در دو سالی که آمریکا ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای اسپیس‌اکس در ایران را تایید کرده است، یک شبکه زیرزمینی قاچاق و حمایت مدنی امکان دسترسی هزاران نفر به اینترنت بدون سانسور در ایران را فراهم کرده است.

فوربز در گزارشی به این موضوع می‌پردازد و می‌نویسد استارلینک، خدمات اینترنت ماهواره‌ای اسپیس‌اکس، در ایران ممنوع است. اما از دو سال پیش که ایلان ماسک، بنیان‌گذار اسپیس‌اکس، این خدمات اینترنتی ماهواره‌ای را فعال کرد، قاچاق گیرنده‌های استارلینک به ایران نیز آغاز شد.

فوربز در ادامه می‌افزاید تهدید به جریمه و زندان نیز نتوانسته‌ است جلو بازار سیاهی را بگیرد که از جانب جنبش روبه‌رشد فعالان برای رساندن اینترنت بدون سانسور به مردم حمایت می‌شود. اکنون حدود ۲۰ هزار نفر در ایران به اینترنت پرسرعتی دسترسی دارند که سانسور آن برای جمهوری اسلامی تقریبا ناممکن است، چه رسد به اینکه به‌کلی قطع کند.

اما این تعداد بخش کوچکی از جمعیت ۸۹ میلیون نفری ایران است و قیمت هنگفت گیرنده‌ها در ایران به این معنی است که فقط تعداد کمی از افراد قشر مرفه به آن دسترسی دارند. گیرنده استارلینک در ایران با قیمت بین ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار به فروش می‌رسد، در حالی که در آمریکا ۲۵۰ دلار قیمت دارد.

خدمات استارلینک همچنین ماهانه ۷۰ دلار هزینه دارد که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا، مستلزم مراحل پیچیده‌ای از جمله استفاده از رمزارز و کارت‌های اعتباری پیش‌پرداخت‌شده است. علاوه بر این، کاربران یک هزینه ۲۰۰ دلاری «خارج از منطقه» می‌پردازند تا حساب کاربری در کشوری غیر از محل خرید فعال شود.

فوربز با چند کاربر استارلینک در ایران صحبت کرده است؛ این اینترنت بدون فیلتر برای آن‌ها به‌معنای سرعت بالاتر برای تماس‌های ویدیویی و بازی‌های آنلاین، دسترسی آزاد به رسانه‌های اجتماعی، آزادی بیان، و ابزاری برای سازماندهی بهتر علیه رژیم است.

احمد احمدیان، مدیر اجرایی یک گروه فعال مدنی در لس‌آنجلس، می‌گوید: «استفاده گسترده از استارلینک در ایران می‌تواند انقلابی فناورانه باشد که ما برای مبارزه با سرکوب دیجیتال منتظرش بوده‌ایم. همان‌طور که رادیو اروپای آزاد به شکستن دیوار تبلیغات اتحاد جماهیر شوروی کمک کرد، استارلینک می‌تواند پرده آهنین دیجیتال جمهوری اسلامی را فرو بریزد.»

برای محمد، که فوربز برای حفظ هویت از ذکر نام خانوادگی‌اش خودداری کرده است، استارلینک ابزاری برای کار و ارتباط با مشتریان خارجی‌اش در کانادا است. سرعت بسیار پایین اینترنت در ایران کسب‌و‌کار او را مختل کرده است و نمی‌تواند فایل‌ها و مدارک کاری را دریافت یا ارسال کند. او در کانال تلگرامی نس‌نت یک فروشنده دستگاه گیرنده استارلینک پیدا کرد و فردی دستگاه را به او تحویل داد.

گروه نست‌نت علاوه بر تسهیل دسترسی افراد به استارلینک، ویدیوهایی در یوتیوب منتشر می‌کند که راهنمای مرحله‌به‌مرحله نصب و حل مشکلات فنی را شامل می‌شود. بیشتر این ویدیوها را زنی ایرانی می‌سازد که ۱۰ سال است در اروپا زندگی می‌کند.

این زن که خواست نامش فاش نشود، به فوربز گفت: «ایده اینترنت نامحدود برای بسیاری از ایرانی‌ها تقریبا باورناپذیر است. مثل فردی تشنه در وسط بیابان است که ناگهان یک چاه آب پیدا می‌کند. ابتدا باورش نمی‌شود که واقعی است، سپس تا جایی که می‌تواند آب می‌نوشد.»

استارلینک اولین بار در سال ۲۰۲۲ و در جریان اعتراض‌های سراسری وارد ایران شد، وقتی جمهوری اسلامی برای سرکوب اعتراض‌ها ، سراغ شیوه معمول رفت و اینترنت را قطع کرد.

این اعتراض‌ها وزارت خزانه‌داری و وزارت خارجه آمریکا را وادار کرد تا در تحریم‌های خدمات ارتباطی علیه ایران استثنا قائل شوند، و سه روز بعد، ماسک خدمات استارلینک در ایران را فعال کرد.  

در ماه‌های پس از اعتراض‌های سراسری، حدود ۱۰۰ گیرنده استارلینک از محل کمک‌های مالی سازمان‌های غیرانتفاعی محلی و اهداکنندگان خصوصی تهیه و به داخل ایران قاچاق شد.

اسپیس‌اکس در پی دریافت درخواست‌های بهبود گیرنده‌ها برای کاربران ایرانی، پایه‌هایی تاشو به آن‌ها اضافه کرد، تا حمل آن‌ها در کوله‌پشتی آسان‌تر شود و کابل‌های مخصوص را با کابل‌های اترنت جداشدنی تعویض کرد.

جمهوری اسلامی که از اتحادیه مخابرات‌ سازمان ملل متحد خواسته بود خدمات استارلینک را غیرفعال کند، اخیرا شکایت کرده که نتوانسته است این دستگاه‌ها را پیدا کند زیرا به‌راحتی داخل کوله‌پشتی جا می‌شوند.

محمد از خطرهای اینترنت جدیدش آگاه است. گیرنده‌های استارلینک باید در فضای باز و رو به آسمان نصب شوند. اما محمد آن را داخل خانه، کنار در ایوان و پشت پرده‌ای سیاه قرار داده است. او گفت: «هنوز نمی‌توانم به همسایه‌هایم اعتماد کنم.»

این کار باعث شده است سرعت اینترنت کندتر و شاید نصف سرعت واقعی باشد. اما به نظر او ارزشش را دارد و همچنان خیلی بهتر از اینترنت قبلی‌اش است.