانیوم هستند، به جایی نخواهد رسید.

با توجه به سستی طرح ایران و ادامه رویارویی و تنش‌ها، برخی درگیری‌ها و ماجراجویی‌هایی بیشتری را در میان طرفین پیش‌بینی می‌کنند.