مداخله ترکیه در قلمرو عراق منجر به مطرح شدن پرسش‌ها و نگرانی‌های بسیاری شده است، به ويژه پس از تصمیم آنکارا برای ایجاد پایگاه بزرگ نظامی در استان دهوک در شمال عراق، با این حال، ناظران موضع بغداد در مقابله با این چالش بزرگ را نابسنده و کمتر از حد انتظار توصیف می‌کنند.

چند روز پس از انتشار خبر تصمیم آنکارا برای ایجاد پایگاه جدید نظامی، خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه همراه با رئیس ستاد ارتش این کشور از یک پایگاه نظامی در منطقه کُردستان بازدید کرد.

در همین حال، رسانه‌های ترکیه به نقل از سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه خبر دادند که آنکارا به عملیات نظامی‌اش در نزدیکی مرزهای این کشور در اقلیم کُردستان ادامه خواهد داد و افزودند که وزیر کشور ترکیه با اشاره به اهمیت استراتژیک منطقه «متینا» در استان دهوک در شمال عراق، خاطرنشان کرده است "همان‌گونه که در سوریه اقدام به ایجاد پایگاه‌هایی کردیم، در این‌جا نیز برای این‌که منطقه را در کنترل خود داشته باشیم، پایگاه‌هایی را ایجاد خواهیم کرد."

ترکیه از موضوع پیگیری حزب کارگران کُردستان (پ‌ک‌ک) به عنوان بهانه‌ای برای توجیه عملیات و استقرار پایگاه‌های خود در خاک عراق استفاده می‌کند. ناظران به این باورند که ترکیه قصد دارد با ایجاد بزرگترین پایگاه نظامی در «متینا»، این منطقه را به عنوان محور عملیات نظامی‌اش در عراق تبدیل کند. این در حالی است که مواضع غیرجدی مقامات عراقی، چه در سطح احزاب و چه در سطح دولت و ائتلاف‌های بزرگ پارلمانی در برابر اقدام ترکیه، پرسش‌های بسیاری را مطرح می‌کند.

اعتراض عراق

در چارچوب واکنش بغداد به اقدامات آنکارا، پس از نقض حاکمیت عراق توسط ترکیه، وزارت امور خارجه عراق در بیانیه‌ای اظهار داشت که "نزار خیرالله، معاون ارشد وزارت امور خارجه، کاردار سفارت ترکیه در بغداد را به وزارت احضار کرده و یادداشت اعتراض آمیزی را به وی تحویل داد. در این یادداشت، دولت عراق نارضایتی و محکومیت شدید خود را نسبت به حضور خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در قلمرو عراق بدون هماهنگی و تأیید قبلی مقامات ذیصلاح و دیدار وی با نیروهای ترکیه که به طور غیرقانونی در خاک عراق حضور دارند، ابراز داشت. همچنان، وزارت امور خارجه عراق، اظهارات وزیر کشور ترکیه در مورد تصمیم آنکارا برای ایجاد پایگاه دائمی نظامی در شمال عراق را محکوم کرد.

معاون ارشد وزارت امور خارجه عراق اظهار داشت که "دولت عراق، نقض مداوم حاكمیت عراق و تجاوز به خاک کشور و حریم هوایی آن را توسط نیروی‌های ارتش ترکیه، قاطعانه رد می‌کند و تأکید دارد که ادامه چنین رویکردی با روابط دوستانه، حسن همجواری، قوانین و هنجارهای بین‌المللی عملاً متناقض است."

تلاش برای احیای عمق استراتژیک ترکیه

به باور ناظران، واکنش عراق در برابر نقض حاکمیت این کشور توسط ترکیه، کمتر از حدی است که بتواند با پیامدهای خطرناک این اقدام پاسخ‌گو باشد. احمد الشریفی، کارشناس امور استراتژیک، با اشاره به این موضوع، گفت که واکنش رسمی عراق "برابر با میزان مداخلات ترکیه نیست و چنین واکنشی نمی‌تواند تأثیری بر روند وقایع داشته باشد."

با آن‌که ترکیه هدف از این اقدامات را تعقیب حزب کارگران کُردستان عنوان می‌کند، اما آگاهان امور می‌دانند که هدف اصلی ترکیه ربطی به این مسئله ندارد، بلکه نشان می‌دهد که آنکارا در صدد تثبیت حضور دائمی‌اش در خاک عراق است.

الشریفی با اشاره به این‌که تهاجم ترکیه به قلمرو عراق، نمایانگر تلاش برای "احیای عمق استراتژیک ترکیه" است، گفت که هدف از تداوم حملات ترکیه، کنترل فعالیت‌های حزب کارگران کُردستان نیست، بلکه "ترکیه منتظر فرا رسیدن سال ۲۰۲۳ و پایان یافتن مدت اعتبار توافق‌نامه «لوزان» است تا مسئله بازگرداندن استان‌های کرکوک و موصل به خاک ترکیه را بار دیگر به صحنه درگیری‌های بین‌المللی بکشاند." وی افزود: روش نظامی را که ترکیه در عراق به‌ کار می‌بندد، نشان می‌دهد که هدف از این اقدام"تصرف اراضی عراق و یورش به سمت هدف اصلی است، به ویژه این‌که بین پایگاه مرکزی و نقاط دیگری که حاکمیت عراق را تهدید می‌کنند، بیش از ۳۵ پایگاه نظامی وجود دارد."

الشریفی حمله ترکیه به عراق و ایجاد پایگاه‌های نظامی در خاک این کشور را بدون هیچ گونه توافقی، به "اشغال کامل" توصیف کرده و نسبت به"موضع گیری غیرجدی" دولت عراق ابراز نارضایتی کرد.

فشار ایران

در همین حال، جناح‌های مختلف سیاسی و گروه‌های مسلح وفادار به ایران از اتخاذ موضع قاطعانه در برابر مداخلات ترکیه خودداری می‌کنند، در حالی‌که منافع و پایگاه‌های ایالات متحده در عراق پیوسته از سوی همین گروه‌ها هدف حمله قرار می‌گیرد.

احمد الشریفی، عدم اتخاذ موضع قاطعانه علیه مداخلات ترکیه را ناشی از "اتحاد منطقه‌ای میان ترکیه و ایران در تضعیف واکنش عراق" می‌داند. وی افزود در حالی‌که "ترکیه عملاً اراضی عراق را اشغال می‌کند، گروه‌های مسلح علی‌رغم هدف قرار دادن مکرر نیروهای آمریکایی که با درخواست رسمی و به منظور مقابله با داعش وارد عراق شده‌اند، موضع قابل توجهی در برابر تهاجم ترکیه به خاک عراق نمی‌گیرند."

تردیدی نیست که اختلاف مواضع شبه نظامیان مسلح وفادار به ایران در برخورد با پرونده‌های نیروهای آمریکایی و ترکیه، این بحث را تقویت می‌کند که توافق ایران و ترکیه عامل اصلی است که این گروه‌ها را از اتخاذ موضع قاطعانه علیه ترکیه باز می‌دارد.

به باور احمد الشریفی، تصمیم آنکارا برای تحکیم حضور در خاک عراق، بُعد دیگری نیز دارد که مربوط به "تلاش‌های آن کشور برای جلوگیری از گسترش روابط عراق با کشورهای منطقه و جهان می‌شود." وی افزود که "ترکیه و ایران مایلند زمام امور تصمیم‌گیری این کشور و مذاکرات آن را با سایر کشورها در دست خود داشته باشند." الشریفی در ادامه گفت که "ترکیه و ایران از احتمال تکرار تجربه اقلیم کُردستان در سوریه، نگرانی دارند و همین امر آن‌ها را به هماهنگی مواضع در عراق وا می‌دارد.

واکنش متحدان ایران  به حضور ترکیه

در همین حال، سعد السعدی، عضو دفتر سیاسی شبه نظامیان "عصائب اهل‌حق"، گفت "تخلفاتی که ترکیه از یک سو با حضور غیرقانونی وزیر دفاع خود در خاک عراق انجام می‌دهد و از سوی دیگر، استکبار آمریکا حاکمیت عراق را نادیده می‌گیرد، ناشی از سهل‌انگاری و ناتوانی دولت در مواجهه با مداخلات خارجی و عدم اجرای تصمیم پارلمان و مردم برای خروج نیروهای خارجی از کشور است. وی با نشر پیامی در تویتر نوشت که "جناب نخست وزیر، از چه حاکمیتی صحبت می‌کنید؟"

از سوی دیگر، فاضل الفتلاوی، نماینده ائتلاف «فتح» در پارلمان عراق، گفت که "دولت باید اقدامات سختگیرانه‌ای را برای پایان دادن به مداخلات ترکیه و حفظ حاكمیت عراق انجام دهد، وی دلیل حمله‌های مکرر ترکیه و بمباران بی‌رویه روستاها که منجر به تلفات غیرنظامیان عراقی می‌شود را ناشی از "سکوت" دولت اقلیم کُردستان و دولت مرکزی دانست. وی افزود که "لازم است دولت عراق یادداشت اعتراضی علیه ترکیه ارائه کند و برای جبران خسارات وارد شده به روستاهای شمال عراق شکایتی را به سازمان ملل متحد درج کند." الفتلاوی خاطرنشان کرد که "در جلسه بعدی پارلمان، مسئله حملات ترکیه مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت در مورد ماهیت برخورد با آن‌ها توصیه‌هایی لازم به دولت ارائه خواهد شد. البته محدود بودن اقدامات جریان‌های سیاسی و شبه نظامیان طرفدار ایران در برابر مداخلات ترکیه به خاک عراق، باعث مطرح شدن پرسش‌هایی در مورد توافق و هماهنگی میان تهران و آنکارا در این مسئله می‌شود.

سازش انتخاباتی یا توافق ضمنی

عدم اتخاذ مواضع قاطع در قبال مداخلات ترکیه در عراق، اعتقاد ناظران مبنی بر وجود توافق اعلام نشده بین آنکارا و بغداد را افزایش می‌دهد و این ایده را مطرح می‌کند که بازیگران سیاسی نمی‌خواهند پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی پیش‌رو، متحدان ترکیه را از دست بدهند.

در پیوند به این موضوع، ایاد العنبر، استاد علوم سیاسی معتقد است که "سکوت در برابر مداخله ترکیه، چه توسط دولت و چه توسط طرف‌های عراقی فعال باعث این تصور می‌شود که توافقی برای جلوگیری از عدم تحریک متحدان ترکیه در عراق، وجود دارد، به ویژه در دوره پیش از انتخابات." وی در مورد دو گزینه صحبت می‌کند که ممکن است دلیل اصلی عدم شفافیت موضع در قبال تجاوز ترکیه به خاک عراق باشد. نخست این‌که  احتمال می‌رود برخی از طرف‌ها در انتخابات عراق نمی‌خواهند جریان‌های سیاسی مرتبط با ترکیه که ممکن است در آینده با آن‌ها وارد ائتلاف شوند را از دست بدهند، اما گزینه دوم احتمال "توافق ضمنی" میان دولت کنونی عراق و آنکارا در مورد ادامه حملات ترکیه در قلمرو عراق است.

العنبر خاطرنشان کرد که "حضور نیروهای ترکیه به شیوه کنونی، تجاوز صریح و آشکار به قملرو عراق است و هرگونه سازش مخفیانه نمی‌تواند این تجاوز را انکار کند، زیرا هرگونه توافق‌نامه‌ای در این زمینه باید از طریق پارلمان به تصویب رسد تا مشروعیت لازم را کسب کند." وی با اشاره به این‌که "ترکیه به دنبال اجرای پروژه‌ توسعه‌طلبانه‌اش در منطقه است و نمی‌خواهد موقعیت مهمی مانند عراق را ترک کند، گفت که سیاست آنکارا برای تحکیم نفوذش در منطقه بر بهره‌برداری از شکنندگی اوضاع در کشورهای همسایه استوار است، درست به همان روشی که در لیبی و سوریه ادامه دارد. "العنبر از "سردرگمی جریان‌های سیاسی در برداشت از مفهوم اشغال، به گونه‌ای که تنها مربوط به حضور نیروهای آمریکایی می‌شود"، ابراز تعجب کرد.

البته ترکیه علی‌رغم محکومیت مداوم حملات آن توسط دولت عراق، عملیات نظامی‌اش را علیه حزب کارگران کُردستان گسترش می‌دهد و بدون هیچ گونه هماهنگی و موافقت از جانب عراق، در صدد ایجاد پایگاه‌های نظامی و جایگاه‌های سیار در خاک عراق است.