چندی پیش، مسکو میزبان اجلاس سه‌جانبه‌ای میان ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان بود. این نشست دو ماه پس از پایان درگیری بین ارمنستان و آذربایجان در منطقه ناگورنو قره‌باغ که با میانجی‌گری روسیه خاتمه یافت، برگزار شد.

البته پرداختن به جزئیات و نکات مرتبط به حل و فصل جنگ ققفاز جنوبی، در زمان صدور بیانیه‌ سه‌جانبه روسیه، آذربایجان و ارمنستان ممکن نبود؛ زیرا اقدامی که برای متوقف کردن جنگ قره‌باغ در دهم ماه نوامبر گذشته اتخاذ شد، به منظور قطع سریع نبرد با شتاب زیادی صورت گرفت و در نتیجه، هیچ فرصتی برای بحث و بررسی در مورد جزئیات فراهم نشد. اما اعلامیه‌ سه‌جانبه جدید توانست زمینه‌ساز فرصت‌های بسیاری شود، طوری‌که در چارچوب هماهنگی‌های اخیر، آذربایجان می‌تواند با جمهوری خودمختار نخجوان (متعلق به آذربایجان) روابط مستقیمی برقرار کند و ارمنستان امتیاز متصل شدن به خط آهن روسیه را به دست آورد. در واقع، اعلامیه‌ اخیر، مسیر اجرایی شدن مفاد توافق‌نامه که سال گذشته به جنگ میان دوجانب پایان داد را ترسیم می‌کند و هدف اصلی آن، ایجاد وضعیت جدید و کاملا متفاوتی در منطقه است که نه تنها به سود دو کشور آذربایجان و ارمنستان منتهی شده بلکه می‌تواند در سراسر گستره قفقاز جنوبی تأثیرگذار باشد. وضعیت تازه‌ای که با "لغو ممنوعیت‌های گذشته" به وجود آمده است بر موانع جغرافیایی قبلی چیره می‌شود و پس از تعلیق روابط برای مدت بیش از ۳۰ سال، جمهوری آذربایجان اکنون با جمهوری خودمختار نخجوان ارتباط برقرار می‌کند و ارمنستان از طریق قلمرو آذربایجان با خط آهنی متصل می‌شود که این کشور را به روسیه و ایران وصل می‌کند. افزون بر آن، باکو به راه آهن روسیه و ترکیه وصل می‌شود و آذربایجان می‌تواند از طریق جمهوری نخجوان به بازار ترکیه دسترسی پیدا کند.

البته توافق سه‌جانبه اخیر، افق وسیعی را برای توسعه و همکاری باز می‌کند که اهمیت آن فراتر از حل و فصل منازعه قره‌باغ است و گروه کاری که در جریان اجلاس سه‌جانبه مسکو تشکیل شده است، سرگرم پیگیری روند اجرایی شدن پروژه‌های یادشده بوده و گزارش‌های خود را به گونه مرتب به مراجع مربوطه می‌فرستد.

بدین ترتیب و به طور فشرده می‌توان گفت که نشست سه‌جانبه اخیر مسکو، علاوه بر این‌که بیانیه‌ قبلی امضاشده در دهم نوامبر گذشته را تقویت کرد، توانست اوضاع منطقه را آن‌چنان به سمت همکاری و همگرایی سوق دهد تا دیگر فرصتی برای صحبت در مورد درگیری و تنش فراهم نشود و توجه همه بر مسئله گشایش مسیرهای جدید حمل و نقل و بهره‌برداری از روابط تازه برقرار شده به منظور توسعه و همکاری در سطح منطقه متمرکز شود.

به طور کل، نشست سه جانبه‌ای که به ابتکار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در مسکو برگزار شد می‌تواند موفقیت آمیز تلقی شود، زیرا باکو و ایروان توانستند در مورد تشکیل کارگروهی در سطح معاونان نخست وزیر به توافق رسند، این در حالی است که وضعیتی که برای مدت بیش از ۳۰ سال بر روابط دو کشور همسایه حاکم بود و بخشی از آن در توافق‌نامه اخیر حل شد، دیگر به تاریخ پیوسته است. بنابراین، انتظار می‌رود که در آینده نزدیک اقدام به ساخت جاده‌ای از طریق نخجوان به ترکیه شود، پروژه‌ای که می‌تواند تأثیر شگرفی بر رشد اقتصادی آذربایجان داشته باشد. از سوی دیگر، قرار است جاده‌ دیگری در قلمرو آذربایجان ساخته شود که ارمنستان و روسیه را به هم وصل کند و این امر، وابستگی ارمنستان به گرجستان را در عرصه حمل و نقل زمینی به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. همچنین دولت آذربایجان قصد دارد به منظور متصل کردن باکو و سایر شهرهای آذربایجان به "خانكندی"، مرکز منطقه قره‌باغ، ساخت جاده‌های جدید دیگری را آغاز کند.

پس از اجلاس سه جانبه در مسکو، باکو وارد مرحله بازپس‌گرفتن اغلب منطقه قره‌باغ شد؛ البته باکو در گام اول، توانست در نتیجه اقدامات نظامی، حدود ۴۰ درصد از سرزمین‌هایی که ارمنستان به دنبال جنگ اول قره‌باغ در اوایل دهه ۱۹۹۰ تصاحب کرده بود را بار دیگر به تصرف خود درآورد. سپس، آذربایجان به لطف موفقیت‌های چشمگیر نظامی خود توانست وارد مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک شود و ۳۰ درصد دیگر از قلمرو قره‌باغ را به دست آورد، این در حالی است ‌که ۳۰ درصد دیگر خاک قره‌باغ تا به حال خارج از کنترل آذربایجان قرار دارد.

در همین حال، کارشناسان و ناظران معتقدند که آذربایجان می‌تواند با ادغام تدریجی ناگورنو قره‌باغ به آذربایجان، بقیه سرزمین‌های خود را به دست آورد و باکو این اقدام را نه از طریق نبرد یا حتی با استفاده از ابزارهای سیاسی و روش‌های دیپلماتیک، بلکه از طریق گسترش همکاری‌های اقتصادی انجام خواهد داد. باکو می‌تواند با پیوند دادن ارامنه ساکن قره‌باغ به جامعه آذربایجان در تمام عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، چالش سرزمین‌های باقی‌مانده را حل کند و این امر در نهایت، باعث بهبودی روابط میان مردم آذربایجان و ارمنستان می‌شود.

تصاویر و فیلم‌های منتشر شده از نشست مسکو، نشان می‌دهد که الهام علی‌اف از روند مذاکرات ابراز خرسندی می‌کند در حالی که نیکول پاشینیان نسبت به گفت‌‌وگوها در حد انتظار راضی به نظر نمی‌رسد. دلیل این ناخشنودی این است که نخست وزیر ارمنستان موفق به حل مسئله بازگشت ۶۲ سرباز ارمنی اسیر شده در آذربایجان نشد، زیرا سربازان مزبور پس از صدور بیانیه‌ای سه جانبه در دهم ماه نوامبر سال گذشته و در حالی‌ بازداشت شدند که در تلاش برای نقض توافق حاصل شده بودند.

انتظار می‌رود نشست بعدی سران کشورهای روسیه، آذربایجان و ارمنستان در مورد قره‌باغ، در ماه آوریل آینده برگزار شود و به‌محض این‌که گروه کاری در سطح معاونان نخست وزیر، پیشنهادهای مشخصی را در مورد چگونگی آغاز کار توسعه خطوط حمل و نقل و ارتباطات در منطقه ارائه دهد، رهبران کشورهای مزبور نشستی را برای پیگری موضوع برگزار خواهند کرد.