«ای سال، بری دیگه برنگردی». در آستانه نوروز، شاید این گفته، بیش از همه ورد زبان ساکنان استان‌های جنوبی ایران باشد.

نه آب نه خاک و نه هوا؛ همه نداشته‌های استان خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان است که چهار دهه بر دوش مردم سنگینی کرده، کودکان را طعمه گاندوها کرده، زنان را با مشک خالی برای آب به رودها فرستاده و مشک‌ها را بی‌صاحبانشان به خانه پس فرستاده است. دیگر اشکی نمانده که از چشمی فرونیفتاده باشد. نبودن آب، آلودگی خاک و نبودن هوایی برای نفس کشیدن به دلیل هجوم گاه‌وبیگاه ریزگردها و حمله ملخ‌ها در استان‌های جنوبی ایران، سال ۹۹ را برای این مردمان، سخت‌تر از سال‌های دیگر کرده بود.

 شهرهای آبادان و اهواز، شوش، غیزانیه و حدود ۷۰۰ روستای بی‌بهره از آب پایدار در استان خوزستان، در حالی سده ۱۳۰۰ را به ۱۴۰۰ می‌سپارند که حیاتی‌ترین نیاز آنان یعنی آب آشامیدنی سالم، در بازی‌های سیاسی منطقه به شوخی گرفته شده است.

در نبود آب لوله‌کشی در منطقه سیستان و بلوچستان، این آب «هوتگ‌ها» (محل جمع شدن آب باران)  است که مردم این منطقه را سیراب می‌کند. در سال ۹۹ مقام‌های محلی گفته بودند مشکل آب در سیستان و بلوچستان هر دو روز یک کودک قربانی می‌گیرد. این کودکان که برای تهیه آب و یا شست‌وشوی لباس همراه مادران خود کنار رودخانه‌ها یا هوتگ‌ها می‌روند، وقتی سرگرم آب‌بازی یا در حال کمک به مادران برای جمع‌آوری آب هستند یا مورد حمله گاندوها (تمساح‌های پوزه کوتاه این منطقه) قرار گرفته یا در هوتگ‌هاغرق می‌شوند.

بلوچ‌زهی، رئیس شورای استان سیستان و بلوچستان، تابستان امسال گفت که به دلیل فقدان ۶۰۰ متر لوله و ۵۰۰ متر کابل و یک ترانس، دو تا سه هزار نفر در سیستان و بلوچستان از بی‌آبی رنج می‌برند و از آب هوتگ‌ها استفاده می‌کنند. به گفته نماینده سیستان‌وبلوچستان، تنها ۱۹ درصد شهرستان چابهار به شبکه آب شرب سالم و لوله‌کشی دسترسی دارند و ۱۵۰ خانوار از روستایی در توابع کنارک، بدون آب شرب‌ هستند. مقام‌های محلی می‌گویند سه هزار روستا در استان سیستان و بلوچستان، لوله‌کشی آب ندارند و صد درصد روستاهای چابهار با تانکر آب‌رسانی می‌شوند؛ یعنی هیچ روستایی در منطقه چابهار آب لوله‌کشی برای آشامیدن و شست‌وشو در اختیار ندارد.

با شیوع کرونا و اهمیت یافتن نظافت شخصی برای جلوگیری از ابتلا به کووید-۱۹، مشکل آب‌رسانی به مناطق جنوبی ایران مهمتر شده است.

مردم جنوب یک سال دیگر را بدون آب، بدون هوا و بدون رفاه اجتماعی و با مشکلات معیشتی بسیار پشت سر گذاشتند. در چهار دهه گذشته یک آب خوش از گلوی مردم خوزستان پایین نرفته است. مشکل اختلاط آب و فاضلاب در یک سال گذشته و به دنبال شیوع کرونا در کشور، از اصلی‌ترین معضلات استان‌های جنوبی ایران بود که با وجود بی‌آبی، به رعایت پروتکل‌های بهداشتی ستاد مقابله با کرونا هم ملزم بودند.

در روزهای پایانی سال ۹۹ که آمار بالای ابتلا به کرونا و قرنطینه شدن استان خوزستان، نگرانی مردم این منطقه را بیشتر کرد و در حالی که شهروندان برای آشامیدن و شست‌وشوی مرتب دست‌ها به آب تصفیه شده نیاز فوری دارند، وضعیت آب لوله‌کشی‌ آبادان‌ برای چندمین بار خبرساز شده است.

تنها نبود آب، معضل مردمی نیست که در پایتخت نفتی ایران زندگی می‌کنند و خانه‌هایشان روی طلای سیاه ساخته شده، بلکه مخلوط شدن آب با فاضلاب به دلیل فرسودگی سیستم فاضلاب شهری، مردم استان خوزستان را گرفتار دو درد همزمان کرده است. آن‌ها هم که از کرونا در امان مانده بودند، گرفتار هپاتیت‌ نوع آ شدند.

پایگاه خبری عصر جنوب، با انتشار ویدیویی اعلام کرد که در هفته‌های اخیر گزارش‌های‌ متعددی از ابتلای شهروندان خوزستانی به بیماری «هپاتیت نوع آ» به دلیل آلودگی آب شرب،‌ گزارش شده است. این نخستین بار نیست که ابتلای شهروندان استان خوزستان به هپاتیت نوع‌ آ با آب آلوده، خبرساز می‌شود.

گزارش‌های مکرر در بهار و تابستان امسال از بوشهر، سیستان و بلوچستان و خوزستان مبنی بر نبود آب مناسب و تصفیه شده در برخی روزها، جنگ آب را به دنبال داشت. جنگ ساچمه و آب در غیزانیه و روستاهایی اطراف آن، خرداد خونین ۹۹ را رقم زد.

مرداد امسال روزنامه اصولگرای رسالت در گزارشی با عنوان «آب خوش از گلوی اهوازی‌ها پایین نمی‌رود»، به نقل از یک منبع آگاه نوشت: «مسئولان در سنوات گذشته به این مسئله اذعان کرده‌اند که وبا، گره کور سلامت در خوزستان بوده و این آب با فاضلاب ممزوج و مخلوط است و علت آن هم فرسودگی و تلاقی شبکه‌های توزیع آب و جمع‌آوری فاضلاب در برخی نقاط با یکدیگر است.» گروه کور آب اهواز اما تنها دامن این کلانشهر را نگرفته، بلکه روستاهای اطراف آن نیز قربانی نبود آب آشامیدنی سالم هستند.

قدیمی بودن شبکه آب‌رسانی و فاضلاب در اهواز که به گفته مقام‌های استانی تاسیسات آن مربوط به ۴۰ تا ۵۰ سال گذشته است و در خلال سال‌های گذشته شکستگی‌های زیادی هم در مسیر آن به وجود آمده، یکی از عوامل اصلی کدورت آب این شهر عنوان می‌شود. انشعابات غیرمجاز در اهواز و حومه و همچنین لایروبی نشدن تاسیسات و برداشت آب از رود کارون، از دیگر دلایل اصلی کدورت بالا و آلودگی آب اهواز است.

هرچند آبفای اهواز می‌گوید آب اهواز از رودخانه‌های غدیر و دز برداشت می‌شود، ولی احتمال برداشت درصد کمی از آب کارون با ورود به تاسیسات می‌تواند آلودگی آب شرب اهواز را موجب شود.

هنگام سیل و آب‌گرفتگی‌های اخیر در استان خوزستان نیز که سبب خرابی‌ خانه‎‌ها و از طرفی سرریز شدن فاضلاب به داخل منازل مردم و شهر شد، مقام‌های بهداشتی شهر درباره آلودگی آب شهر به دلیل اختلاط با فاضلاب شهری هشدار داده بودند.

آذرماه امسال رئیس بهداشت غرب اهواز درباره بیماری‌‌های عفونی و گوارشی ناشی از پس‌‌زدگی فاضلاب در اهواز اخطار داد. مهران احمدی بلوطکی گفت که آب‌گرفتگی‌های ناشی از بارندگی و پس‌‌زدگی فاضلاب، سبب افزایش ابتلا به بیماری‌های گوارشی و عفونی خواهد شد.

همزمان مقام‌های بهداشتی استان نیز اعلام کردند که پس‌زدگی‌های فاضلاب، آب‌های آلوده و روان‌آب‌ها، یکی از علل شیوع بیماری‌های عفونی است و همزمانی آن با همه‌گیری بیماری آلتور یا وبا، بیماری‌های روده‌ای، پوستی و اسهال، در این فصل از سال، سبب ایجاد نگرانی میان مردم می‌شود؛ شرایطی که با وجود همه‌گیری کرونا و بحران این بیماری، احتمال دارد غیرقابل مهار باشد.

تابستان امسال، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی دزفول نیز با اشاره به بحران شیوع کرونا در جنوب کشور، گفت در بیشتر ۱۷۶ روستای واقع در شهر شوش، مردم مشکل آب شرب دارند. خبرگزاری ایسنا در گزارشی نوشت اهالی این روستاها برای تامین آب، اقدام به حفر چاه در کنار منازل خود کرده‌اند که این چاه‌ها نیز به دلیل کم‌آبی منطقه و گرمای زیاد، پس از مدتی خشک می‌شوند. اما آب کانال‌ها آلوده است و برخی از اهالی گفته بودند موجب بیماری آن‌ها شده است.

طی سال‌های گذشته اعتراض‌های مردم در این نواحی از ایران با برخوردهای امنیتی و سرکوب معترضان به نبود آب آشامیدنی همراه بوده است.

در روزهای آغازین خردادماه در منطقه «غیزانیه» در جنوب ایران در استان خوزستان به سوی مردمی که به تشنگی و نبود آب اعتراض کردند، شلیک شد. مردم محلی و کنشگران اجتماعی در این منطقه خبر دادند که معترضان به نبود آب آشامیدنی در غیزانیه، جاده اهواز-رامهرمز را بسته‌اند و پلیس مجبور شده به آن‌ها شلیک کند.

غلامرضا شریعتی، استاندار وقت خوزستان که در آن روزها درگیر پرونده نیشکر هفت تپه بود، چهار سال پیش، از انجام اقدامات موردنیاز برای منطقه غیزانیه خبر داده بود که در طی آن مشکل «آبفای» این منطقه برطرف می‌شد. وی برای لوله‌کشی آب به این بخش دستور فوری صادرکرده بود. گزارش‌ها از داخل ایران حاکی از آن است که مردم این منطقه آب آشامیدنی ندارند و از آب باران جمع‌ شده به عنوان آب شرب استفاده می‌کنند.

قبل‌تر در تیرماه ۹۷ نیز اعتراض مردم خرمشهر به مشکل شوری و کمبود آب به بروز درگیری بین نیروی انتظامی و معترضان در این منطقه ختم شده بود. در آن زمان عبدالله سامری، نماینده وقت خرمشهر در مجلس ایران، اعتراض مردم نسبت به کیفیت نامناسب آب شهری و آشامیدنی را به حق دانست و طرح سوال از رضا اردکانیان، وزیر نیرو، در این خصوص را خواستار شد. وزیر نیرو هم وعده داد که «تا دو هفته دیگر مشکل حل می‌شود»؛ مشکلی که با گذشت سه سال هنوز پابرجا است.

مخالفان سیاست‌های حکومت ایران همواره به محروم نگه داشتن مردم این منطقه اعتراض داشته‌اند. نمونه بارز اعتراض‌ها در فضای مجازی قابل ردگیری است. یک فعال بلوچ با اشاره به فصل برداشت موز و انبه در استان سیستان و بلوچستان، در حساب شخصی توییترش نوشته است: «با واژه محروم سیستان و بلوچستان رو می‌شناسند؛ بلوچستان محروم نیست، خاکی دارد زرخیز، این ‌تصویری از برداشت موز در زرآباد بلوچستان؛ اگر مدیریت سالم و توجه ویژه شود، این سرزمین دیگر نیازی به موز، انبه و حتی سبزیجات وارداتی نخواهد داشت!»

کم‌آبی و نبود مدیریت صحیح آب در بخش‌های جنوبی ایران زمین‌های کشاورزی بسیاری را دچار خشکسالی کرده و حتی نخلستان‌ها هم خشک شده‌اند.

مدیر تعاونی نخلداران خوزستان در سال ۹۷ با اعلام این که اکثر نخلستان‌های آبادان و خرمشهر خشک شده و تنها اسکلت آن‌ها باقی مانده است و ثمر ده نیستند گفت: «تعداد نخل‌های خوزستان از تعداد شش میلیون در مدت ۴۰ سال به یک میلیون رسیده است.»

مشکل تامین آب استان‌های جنوبی ایران به‌خصوص خوزستان تازگی ندارد و بیش از دو دهه از عمر آن می‌گذرد. استانی با ظرفیت ۳۰ درصد آب‌های جاری کشور با خشکسالی‌های دهه ۸۰، بحران خشکسالی را تجربه کرد و حتی باران‌های سیل‌آسای سال‌های ۹۸ و ۹۹ نیز راه‌حل این بحران‌ها نبود. در دولت اول محمود احمدی‌نژاد، طرحی به نام «طرح آب‌رسانی غدیر» مطرح شد که قرار بود به‌ سرعت مشکل آب این مناطق را برطرف کند. از آن زمان بیش از ۱۰ سال گذشته است ولی هنوز هیچ گزارشی از نحوه اجرایی شدن این طرح منتشر نشده است.

به نظر می‌رسد بحران آب در استان‌های جنوبی ایران و به‌خصوص خوزستان، علاوه بر فرسودگی شبکه‌ آب‌رسانی، بیشتر جنبه سیاسی داشته باشد تا فقر مالی برای عملیاتی شدن راهکارهای برطرف کردن آن. با وجود رودخانه‌های زیاد استان خوزستان همچون کارون، کرخه، اروند، دز، بهمنشیر و مارون به نظر می‌رسد اگر مدیریت منابع و توزیع آن‌ها به درستی انجام پذیرد، این استان نباید به صورت اقلیمی با مشکل جدی آب مواجه باشد اما برای این مردم، آب فقط قصه‌‌اش قشنگ است!