سناریوی ایجاد گروه‌های شبه نظامی مسلح بر اساس اندیشه‌های مذهبی و فرقه‌گرایی توسط رژیم تهران در کشورهای منطقه و تلاش برای ادغام آن‌ها در نظام‌های سیاسی، این پرسش را مطرح می‌کند که هدف کلی از تشکیل این گروه‌های مسلح و آن هم در کشورهای که به شدت درگیر تنش‌ و درگیری‌های مذهبی و نژادی هستند، چه سودی در پی دارد؟

اکنون به دنبال بازگشت مجدد جنبش سُنی‌مذهب «طالبان» که همواره با شیعیان هزاره مورد حمایت ایران در جنگ و ستیز بود، آیا افغانستان نامزد دیگری برای تبدیل شدن به صحنه درگیری‌های مذهبی و قومی و تشدید خشنونت است؟ از سوی دیگر، سرنوشت لشکر «فاطمیون»  پس از بازگشت از سوریه چه خواهد بود و این گروه‌ شبه نظامی، چه نقشی را در وضعیت کنونی و آینده افغانستان ایفا خواهد کرد؟

هزاره‌، سومین گروه قومی بزرگ در افغانستان است و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت افغانستان که اکثرا سُنی‌مذهب هستند را تشکیل می‌دهد. هزاره‌ها شیعه هستند و در طول چند قرن گذشته، بارها مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند. در دوره حکومت طالبان، شمار زیای از هزاره‌ها توسط گروه داعش در خراسان کشته شدند. فقر، ناامیدی و تداوم ناامنی در افغانستان باعث شد بسیاری از هزاره‌ها به ایران پناهنده شوند و البته همین وضعیت ناهنجار دلیل اصلی پیوستن جوانان هزاره به صفوف لشکر فاطمیون در سوریه است.

پس از اوج‌گیری قدرت طالبان در چند هفته اخیر و موفقیت آن در کنترل افغانستان، تهران با تحولات سیاسی ناشی از خروج آمریکا، به صورت عمل‌گرایانه برخورد کرد و تصمیم گرفت با پیشرفت جنبش طالبان، ابراز مخالفت نکند. رژیم ایران با این رویکرد، توانست در مورد سرنوشت هزاره‌های شیعه که در خط مقدم مبارزه با «طالبان» بودند، به چنان توافقی برسد که بر مبنای آن «طالبان» از حمله و ایجاد مزاحمت به شیعیان هزاره خودداری کنند.

البته اهمیت شیعیان هزاره در سال‌های اخیر و در زمانی آشکار شد که نظامی شدن سیاست خارجی رژیم جمهوری اسلامی ایران که متکی بر عامل مذهبی و تشکیل گروه‌های نیابتی در منطقه است، گسترش یافت. در نتیجه، لشکر فاطمیون از پناهندگان شیعه افغان مقیم ایران و جوانان اقلیت شیعه هزاره در داخل افغانستان تشکیل شد.

حدود یک سال پیش، محمد جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه ایران، به دولت افغانستان پیشنهاد داد که از لشکر فاطمیون برای مبارزه با داعش در خراسان استفاده کند و آن‌ها را به عنوان «بهترین نیروها» برای مبارزه علیه داعش توصیف کرد. وی افزود که تهران آماده است دولت افغانستان را در سازماندهی مجدد نیروهای لشکر فاطمیون کمک کند تا این نیروها در چارچوب ارتش ملی افغانستان مبارزه علیه تروریسم را آغاز کنند و تأکید کرد که کشورش آماده حمایت از لشکر «فاطمیون» تحت رهبری دولت افغانستان است.

البته اظهارات ظریف در مورد استفاده از لشکر فاطمیون، تنها متوجه دولت افغانستان نبود، بلکه تهران می‌خواست که «طالبان» و حتی ایالات متحده نیز در صورتی‌که منافع آن در افغانستان در معرض خطر و حمله قرار گیرد، از لشکر فاطمیون به عنوان نیروی جنگی استفاده کنند.

اکنون که جنبش طالبان کنترل افغانستان را در دست گرفته است، بعید به نظر می‌رسد که ایران بتواند طالبان را برای ادغام لشکر فاطمیون به نیروهای امنیتی افغانستان متقاعد کند. از این‌رو، تکرار سناریوی عراق برای تشکیل گروه‌های شبه نظامی شیعه مانند «کتائب حزب‌الله» و «حشدالشعبی» و ادغام آن‌ها در دولت افغانستان، دیگر نمی‌تواند تحقق یابد، به ویژه این‌که جنبش طالبان از ماهیت لشکر فاطمیون به عنوان یک گروه جنگی که توسط سپاه پاسداران ایران تشکیل شده و ممکن است در هرگونه رویارویی احتمالی با اقلیت شیعه از خشونت کار گیرد، آگاهی دارد.

تردیدی نیست که تشکیل و استفاده از لشکر «فاطمیون» در سوریه و تلاش برای استخدام این نیروی جنگی در افغانستان، بازب‌تاب دهنده اهداف ژئوپلیتیک ایران در منطقه است و پرده از سیاست منطقه‌ای ایران بر می‌‌دارد و این واقعیت را ثابت می‌کند که رژیم ایران از سال‌ها به این سو، پیوسته در تلاش برای تسلیح، آموزش و استقرار شبه نظامیان شیعه در مناطق مختلف درگیری از جمله لبنان، سوریه، عراق و یمن بوده است.

پس از آن‌که رژیم بشار اسد در سوریه توانست قدرت خود را تثبیت کند و درگیری‌ها در سوریه فروکش کرد، شبه نظامیان لشکر فاطمیون به ایران و افغانستان بازگشتند. هرچند زمینه استفاده از لشکر «فاطمیون» در حال حاضر در افغانستان فراهم نیست، اما تهران می‌تواند از توانایی جنگی اعضای این لشکر برای تحقق منافع خود در کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله در بحرین و یمن بهره‌مند شود.

البته اگر لشکر فاطمیون بتواند فعالیت‌های خود را در افغانستان آغاز کند و نفوذ آن در مناطق شیعه نشین گسترش یابد، افغانستان شاهد درگیری‌های شدید مذهبی و فرقه‌ای خواهد شد و دامنه این درگیری‌ها  می‌تواند سراسر کشورهای منطقه را  دچار تهدید کند و منجر به شعله‌ور شدن بیشتر جنگ‌های فرقه‌ای و نیابتی در بسیاری از کشورهای منطقه شود.

شکی نیست که بازگشت هزاران تن از نیروهای لشکر فاطمیون و دستیابی به هرگونه حل و فصل سیاسی که باعث حذف سایر شبه نظامیان وابسته به ایران در سوریه شود، می‌تواند منجر به افزایش درگیری‌ها و خشونت‌های مذهبی و فرقه‌ای در افغانستان شود. حضور جنگجویان آموزش دیده لشکر فاطمیون که در طول سال‌های گذشته در سوریه سرگرم نبرد و مبارزه بودند و در مقابله با طالبان نیز تجربه دارند، به درگیری‌های مذهبی و قومی در افغانستان دامن خواهد زد و تداوم این بحران می‌تواند سرزمین افغانستان را به میدان جنگ و کشمکش بین سُنی‌ها و شیعیان تبدیل کند و شبه نظامیان مورد حمایت ایران در کشورهای منطقه برای مشارکت در این جنگ، به افغانستان سرازیر شوند.