در ماه‌‌های گذشته با افزایش قطعی برق در اکثر استان‌‌ها، امنیت انرژی ایران، به‌ویژه در بخش تولید و عرضه برق، با چالش جدی مواجه شد.  وزارت نیرو برای کاهش میزان قطعی برق  اقدام به عقد قرارداد برای  واردات برق از کشور‌های ترکمنستان و آذربایجان  کرد، و  استخراج رمز ارز به‌عنوان یکی از عوامل اصلی قطعی برق، نیز از سوی دولت ممنوع اعلام شد. باید خاطرنشان کرد که میانگین رشد سالیانه مصرف برق در ایران در حدود ۵ درصد تا ۶ درصد  است، اما در دو ماه اول امسال مصرف برق در ایران ۲۳ درصد  افزایش داشته است. 

سطح آب پشت سد‌ها امسال در قیاس با سال گذشته در حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. روز یکشنبه  ۳۰ خرداد،  غلامعلی رخشانی‌مهر، معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر، در گفت‌وگو با برنامه «گفت‌وگوی ۱۸:۳۰»  از  خروج موقت نیروگاه اتمی بوشهر از شبکه برق کشور خبر داد. او با اشاره به افزایش میزان مصرف برق در ماه‌های گذشته، گفت: «سال قبل حداکثر میزان تولید برق ۵۸ هزار و ۲۵۴ مگاوات بود و نیاز‌‌های مصرف هم حدود ۶۰ هزار مگاوات بود، در حالی که امروز به ۶۱ هزار مگاوات رسیده‌ایم و ۶۲ هزار مگاوات هم به عنوان نیاز مصرف در هفته گذشته ثبت شده است.» به گفته رخشانی‌مهر، از روز شنبه با خروج نیروگاه اتمی بوشهر از شبکه برق کشور،  این شبکه با کاهش هزار مگاواتی تولید مواجه خواهد بود.

احتمال توقف تولید برق نیروگاه اتمی بوشهر در سال ۱۴۰۰ 

اوایل فروردین گذشته، محمود جعفری، معاون سازمان انرژی اتمی و مدیرعامل شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی، در گفت‌وگو با ایسنا از بروز مشکلاتی در امر تامین و انتقال ارز مورد نیاز برای تامین برخی ملزومات واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر خبر داده بود. به گفته جعفری، دولت به دلیل شرایط حاکم بر ارتباطات بین‌المللی کشور و مشکلات ناشی از انتقال ارز و تحریم‌‌های بانکی، با مشکلاتی در زمینه تامین و انتقال ارز برای تامین برخی ملزومات واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر مواجه شده است.  او در آن مصاحبه در مورد حل نشدن این مشکل هشدار داد و افزود که چنانچه راهکاری برای حل آن‌ها پیدا نشود، تولید برق  این واحد در سال‌ جاری با مشکلات جدی مواجه می‌شود و  بیم آن می‌رود  که فعالیت واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر متوقف شود.

ظرفیت محدود نیروگاه اتمی بوشهر

به‌رغم سرمایه‌گذاری گسترده برای احداث نیروگاه اتمی بوشهر، ظرفیت اسمی فاز اول این نیروگاه هزار مگاوات است. در سال‌های گذشته عملیات احداث واحد‌های دوم و سوم این نیروگاه شروع شد، اما ظرفیت این دو واحد در مجموع  ۲۱۱۴ مگاوات  خواهد بود. اولین بتن‌ریزی برای احداث واحد دوم نیروگاه اتمی بوشهر در مهرماه سال ۱۳۹۸ آغاز شد و قرار است عملیات آغاز ‌به‌کار عملی آن در اسفندماه سال ۱۴۰۳ پیگیری شود. بر همین اساس، بنا به قرارداد مربوطه، پس از بهره‌برداری آزمایشی واحد دوم نیروگاه اتمی بوشهر، آن واحد در دی ماه سال ۱۴۰۴ وارد مدار خواهد شد. طبق پیش‌بینی‌‌ها قرار است برق واحد سوم این نیروگاه در تیر ماه سال ۱۴۰۶ وارد مدار شود.

طبق برنامه، پیشرفت فیزیکی واحد‌های در حال احداث این نیروگاه باید تا اردیبهشت گذشته به  ۱۹.۵درصد می‌رسید. اما بر اساس گزارش شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی، میزان پیشرفت فیزیکی این  واحد‌‌ها  تنها ۱۲ درصد برآورد شده است.   تنوع بخشی به منابع انرژی، به‌ویژه در بخش تولید برق، همواره یکی از اصول اساسی سیاست انرژی و امنیت انرژی کشور‌ها است. اما ایران با دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز و قابلیت بالا  در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، در سال‌های اخیر و به‌ویژه در ماه‌های گرم سال، با مشکل تامین برق مورد نیاز روبه‌رو بوده است. مدیرعامل شرکت تولید و توسعه انرژی اتمی در مصاحبه با ایسنا به سهم بسیار زیاد سوخت‌های فسیلی در تامین برق مورد نیاز ایران نیز اشاره کرده بود. به گفته  جعفری، در حال حاضر بیش از ۹۴ درصد از سبد تولید برق کشور به منابع فسیلی وابسته است. این میزان وابستگی، با امنیت انرژی و امنیت ملی ایران در تضاد  است. 

توافق جدید ایران و آمریکا

اگر در هفته‌‌های آینده مذاکرات ایران و آمریکا به نتیجه برسد و تحریم‌ها لغو شود، می‌توان انتظار داشت که مسئله انتقال ارز برای خرید سوخت هسته‌ای از روسیه هم تا حد زیادی برطرف شود. در سال‌های گذشته تغییرات نرخ ارز و مشکلات مربوط به تحریم‌‌های بانکی  باعث شد تا مسئله  تأمین هزینه‌‌های بهره‌برداری، نگهداری، خرید قطعات یدکی، و سوخت سالانه واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر، از جمله انتقال مبالغ ارزی به شرکت‌‌های طرف قرارداد در کشور روسیه، با مشکلات زیادی روبه‌رو شود. 

واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر پس از گذشت ۱۶ سال و صرف میلیارد‌‌ها دلار ، با تاخیر زیاد به بهره‌برداری رسید. از زمان بهره‌برداری هم نتوانسته است نقش مهمی در تامین برق مورد نیاز ایفا کند. با توجه به تاخیر متعدد روس‌ها در تکمیل واحد اول این نیروگاه، معلوم نیست چرا عملیات احداث دو واحد جدید آن نیز به روس‌ها واگذار شده است. تاخیر ۱۱ ساله روس‌ها برای تکمیل واحد اول اگر در عملیات احداث واحد‌‌های جدید هم تکرار شود، آیا ضرر ناشی از تاخیر‌‌ها از سوی روس‌ها تلافی خواهد شد؟ 

با توجه به آمار ارائه شده  از سوی معاون هماهنگی توزیع شرکت توانیر،  هم‌اکنون در ایران ظرفیت تولید برق در دو بخش حرارتی و برق آبی موجود است و حدود ۵۰ هزار مگاوات از طریق نیروگاه‌‌های حرارتی تولید می‌شود. به دلیل محدودیت‌ نزولات جوّی و کم‌بارشی در سال گذشته، توان تولید در حوزه تولید برق از نیروگاه‌‌های برق‌آبی حدود ۷ هزار مگاوات کاهش یافته است. اوایل ماه جاری، قرارداد صادرات برق ایران به عراق برای دو سال دیگر تمدید شد. ایران خود با مشکل تامین برق مورد نیاز روبه‌روست و تمدید صادرات برق به عراق، در حالی که آن کشور قادر به پرداخت بدهی خود را برای واردات برق و گاز نیست، نشان می‌دهد که هدف از صادرات برق به آن کشور اقتصادی نیست.

بر اساس قرارداد اولیه، هزینه احداث دو  واحد جدید نیروگاه بوشهر ده میلیارد دلار برآورد شده است. در حالی که واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر نتوانسته  است نقش مهمی در امنیت انرژی ایران ایفا کند، در شرایط فعلی صرف ده میلیارد دلار برای احداث این واحد‌ها محل سوال است. اگر این میزان سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدید پذیر صورت می‌گرفت،  بهره‌وری و بازده بیشتری می‌توانست در تولید برق داشته باشد. توجه به انرژی هسته‌ای در تولید برق می‌تواند از منظر امنیت انرژی و تنوع‌بخشی به منابع انرژی موجه باشد، اما  تغییر در سیاست خارجی  و توافق جدید هسته‌ای می‌تواند شرایط را برای جذب تکنولوژی و سرمایه در همه بخش‌های انرژی ایران فراهم کند. 

اگر اراده به‌کارگیری تمامی قابلیت‌های موجود در کشور در نزد مسئولان حکومت وجود داشته باشد، با افزایش سهم گاز طبیعی و تجدید‌پذیر در تولید برق، می‌توان نیاز برق کشور را تامین کرد. در این بین، هم شدت مصرف انرژی باید کاهش یابد، هم بر ظرفیت تولید نفت و گاز افزوده شود، هم با تعمیر واحد‌های نیروگاهی، بازده این نیروگاه‌ها افزایش یابد. شبکه‌‌های توزیع نیرو نیز باید بازبینی شود. افزایش ظرفیت تولید گاز برای تولید برق، نیازمند تکنولوژی و سرمایه خارجی است و این نیازمند سیاست خارجی تنش‌زدا.