فرماندهان عملیات ضد داعش «عزم راسخ» یا Inherent Resolve با مقامات وزارت دفاع عراق در تاریخ جمعه ۲۵ مرداد ماه، ۱۵ اوت، دیدار کردند و طی آن، در پیوند با دستور نخست وزیر عراق، عادل عبدالمهدی در مورد استفاده از حریم هوایی عراق جهت پروازهای نظامی، مذاکره کردند.
این دیدار، به تصمیمی ناگهانی مبنی بر پایان پروازهای نظامی مربوط به آن عملیات علیه داعش از سوی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا و متحدانش در حریم هوایی عراق منجر شد، که از سوی مقامات آمریکایی نیز پذیرفته شد. تصمیم ناگهانی بغداد برای ممنوعیت پروازهای نظامی در حریم هوایی عراق، به منظور جلوگیری از حملات دوباره نیروی هوایی اسرائیل بر ضد پایگاه‌های نیروی بسیج مردمی عراق، موسوم به حشد الشعبی، انجام گرفت.
اما این تصمیم هیچ مصونیتی برای پایگاه‌های حشد الشعبی در برابر حملات آینده اسرائیل فراهم نمی‌کند، زیرا به علت نبود سامانه‌های پدافند موشکی برد متوسط و برد بلند و همچنین عدم قابلیت تجهیز جنگنده‌های اف-۱۶ نیروی هوایی عراق به موشک هوابه‌هوای میان‌برد پیشرفته ایم-۱۲۰ امرآم (AIM-120 AMRAAM)، امکان مقابله با جنگنده های نسل ۵ و رادارگریز نیروی هوایی اسرائیل برای عراق وجود ندارد.
حملات نیروی هوایی اسراییل عامل نگرانی بغداد
بعد از ظهر روز ۲۱ مرداد ماه، پایگاه نظامی الصقر که یک انبار مهمات متعلق به نیروهای شیعی بسیج مردمی عراق یا حشد الشعبی بود، در منطقه عویریج بغداد منفجر شد. در ابتدا شایعاتی مبنی بر حمله خمپاره‌ای داعش علیه این انبار مهمات منتشر شد. سپس سخن از حمله پهپادی آمریکا، و پس از آن نیز سخن از حمله نیروی هوایی اسرائیل به میان آمد. اما، در نهایت، نگهداری غیر اصولی مهمات در این انبار، تنها دلیل این سانحه بیان شد.
روابط عمومی نیروی عملیات ویژه عزم راسخ، در پاسخ سوال نویسنده این گزارش در رابطه با دلیل انفجار پایگاه الصقر، گفت که به درخواست وزارت دفاع عراق، این نیرو موظف به بررسی علت آن حادثه شده است.
پیش‌تر، نیروی هوایی اسرائیل اقدام به انجام دو حمله موفقیت‌آمیز علیه دو پایگاه نیروهای حشد الشعبی در کمپ اشرف در شمال شرق بغداد در تاریخ ۲۸ تیر، ۱۹ ژوئیه، و ۶ مرداد ، ۲۸ ژوئیه، کرده بود، و همین امر، ممکن است باعث این تصور غلط در میان فرماندهان نیروی حشد الشعبی شده باشد تا انفجار الصقر را نیز ادامه حمله هوایی اسرائیل بپندارند.
متعاقبا، نخست وزیر عراق، عادل عبدالمهدی، که رابطه بسیار نزدیکی با جمهوری اسلامی و به‌‌ویژه قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، دارد، دستور ممنوعیت پروازهای نظامی مربوط به هواپیماهای نیروی هوایی آمریکا و متحدان آن را در جریان عملیات «عزم راسخ» (Inherent Resolve) که از روز ۲۵ مهرماه سال ۱۳۹۳ علیه داعش در جریان است در حریم هوایی عراق صادر کرد.
به گفته یک منبع نظامی وابسته به وزارت دفاع عراق که نخواست نامش ذکر شود، دلیل اصلی این ممنوعیت این است که مقامات نظامی عراق و فرماندهان حشد الشعبی تصور می‌کنند که جنگنده‌های اف-۱۶ و اف-۳۵ نیروی هوایی اسراییل اقدام به استفاده از شناسه (call-sign) و کدهای شناسایی دوست یا دشمن (IFF) جنگنده‌های آمریکایی شرکت کننده در عملیات عزم راسخ کرده‌اند تا در تاریخ ۲۸ تیر و ۶ مرداد، خود را جنگنده‌های آمریکایی جا بزنند و تا مرکز عراق پرواز کنند و اهداف‌شان را در محل کمپ اشرف، واقع در شمال شرق بغداد و در فاصله ۸۰ کیلومتری از مرز ایران، مورد حمله قرار دهند. پیش‌تر، در اردیبهشت سال ۱۳۹۷، جنگنده‌های اف-۱۶ نیروی هوایی اسرائیل با استفاده از این تاکتیک، بدون جلب توجه پدافند ارتش سوریه، اقدام به حمله هوایی به اهداف مرتبط به سپاه پاسداران در نزدیکی حما و حلب کرده‌اند.
ناتوانی عراق در حفاظت از حریم هوایی خود
پس از خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال ۱۳۹۱ تنها دو رادار جست‌وجوگر و سه رادار کنترل ترافیک پروازی همراه با چند توپ ضدهوایی باقیمانده از زمان صدام، برای ارتش عراق باقی ماند تا از حریم هوایی خود محافظت کند.
در پی آن، به علت بی‌دفاع بودن آسمان عراق، در سال ۱۳۹۲ وزارت دفاع این کشور درخواست خرید سه رصد سامانه پدافند موشکی زمین به هوا از نوع هاک ایکس ایکس آی (HAWK XXI) را داد، که البته در ارتش آمریکا از سالها پیش از رده خارج شده بود.
جهت استفاده ۶ آتشبار متعلق به این سه رصد سامانه پدافندی، درخواست خرید ۲۱۶ تیر موشک زمین به هوای ام. آی. ام-۲۳پی (MIM-23P) نیز ارایه شد.
این سامانه تنها قادر به مقابله با اهدافی در برد ۳۵ مایلی است. در تکمیل این سامانه، درخواستی جهت خرید چهل سامانه ضدهوایی اوِنجِر (Avenger) نیز یرای مقابله با اهداف ارتفاع پست ارائه شد، که امکان فروش تمامی آنها همراه با چندین رادار شناسایی و سایر تجهیزات پدافندی به مبلغی نزدیک به ۲ میلیارد دلار، توسط کنگره آمریکا تایید شد.
خرید این سامانه‌ها به علت مشکلات اقتصادی بغداد در پی ظهور داعش در سال ۱۳۹۳، با مشکل مواجه شد و در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴، دولت آمریکا تنها ۸ سامانه پدافندی اونجر و ۲۰۰ تیر موشک ضدهوایی برد کوتاه استینگر به ارزش کلی ۱۰۵ میلیون دلار، به عنوان کمک نظامی به عراق تحویل داد. این سامانه‌ها تنها توانایی مراقبت از چند ساختمان مهم در برابر حملات پهپادهای دست‌ساز داعش را داشتند و به هیچ وجه نمی‌توانستند امنیت حریم هوایی عراق را تامین کنند.
اوِنجِر، تنها سامانه پدافندی ارتفاع پستی نبود که عراقی‌ها در اختیار گرفتند. برای مراقبت از اماکن و پایگاه‌های مهم دربرابر جنگنده‌های متخاصم پروازکننده در ارتفاع پست و موشک‌های کروز، تعداد ۴۸ سامانه پدافند ضدهوایی و موشکی کوتاه‌برد پانتسیر اس۱ (Pansyr S1)و تعداد ۱۲۰۰ تیر موشک برای آنها در سال ۱۳۹۱ به روسیه سفارش داده شد که در سال‌های ۱۳۹۳ الی ۱۳۹۶ به عراق تحویل داده شد. با وجود برتری نسبت به اوِنجِر آمریکایی، پانتسیر اس۱ روسی باز هم قادر به تامین امنیت حریم هوایی عراق نیست و جهت تکمیل آن، نیاز به خرید سامانه‌های پدافند ضدهوایی برد متوسط بوک ام۲ و سامانه‌های پدافند موشکی برد بلند اس-۳۰۰ یا اس-۴۰۰400 از روسیه هست، که البته دولت عراق بودجه‌ای برای آن نداشته است و ندارد.
در کنار سامانه‌های پدافند موشکی زمین به هوا، تعداد ۲۷ فروند جنگنده اف-۱۶سی و ۷ فروند جنگنده اف-۱۶دی با قابلیت تجهیز به موشک‌های هوا به هوا هدایت فروسرخ و برد کوتاه ایم-۹اِل سایدویندر (AIM-9L Sidewinder) و موشک‌های برد متوسط هدایت نیمه فعال راداری ایم-۷ اِم اسپارو (AIM-7M Sparrow)در خدمت نیروی هوایی عراق هستند که می‌توانند تا حدودی خلاء ناشی از کمبود سامانه‌های پدافندی برد متوسط و برد بلند را برای این نیرو برطرف کنند، اما به‌هیچ‌وجه توانایی کشف و مقابله با اف-۳۵های رادارگریز نیروی هوایی اسرائیل را ندارند و نمی‌توانند در آینده از حملات آنها به پایگاه‌های حشد الشعبی در خاک عراق جلوگیری کنند.
