در دو دهه گذشته، ترکیه در زمینه تولید هواپیماهای بدون سرنشین مسیری طولانی را پیموده است. این مسیرها منجر به پیشرفت در ساخت پهپادها شده است به طوری که واردات این نوع هواپیماها از ایالات متحده و اسرائیل به طور کامل کنار گذاشته‌ شدند و این کشور حالا به یکی از سه تولیدکننده برتر دنیا تبدیل شده است.

هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه نقش مهمی در توسعه ظرفیت نظامی این کشور داشتند، پهپادهای ترکیه با کمترین خطا و هزینه، امکان انجام عملیات نظامی را فراهم می‌کند. ویژگی هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه این است که بیش از ۲۴ ساعت توانایی پرواز مداوم در ارتفاعات و پنهان شدن از رادارها را دارند. این پهپادها می‌توانند به موشک و بمب هوشمند مجهز شوند و توانایی ضربه زدن به اهداف استاتیک و متحرک را نیز دارند.

این پهپادها در میادین جنگ نیز پیروزی چشمگیری کسب کرده است. هواپیماهای بدون سرنشین ساخت ترکیه تاسیسات نظامی سوریه را در شهر ادلب و اطراف آن بمباران کردند و در لیبی نیز کارآیی بالایی را در دفع حمله نیروهای خلیفه هفتر نشان دادند، به طوری که توانستند روند جنگ را تغییر دهند و به شکستن محاصره پایتخت کمک کنند. در آخرین مورد نیز هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه تلفات سنگینی به ارتش ارمنستان در قره‌باغ وارد کرده بودند.

منابع نظامی آذربایجان اذعان می‌کنند که پهپاد بایراکتار تی‌بی‌۲ صدها وسیله نقلیه و اهداف نظامی ارمنستان را در درگیری‌های قره‌باغ با موفقیت منهدم کرده است.

ترکیه چطور به فکر ساخت ادوات نظامی افتاد؟

در دهه ۱۹۸۰، پس از آنکه کشورهای غربی در جنگ ۱۹۷۴ قبرس فروش اسلحه را به ترکیه ممنوع کردند، این کشور رویکرد خود را برای توسعه صنعت دفاعی تغییر داد و تصمیم گرفت با تکیه بر منابع ملی، بخش خصوصی را به مدرن‌سازی هرچه بیشتر صنعت ترغیب کند. پس از آن بود که ترکیه توانست به جمع صادرکنندگان این بخش بپیوندد.

امروزه شرکت هواپیماهای بدون سرنشین «بایراکتار» یکی از بازیگران برجسته در صنعت پهپاد در سطح محلی و جهانی است. در سال ۲۰۰۷ تولید نمونه اولیه هواپیمای بدون سرنشین «بایراکتار تی‌بی۲» آغاز شد؛ نخستین آزمایش‌ پرواز پهپادهای ساخت این شرکت در ۲۹ آوریل ۲۰۱۴ انجام شد. بعد از آن بود که شش هواپیمای اول در نوامبر ۲۰۱۴ و شش هواپیمای دیگر نیز در ژوئن ۲۰۱۵ تحویل ارتش این کشور داده شدند.

داماد اردوغان، رئیس شرکت پهپادساز نظامی «بایراکتار»

سلجوق بایراکتار، رئیس شرکت بایراکتار است که در ترکیه مسئول ساخت هواپیماهای بدون سرنشین است. او داماد رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، است. آقای بایراکتار رئیس فناوری این شرکت فارغ‌التحصیل دانشگاه خصوصی «ام‌آی‌تی» آمریکا است.

بعد از ایفای نقش پهپادهای ساخت این شرکت در درگیری‌های سوریه، لیبی و قره‌باغ برخی از رسانه‌ها از او به عنوان پدر هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه نام بردند.

دو پهپاد نظامی بایراکتار تی‌بی۲ و آکینجی ساخت شرکت داماد ریاست‌جمهوری ترکیه است.

تقاضای خرید پهپادهای ترکیه از طرف کشورهای منطقه

اوایل امسال (۲۰۲۱) رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، از برنامه‌های عربستان سعودی برای دستیابی به هواپیماهای بدون سرنشین خبر داد. پس از آن مراکش و تونس تصمیم به خرید هواپیماهای بدون سرنشین آنکارا گرفتند.

چندی پیش نیز مصطفی وارانک، وزیر صنعت و فناوری ترکیه، در اظهاراتی گفت كه به زودی پهپادهای این کشور را می‌توان در آسمان‌های اروپا مشاهده كرد. اظهارات وزیر صنعت و فناوری ترکیه این مساله را مطرح کرد که برخی از کشورهای اروپایی به پهپادهای ترکیه علاقه‌مندند.

بعد از آن بود که وزیر دفاع لهستان گفت که کشورش رسما قرارداد خرید چهار پهپاد از ترکیه را امضا خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۲ تعداد ۲۴ فروند پهپاد بایراکتار تی‌بی‌۲ تحویل این کشور داده شود. بنابراین لهستان به طور رسمی نخستین کشور در اتحادیه ناتو است که هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه را خریداری می‌کند.

صربستان و مجارستان نیز برای خرید پهپاد از ترکیه چراغ سبز نشان داده‌اند. علاوه بر این، گزارش‌هایی از قصد انگلیس برای کنار گذاشتن هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی و جایگزینی آن‌ها با بایراکتار آکینچی ترکیه که مقرون به‌صرفه‌تر است وجود دارد.

نگرانی روسیه و یونان از پهپادهای ترکیه

قیمت هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه با نمونه‌های جهانی خود به شدت در حال رقابت است. در حالی که ارزش یک پهپاد آمریکایی ۱۶ میلیون دلار است، قیمت بایراکتار تی‌بی۲ ترکیه تنها ۶ میلیون دلار است. این قیمت برای کشورها بسیار مقرون‌به‌صرفه است چرا که این امکان را می‌دهد تا نیروهای مسلح خود را با هواپیماهای مدرن تقویت کنند.

اما در این‌ میان، روسیه نیز نگران است چرا که حضور هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در نزدیکی مرز با روسیه چالشی جدی برای روابط راهبردی دو کشور به وجود خواهد آورد. پیش‌بینی می‌شود که به دست آوردن پهپادهای نظامی ترکیه از جانب اوکراین و لهستان عواقب گسترده‌ای در پی خواهد داشت.

مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، می‌گوید موضع کشورش در قبال اشغال کریمه کاملا مشخص است و فروش هواپیماهای بدون سرنشین به اوکراین مدت‌هاست که برنامه‌ریزی شده است.

مسکو نگران فعالیت هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در نزدیکی مرزهای خود است، به خصوص حالا که تنش بین اوکراین و روسیه هنوز برقرار است. از سوی دیگر نیز بیم از آن دارد تا شهرت سیستم دفاع هوایی روسیه پس از آنکه نتوانست حملات هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه را در سوریه، لیبی و آذربایجان دفع کند این بار نیز به خطر بیافتد.

ظاهرا یک رقابت پنهان نظامی بین سیستم‌های دفاعی روسیه و سلاح‌های تهاجمی ترکیه وجود دارد اما فعلا اقبال به روی آنکارا لبخند زده است.

از سوی دیگر یونان نیز از دستیابی ترکیه به تجهیزات هواپیماهای بدون سرنشین نگران است. ترکیه و یونان سال‌هاست سر منافع مشترک از جمله قبرس، جزایر دریای اژه و مسائل پناهندگان با یکدیگر اختلاف دارند. یونان نگران استفاده ترکیه از هواپیماهای بدون سرنشین مسلح علیه خاک‌ خود است، هرچند که تاکنون ترکیه تمایلی برای استفاده از پهپادها علیه یونان نشان نداده است.

هدف ترکیه از ساخت پهپاد چیست؟

ترکیه در تلاش است تا نفوذ منطقه‌ای خود را گسترش دهد، برای همین آنکارا از آذربایجان و لیبی در درگیری‌ها حمایت می‌کند و بعضا نیز تاسیسات نظامی سوریه را با استفاده از پهپادها مورد هدف قرار می‌دهد. اما در حال حاضر مهم‌ترین هدف اردوغان این است که اقتصاد کشورش را بهبود بخشد.

برای سامان دادن اوضاع اقتصادی، این کشور قصد دارد تا در صدمین سالگرد تاسیس خود صادرات اسلحه فعلی‌اش را که اکنون حدود ۲.۸ میلیارد یورو است در سال ۲۰۲۳ به بیشتر از ۹.۳ میلیارد یورو افزایش دهد به همین دلیل تلاش می‌کند تا هواپیماهای بدون سرنشین بیشتری تولید کند.

افزایش ساخت هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه آماج انتقادها نیز قرار گرفته است. به گفته منتقدان، این پهپادها در شمال عراق به پرواز در می‌آیند و علیه نیروهای کُرد عملیات انجام می‌دهند، عملیات‌هایی که ترکیه به عنوان «مبارزه با ترور» و حفاظت از تمامیت ارضی خود، آن را مشروع می‌داند.