صبح امروز نهم تیر ۱۴۰۰ برابر با ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱، نیروی دریایی ارتش رزمایش امنیت پایدار۱۴۰۰ را در منطقه چهارم دریایی خود در آب‌های دریای خزر برگزار کرد؛ رزمایشی با حضور هلیکوپترهای هوادریا (هواپیمایی نیروی دریایی) ارتش، نیروی پدافند هوایی ارتش و همچنین جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در پاسخ به رزمایش دریایی جمهوری آذربایجان که در روزهای یکم و دوم تیرماه برگزار شده بود. در جریان رزمایش تاکتیکی نیروی دریایی و گارد ساحلی این کشور، شناورهای گشت ساحلی آذربایجان شلیک موشک‌های ضدتانک و ضدکشتی ساخت اسرائیل به سمت قایق‌ها و شناورهای کوچک و همچنین خودروها و تاسیسات ساحلی (ایران) را تمرین کردند و برای حمله و نفوذ به ساحل دشمن فرضی (احتمالا ایران) عملیات‌ها را شبیه‌سازی کردند.
بر اساس آنچه روابط عمومی نیروی دریایی ارتش اعلام کرده است، رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰ در گستره‌ای به وسعت حدود ۷۷ هزار کیلومترمربع در منطقه ۲۰ درصدی حاکمیت ایران در دریای خزر اجرا شد و در آن سناریوهای آفندی و پدافندی برای حراست از آب‌های سرزمینی ایران و حفظ خطوط مواصلاتی تمرین شد. همچنین برای نخستین بار، نیروی دریایی ارتش در این رزمایش از پهپادهای شناسایی خود همچون یسیر و ابابیل ۳ برای انجام ماموریت گشت دریایی و حراست از آب‌های سرزمینی ایران در دریای خزر استفاده کرد. بر اساس تصاویر و فیلم‌های منتشر شده، تصرف شناورهای غیرنظامی دشمن فرضی (احتمالا جمهوری آذربایجان) که به آب‌های سرزمینی ایران وارد شده بود و دستگیری خدمه‌شان به دست تفنگداران دریایی ارتش شبیه‌سازی شد.
سراسر محدوده آب‌های منطقه ۲۰ درصدی ایران در دریای خزر در حالی به عنوان گستره رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰ انتخاب شده است که پیش‌تر مقام‌های دولت روسیه تلاش کرده بودند تا با دور نگه داشتن ایالات متحده آمریکا از منطقه دریای خزر و همکاری نظامی نداشتن این کشور با جمهوری آذربایجان، مقام‌های جمهوری اسلامی را مجاب کنند تا سهم پیشنهادی ۱۱ درصدی از آب‌های این دریا را بپذیرد و از سهم ۲۰ درصدی خود و منابع طبیعی واقع در میدان‌های نفتی شمال آن یعنی شرق، البرز و آراز صرف‌نظر کند. در این راستا حتی دولت روسیه در تیر۱۳۹۸، مجوز صادرات تجهیزات پیشرفته جنگ الکترونیک و شنود رادیویی به ایران را صادر کرده بود که به نظر می‌رسد در این امر موفق نبوده است.
به دنبال تعرض نیروی دریایی آذربایجان به آب‌های ایران در تاریخ ۳۰ تیر و اول مرداد ۱۳۸۰ و مقابله موثر نیروی دریایی و هوایی ارتش ایران با شناورها و هواپیماهای جنگی این کشور، نیروی دریایی آذربایجان و همچنین گارد ساحلی آن توان رزمی خود را از طریق به کارگیری قایق‌های گشتی شلداگ و ساعر ۶۲ مسلح به موشک‌های ضد تانک اسپایک انلوس (Spike NLOS) تقویت کردند. در مقابل، نیروی دریایی ارتش که در سال ۱۳۸۰ تنها به یک شناور موشک‌انداز ۵۸۰ تنی به نام حمزه در دریای خزر مجهز بود (شهسوار سابق)، سه ناوچه موشک‌انداز کلاس سینا و یک ناوچه کلاس جماران به نام دماوند را به دارایی‌های خود در این دریا اضافه کرد. ناوچه دماوند به علت یک سانحه در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۹۶ از خدمت خارج شد اما تجهیزات آن برای استفاده در ناوچه دماوند۲ که در حال حاضر در بندر انزلی در دست ساخت است، از روی آن پیاده شد.
شبیه‌سازی عملیات برای مقابله با واحد ۶۴۱ عملیات ویژه نیروی دریایی آذربایجان
در جریان این رزمایش، تیپ یکم تفنگداران دریایی ارتش مستقر در بندرعباس، ۶۰ نفر از نیروهای خود را با استفاده از دو فروند هواپیمای ترابری سبک فوکر۲۷ اسکادران۱۵ هوادریای ارتش از پایگاه یکم هوادریا در بندرعباس به فرودگاه سردار جنگل رشت اعزام کرد. ماموریت این نیروها شبیه‌سازی عملیات ضد چریکی برای مقابله با نیروهای چریکی دشمن بود که نقش آن را نیروهای تیپ چهارم دریایی مستقر در بندر انزلی ایفا می‌کردند. در این راستا، هلیکوپترهای آگوستا بل ۲۱۲ (Agusta Bell AB.212) از اسکادران ۱۱ هوادریای ارتش در انتقال نیروهای ویژه به ساحل نقش مهمی ایفا کردند.
انجام عملیات چریکی و ضدچریکی تفنگداران نیروی دریایی ارتش در جریان این رزمایش با هدف حفظ آمادگی آن‌ها برای مقابله با نیروهای ویژه نیروی دریایی جمهوری آذربایجان صورت گرفته است. واحد ۶۴۱ عملیات ویژه نیروی دریایی جمهوری آذربایجان در سال ۱۳۸۰، به دنبال تعرض این نیرو به آب‌های سرزمینی ایران تشکیل شد. این واحد متشکل از شش گروه ۲۰ نفره (۱۲۰ نفر نیرو) در واحد نیروهای ویژه زیرسطحی نیروی دریایی ترکیه آموزش دید. در میان شش گروه ۲۰ نفره آن، سه گروه در عملیات شناسایی در ساحل دشمن تخصص دارند، دو گروه متخصص عملیات در مناطق کوهستانی‌اند (رشته کوه البرز) و یک گروه متخصص عملیات زیرسطحی (غواصی) است.
در سال ۱۳۸۳، زمانی که واحد ۶۴۱ عملیات ویژه نیروی دریایی آذربایجان به آمادگی رزمی کامل رسیده بود، یک رزمایش برگزار کرد. از یک تیم نیروهای ویژه نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا (US Navy SEAL Team) هم برای شرکت در این رزمایش دعوت به عمل آمد. در این رزمایش، نیروهای ویژه نیروی دریایی آذربایجان توانایی خود در نفوذ به ساحل دشمن فرضی (احتمالا ایران) و انجام عملیات شناسایی و تخریبی را به نمایش گذاشتند. در جریان این رزمایش، این نیروها قابلیت خود در محافظت از تاسیسات نفتی و شناورهای غیرنظامی آذربایجان در دریای خزر را هم به رخ کشیدند.
از تخصص‌های واحد ۶۴۱ عملیات ویژه آذربایجان، می‌توان به نفوذ در پایگاه‌های دریایی دشمن و انهدام شناورهای رزمی آن‌ها در یک عملیات پیش‌دستانه اشاره کرد. در صورت بروز درگیری نظامی با ایران، انجام عملیات تخریبی این نیروها در پایگاه نیروی دریایی ارتش در بندر انزلی دور از انتظار نیست و به همین دلیل، نیروهای تیپ یکم و چهارم تفنگداران دریایی ارتش برای مقابله با آن‌ها آموزش‌های لازم را دیده‌اند. در این راستا در رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰ نیز، تفنگداران دریایی ایران انجام عملیاتی مشابه برای حمله به پایگاه‌های نیروی دریایی آذربایجان را شبیه‌سازی کردند.
نقش نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش در رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰ چه بود؟
در جریان رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰، پایگاه‌های یکم و سوم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش در فرودگاه مهرآباد تهران و همچنین کبودرآهنگ استان همدان در این رزمایش شرکت کردند. از پایگاه یکم شکاری تاکتیکی، گردان ۱۱ شکاری تاکتیکی با استفاده از جنگنده رهگیرهای میگ ۲۹بی و نمونه آموزشی آن یعنی میگ۲۹یوبی ماموریت گشت مسلح هوایی (Combat Air Patrol) را بر فراز دو فروند از سه شناور موشک‌انداز کلاس سینای نیروی دریایی ارتش مستقر در دریای خزر و همچنین تفنگداران دریایی ارتش شرکت‌کننده در این رزمایش به انجام رساند.
از پایگاه سوم شکاری تاکتیکی نیز دو فروند جنگنده بمب افکن اف-۴ئی فانتوم۲ (F-4E Phantom II) از گردان ۳۱ شکاری تاکتیکی شرکت داشتند که به نظر می‌رسد دست‌کم یکی از آن‌ها را فرمانده این گردان به پرواز درآورده بود. ماموریت این جنگنده‌ها مقابله با ناوچه‌ها و شناورهای گشتی دشمن در نظر گرفته شد. به نظر می‌رسد این دو جنگنده برای افزایش مداومت پروازی بر فراز دریای خزر در جریان این رزمایش، دست‌کم یک مرتبه از یک فروند هواپیمای سوخت‌رسان بویینگ ۷۰۷-۳جِی۹سی (Boeing 707-3J9C) نیروی هوایی ارتش به پرواز درآمده از پایگاه یکم شکاری تاکتیکی، سوخت دریافت کرده باشند.
عملیات این جنگنده‌ها با هدایت نیروی پدافند هوایی ارتش و مرکز راداری آن در بابلسر صورت گرفت. بر اساس اطلاعات منتشره روابط عمومی نیروی دریایی ارتش، به نظر می‌رسد که نیروی دریایی ارتش نیز دست‌کم یک سامانه پدافند هوایی را برای شبیه‌سازی عملیات محافظت از نیروی دریایی ارتش و پایگاه آن در بندر انزلی در برابر تهاجم هواپیماهای دشمن به رشت منتقل کرده باشد. این سامانه به احتمال زیاد از نوع مرصاد-۱۶و به موشک‌های شلمچه-۲مجهز است که به ترتیب نمونه ارتقا یافته سامانه پدافندی آی-هاک (I-HAWK) و موشک‌های اِم آی اِم-۲۳بی (MIM-23B) هستند.
به دنبال درگیری نظامی ایران و آذربایجان در دریای خزر و مغلوب شدن جنگنده رهگیرهای میگ-۲۵پی دی اِس (MiG-25PDS) فرسوده نیروی هوایی این کشور به رهگیرهای اف-۱۴آ تامکت (F-14A Tomcat) نیروی هوایی ارتش، این کشور ۱۴ فروند جنگنده رهگیر میگ ۲۹اِس (MiG-29S) و سه فروند نمونه آموزشی دو کابینه میگ ۲۹یوبی (MiG-29UB) مازاد نیروی هوایی اوکراین را در سال ۱۳۸۴ خریداری کرد که پس از بازسازی و تعمیراساسی، در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به این نیرو تحویل شدند. دو فروند از این جنگنده‌ها شامل یک نمونه یوبی آموزشی در دو سانحه متفاوت از دست رفتند و این نیرو مجبورشد در سال ۱۳۸۹، یک فروند دو کابینه آموزشی دیگر به عنوان جایگزین فروند از دست رفته خریداری کند. شبیه‌سازی عملیات درگیری هوایی برضد این جنگنده‌ها را جنگنده‌های میگ۲۹ نیروی هوایی ارتش انجام دادند.
در سال‌های گذشته، به علت نبود لوازم یدکی کافی و پشتیبانی ضعیف اوکراین، تعداد کمی از این جنگنده‌ها آمادگی رزمی کامل داشتند اما به دنبال یورش آذربایجان به منطقه آرتساخ یا قره‌باغ و درگیری نظامی با ارمنستان، شمار میگ۲۹های عملیاتی آن افزایش یافت؛ به طوری که تصاویر ماهواره‌ای تهیه شده از پایگاه آن‌ها ناسوسنایا (Nasosnaya) در غرب باکو نشان‌دهنده عملیاتی بودن شش فروند نمونه تک‌کابین و دو فروند آموزشی دو کابینه آن در فروردین ماه امسال است. علاوه بر آن‌ها، نیروی هوایی آذربایجان به حدود ۴۰ فروند جنگنده پشتیبانی نزدیک هوایی سوخو ۲۵ مجهز است که خلبانان آن برای انجام ماموریت‌های ضدکشتی نیز آموزش دیده‌اند. در سال‌های اخیر، برخی شرکت‌های دفاعی در ترکیه این جنگنده‌ها را ارتقا داده و آن‌ها را به سامانه‌های جنگ الکترونیک مجهز کرده‌اند.
رزمایش امنیت پایدار ۱۴۰۰، هشدار نیروی دریایی ارتش به جمهوری آذربایجان
رزمایش امنیت پایدار نیروی دریایی ارتش در پاسخ به رزمایش تاکتیکی نیروی دریایی و گارد ساحلی آذربایجان که در روزهای یکم و دوم تیرماه امسال برگزار شد، اجرا شده است. در جریان رزمایش دریایی آذربایجان، شناورهای گشتی ساعر-۶۲ ساخت اسرائیل که در خدمت گارد ساحلی آن است، موشک‌های ضدتانک اسپایک انلوس را به سمت یک یدک‌کش تجاری که نقش یک قایق گشتی ایران را ایفا می‌کرد شلیک کردند. این اقدام تحریک‌برانگیز، فرماندهان نیروی دریایی ارتش ایران را واداشت تا با اجرای رزمایش امنیت دریایی ۱۴۰۰ به این مسئله پاسخ دهند.
به نظر می‌رسد که رایزنی‌های اخیر ایران و روسیه و جمهوری آذربایجان برای تعیین حدود مرزی‌شان در آب‌های این دریا که در تاریخ ۲۹ خرداد ماه امسال در باکو صورت گرفت، موجب تفاهم طرفین نشده است و برگزاری رزمایش جمهوری آذربایجان و پاسخ ایران به آن نیز از نشانه‌های آن است. در آن تاریخ، وزارت خارجه جمهوری آذربایجان اعلام کرد روسیه و جمهوری آذربایجان درباره رژیم حقوقی دریای خزر در باکو گفت‌وگو کردند. خلف خلف‌اف، معاون وزیر خارجه و نماینده ویژه آذربایجان در امور خزر و میخائیل پتراکوف، سفیر ویژه و نماینده ویژه پوتین در امور تعیین حدود مرزی روسیه با کشورهای مستقل مشترک المنافع حضور داشتند تا درباره با مسائل مربوط به اجرای رژیم حقوقی دریای خزر مذاکره کنند.
سال‌ها است که دولت روسیه در تلاش است تا از طریق امتیازدهی یا فشار سیاسی و نظامی، رژیم جمهوری اسلامی را به پذیرش سهم ۱۱ تا ۱۳ درصدی ترغیب یا مجبور کند. در این راستا در مهر ۱۳۸۶، دولت روسیه مجوز فروش ۵۰ دستگاه موتور توربوفن آردی-۳۳ (RD-33) برای تعبیه بر روی ۲۵ فروند جنگنده رهگیر میگ-۲۹ ایران را صادر کرد یا در تیرماه سال ۱۳۹۸ برای فروش سامانه‌های پیشرفته جاسوسی رادیویی و اخلال‌گر سامانه‌های ارتباط رادیویی با نام آر-۳۳۰ضِد اِچ (R-330Zh) موسوم به ژیتِل (Zhitel) به ایران را در قبال عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از تقاضای سهم ۲۰ درصدی خود از حریم آبی دریای خزر در جریان نشست سران کشورهای حاشیه دریای خزر، مجوز داد. اعتراض‌های مردمی و به خصوص فعالیت‌های گروه‌های اپوزیسیون و مخالف رژیم جمهوری اسلامی سبب شده است تا این رژیم دست‌کم تا امروز زیربار فشارهای مسکو نرود و حتی برای برگزاری چنین رزمایش‌هایی در نیروی دریایی ارتش مجوز صادر کند.
