جایی در گوشه‌کنار کمپ آتش روشن کرده بود. پتویی روی دوش انداخته بود و به شعله‌های سرخ آتش خیره شده بود. هر سال درست در چنین روزهایی، «غازی حسین الحمو» و دیگر ایزدیان، سال نو را جشن می‌گرفتند، اما از زمان حمله داعش تا کنون، زادگاهش یادآور ترور، خون، شکنجه و تجاوز شده است. او یکی از بازماندگان نسل‌کشی ایزدیان سنجار است.

«غازی حسین الحمو» یک صوفی ایزدی است؛ یعنی کسی که فلسفه دینی خود را واکاوی کرده است. اگرچه او این روزها ناچار است برای زنده ماندن شب و روزش را در اردوگاهی در اطراف سنجار بگذراند، اما هنوز دل در گرو معبدی کُهن و اسرارآمیز دارد که هر ساله در چنین روزهایی نور را برای بشر به ارمغان می‌آورده است. او وقتی در این باره توضیح می‌داد، حس آرامش خاطر از آینده‌ای بهتر بر چهره‌اش نشسته بود: «در معبد «لالیش» گرد هم می‌آمدیم و سال نو را جشن می‌گرفتیم  و برای آینده‌ای پر از صلح و رحمت نیایش می‌کردیم. در جشن‌های سال جدید، ایزدی‌های عراق شمع‌ها و مشعل‌های پارافینی را به یاد ورود نور به جهان روشن می‌کنند. در معبد لالیش، پرستش کنندگان زائران ۳۶۶ شعله‌ آتش روشن می‌کنند تا هر روز از تقویم ایزدی را نشان دهند. پرستشگران در «چوارشاما سور» یا «چهارشنبه سرخ»، لباس سنتی خود را می‌پوشند و خانه‌ها و لباس‌های خود را با گل‌های سرخ رنگ تزئین می‌کنند. بنا بر اسطوره‌های ایزدی، این رویداد روزی را نشان می‌دهد که طاووس‌ملَک، فرشته طاووس، فرود آمد تا زمین را با باروری برکت دهد.»

غازی حسین البته از چیزهایی دیگری هم حرف برای گفتن داشت؛ از روزی که ایزدیان آرزو داشتند فرشته طاووس بیاید و روشنایی برایشان به ارمغان بیاورد.

کدام راه به سوی اردوگاه پناهجویان می‌رود؟

ایزدیان یکی از اقلیت‌های دینی در عراق به شمار می‌روند که از دیرباز تا کنون به عنوان مردمی صلح‌طلب و عرفان‌منش در دنیا شناخته می‌شوند. تا پیش از سال ۲۰۱۴، در حدود ۸۵ درصد از جمعیت سنجار را ایزدیان تشکیل می‌دادند. تا آن که در سوم اوت سال ۲۰۱۴ داعش به آنجا حمله کرد.

هزاران ایزدی شاهد کشتار و تجاوزهای داعش به زنان و کودکان در سنجار بودند. بسیاری از آنان پس از حمله «دولت اسلامی عراق و شام»، ناچار شدند سرزمین مادری خود را رها کنند و پناهنده دیگر کشورها شوند، دسته‌ای دیگر اما مانند «غازی حسین الحمو» در کمپ‌های اطراف شهر دهوک در کردستان عراق  اسکان داده شدند.

زادگاه او، «سنجار»، تلخ‌ترین خاطرات زندگی‌اش را در دل خود دارد. اولین چیزی که به ما گفت، نشان می‌داد که او هیچ راه گریزی جز ترک زادگاه خود نداشته است.

«بسیاری از خانواده‌ها از ترک کوه سنجار خودداری کردند، در نتیجه فرزندان آنها قربانی بنیادگرایی دینی شدند.»

سنجاری‌ها؛ مردمانی در وطن خویش غریب

یورش داعش به منطقه سنجار باعث آوارگی خانواده‌های بسیاری شد؛ تا آنجا که در بهترین حالت ممکن، ایزدیان بسیاری توانستند پناهنده دیگر کشورها شوند. «افزون بر مهاجرت ایزدیان به خارج از خاک عراق، هنوز تعداد زیادی از آن‌ها در اردوگاه‌های اقلیم کردستان عراق زندگی می‌کنند.»

کشمکش‌های سیاسی میان دولت عراق و «اقلیم کردستان» گریبانگیر مردمی شده است که نه از سیاست‌های اقلیم کردستان عراق دل خوشی دارند و نه از دولت مرکزی کشور. حتی توافق سنجار هم که چند سال پیش به امضا رسید، نتوانسته است از میزان این تنش‌ها بکاهد. چنین به نظر می‌رسد که ایزدیان سنجار نه تنها قربانی بنیادگرایی اسلامی، بلکه ابزار دولتمردان عراق نیز شده‌اند. همین تنش‌های سیاسی بوده که در سالیان اخیر بسیاری از مردم سنجار را مجبور به ترک سرزمین مادری خود کرده است.

در کتاب «بردگی و قاچاق و توانمندسازی زنان ایزدی» به قلمِ نگارنده همین گزارش، چنین آمده است: «آلمان بزرگترین کشور پناهنده ایزدی‌هاست. ایزدیان از ۴۰ سال پیش همواره به این کشور پناهنده شده‌اند. گرچه، بسیاری از زنان پناهنده هنوز درگیر مشکلات روحی هستند و فرزندانی در اسارت داعش دارند و همین موضوع باعث شده است که بین عراق و آلمان سرگردان باشند. قلبی در عراق دارند و جسمی در آلمان. «مجیده»، زنی که دو فرزند ۷ و ۸ ساله‌اش اسیر، و به‌دست گروه انتحاری داعش کشته شدند و دختر ۱۳ ساله‌اش به اسارت یکی از رهبران داعشی درآمد، در آلمان به من گفت: زمانی که اعتراض کردم و التماس که دخترم را نبر، لوله تفنگ را در دهانم فرو کرد و گفت برای تفریح به امارات می‌رویم و برمی‌گردیم. دیگر هرگز دخترم را ندیدم.  نیمی از بدن مجیده فلج شده و پس از هفت سال نتوانسته بهبود یابد.»

در سالیان گذشته، بیش از ۱۰۰ هزار ایزدی مانند مجیده به آلمان مهاجرت کرده‌اند. همچنین ۴۵۰ خانواده به استرالیا، ۲۴۵ خانواده به کانادا، و در حدود ۵۸ خانواده ایزدی نیز به هلند مهاجرت کرده‌اند. بحران سنجار حتی موجب شد که برخی از ایزدیان به کشورهایی پناه ببرند که کمتر از سایر کشورها مقصد پناهجویان بوده است؛ به عنوان مثال هفت خانواده از ایزدیان در طول این مدت به کشور «پرتغال» مهاجرت کرده‌اند.

آمریکا نیز ۲۱۳ خانواده ایزدی را در این کشور پناه داده است. ۱۲۳ نفر نیز به فرانسه مهاجرت کرده‌اند. بر اساس پژوهش «نادیا مراد»، تا تاریخ ۱۸ دسامبر ۲۰۱۹ در حدود ۱۰۰ خانواده ایزدی برای مهاجرت به فرانسه اقدام کرده‌ بودند.

زمانی که طاووس، منجی صوفیان می‌شود

شمار ساکنان سنجار هم‌اکنون در حدود ۱۰۰ هزار خانواده است. البته زمانی این آمار به ۴۵۰ هزار خانوار هم می‌رسید. قتل‌عام و مهاجرت، مهمترین دلایل این کاهش جمعیت بوده است. در سالیان اخیر گزارش‌های متعددی از به برده گرفته شدن زنان ایزدی منتشر شده است. داعش تجاوز جنسی و برده‌گیری علیه ایزدی‌ها را مجاز برشمرده بود، و بالغ بر شش هزار زن و کودک برده جنسی شدند. مردان زیادی نیز توسط این گروه سر بریده شدند. ترس از خشونت بسیاری را نیز ناچار به ترک سنجار کرد. اما در این میان نباید فراموش کرد که بحران سنجار تنها به زمان حمله داعش محدود نمی‌شود. این روزها نیز رنگ و بوی زندگی از دل کوه‌های سرسبز آنجا رخت بربسته است.

افزون بر همه این بحران‌ها، سازمان‌های بین‌المللی نیز نتوانسته‌اند نقش مؤثری برای بهبود وضعیت آوارگان سنجار فراهم کنند.

غازی حسین که به سختی توانسته این پناهگاه را برای خود دست و پا کند، چنین می‌گوید: «سازمان‌های بین‌المللی فقط از پناهندگان در کوه سنجار پشتیبانی می‌کنند. اما این فقط مربوط به سازمان‌هایی است که فعالیت می‌کنند.»

به گفته او، «بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی فقط در ظاهر امر حضور دارند. ۹۵ درصد از سازمان‌های بین‌المللی که قرار بوده به آوارگان و جنگ‌زدگان سنجار کمک کنند، فقط لوگو و نام‌شان (در تبلیغات) دیده می‌شود.»

از این موارد که بگذریم، باید به این نکته توجه داشت که بنابر گزارش‌های محلی از سنجار هنوز ۲۹۰۰ نفر از ایزدیان در اسارت داعش هستند. این آمار بازگوکننده شماری از ساکنان سنجار است که از زنده ماندن‌شان اطمینان کسب شده است. هر یک از آن‌ها خانواده‌‌ای را چشم‌انتظار کرده‌اند.

تا کنون ۷۲ گور ‌جمعی ایزدیان در موصل و سنجار و تل عفر کشف شده است. به هزاران زن و دختر تجاوز شده و فرزندانی به دنیا آمده‌اند که از هویت خانوادگی خود بی‌خبرند. بسیاری از زنان ایزدی نمی‌دانند که  چگونه با فرزندانی با پدران داعشی زندگی کنند و این فرزندان در بین ایزدیان جایی ندارند.

شاید همه این رنج‌ها برای «غازی حسین الحمو» کافی باشد تا وقتی به آتش نگاه می‌کند، تلاش کند خاطراتش را به دست شعله‌های سرخ و سوزان آن بسپارد. ممکن است مراسم سال نو ایزدیان و خبر بازگشایی معبد ایزدیان سنجار پس از هفت سال، بتواند برای او اندکی آرامش‌بخش باشد، اما او بدگمان است که در چنین شرایطی فرشته طاووس بیاید و با تاباندن نور بر جهان، بشر را از گمراهی نجات دهد.

برگزاری مراسم سال نو در سنجار، اگرچه شاید کمی از رنج خاطرات تلخ بکاهد، اما هرآنچه گذشته است، از میان نمی‌برد.